Milliyet Ansiklopedisi

İLK TELEFON KULÜBESİ

İsteyen herkesin yararlanabilmesi için ilk telefon

kulübesi, 1 Haziran 1880 günü Connecticut

eyaletinin New Haven kentinde açıldı.

Connecticut Telephone Co. adlı telefon şirketi,

merkez binasına koyduğu bu kulübeyi, ücretini

ödeyen herkesin kullanabileceğini

duyurdu.

Jetonla çalışan ilk telefon kulübesi, 1889

yılında yine Connecticut eyaletinde hizmete

girdi. Hartfort kentinde bulunan bankanın

önüne takılan jetonlu telefonun mucidi, William

Gray'di. Gray, daha sonra yaptığı jetonlu

telefonları, isteyen dükkân sahiplerine kiralayarak

önemli bir gelir kaynağı sağladı.

Bu telefon kulübelerinin hepsi de bir binanın

içinde açılmıştı. Binaların dışında, cadde

ve parklarda kurulan telefon kulübelerinin

ilki Londra'da, 1903 yılının Mayıs ayında açıldı.

Altıgen şeklindeki bu kulübenin çevresi,

Great Central Demiryolu şirketinin tanıtım

afişleriyle donatılmıştı. Birkaç yıl sonra telefon

kulübelerinin sayısı arttı. Bu kulübelerin

bir özelliği, jetonların telefona-değil, kulübenin

kapısına atılmasıydı. Jeton atılınca kulübenin

kapısı açılıyor ve içine girilerek telefon

edilebiliyordu. Önceleri tahtadan yapılan bu

kulübeler, cüzdanını kulübeye düşüren bir

müşterinin kapıyı kırması üzerine demire

çevrildi.

lefonların üzerinde, numara yerine üç ayrı tuş

vardı. Bu tuşlardan birincisi, birler basamağını,

ikincisi onlar basamağını, üçüncüsü ise

yüzler basamağını temsil ediyordu. Örneğin,

389 numaralı telefonu arayabilmek için, yüzler

basamağına ait tuşa üç kez, onlar basamağına

ait tuşa sekiz kez, birler basamağına ait

tuşa da dokuz kez basmak gerekiyordu. Hangi

tuşa kaç kez bastığını unutan bazı dalgın kişilerin

karşısına sık sık, aradıkları yerlerle ilgisi

olmayan kişi ya da kuruluşlar çıkabiliyordu.

Üzerinde "numara kadranı" olan ve bu

numaraların çevrilmesiyle aranan telefon, ilk

kez 1896 yılında Milwaukee eyaletinde, City

Hall kentinde, P.A.X. adlı özel telefon şirke-

,ti tarafından hizmete sokuldu.

251

http://groups.google.com/group/merakediyorum

SAATİ SÖYLEYEN TELEFON

Fransız Posta ve İletişim Bakanlığı için Paris

Gözlemevi yöneticisi M. Esclangton tarafından

geliştirildi ve 14 Şubat 1933 günü Paris

bölgesinde hizmete girdi. İnsanların sık sık

gözlemevine saati doğru olarak öğrenebilmek

için telefon etmeleri nedeniyle personelinin

çok zaman kaybettiğini gören M.Esclangton,

otomatik olarak saati söyleyen telefon geliştirmeye

karar vermişti. Sonunda isteğine ulaştı.

ve "ÖDE 84 00" numarayı çeviren Parisliler,

dönemin ünlü spikerlerinden Marcel Laporte'un

sesinden, dakikası ve saniyesi ile birlikte

tam saat ayarını öğrenmeye başladılar. Zamanla

bu sistem, taşrada da uygulanmaya

başlandı. Ne var ki, taşradaki aygıtların dakikliği

biraz kuşkuluydu. İkinci Dünya Savaşı'nın

başlamasından çok kısa bir süre önce,

bakanlık yetkililerinden biri, Marseille Posta

Merkezi'ne giderek, saati söyleyen telefonun

nasıl çalıştığını görmek istedi. Sistemden

sorumlu görevliye, saatin dakikliğini nasıl sağladıklarım

sordu. "Gayet basit, efendim" dedi

görevli, "Marseille Radyosu'nun saat anonslarını

sürekli izleyip, saat-telefonun dakik kalmasını

sağlıyoruz." Bakanlık yetkilisi, bu

yanıt üzerine Marseille Radyosu'na telefon etti

ve bu saat ayarlarını neye göre verdiklerini

sordu. Aldığı yanıt şöyleydi: "Otomatik saat

söyleyiciye telefon ediyoruz."

TV'DE İLK BALE

Ailsa Bridgewater adlı sanatçı tarafından,

Londra'da, Baird Co. adlı istasyonun deneme

yayınları sırasında gerçekleştirildi. Programın

hangi gün yayınlandığı, kesin olarak

bilinemiyor. Ancak, Bayan Bridgewater'ın

"The Television"da yayınlanan bir röportajından

anlaşıldığına göre, 5 Aralık 1928 ile 30

Eylül 1929 tarihleri arasında yayınlanmış olma

olasılığı, hayli yüksek. O günün olanaklarının

son derece kısıtlı olması nedeniyle,

ancak bir masa büyüklüğündeki sahne üzerinde

Bayan Bridgewater, balenin temel hareketlerini

gösterdi. Ekrana tam boy getirtilemediği

için Bayan Bridgewater'ın daha çok ayakları

görüldü.

TV'DE İLK ÇOCUK PROGRAMI

BBC'de, 7 Temmuz 1946 Pazar gününden itibaren

her hafta, 20-30 dakika süreli bir çocuk

programı yayınlandı. "Çocuklar İçin" adını

252

taşıyan bu programların ilkinin sunuculuğunu

ve yapımcılığını A. Müler-Jones üstlenmişti.

Bu programda, A.B. Campbell, denizin

çocuklar için yararlan ve denizde dikkat edilmesi

gereken şeyleri anlattı. Ayrıca, L.N. ve

M. Williams, pul koleksiyonculuğuna ilişkin

açıklamalarda bulundular.

TV'DE İLK SİRK

BBC, "Bertram Mills" adlı sirkin gösterilerini

filme alarak, 4 Ocak 1938 gününden itibaren

beş gün üst üste yarımşar saat yayınladı.

Gösterilerin sunuculuğunu Freddie Grisewood

yaptı. Bu programda, ilk kez olarak kameralarla,

sirkte bulunan seyirciler de gösterildi

ve bu, büyük ölçüde paniğe neden oldu.

Örneğin, sevgilisiyle birlikte sirke gelen evli bir

erkek, karısının evden kendisini izleyebileceğini

düşünerek çekime itiraz etti. Bunun üzerine

sirk yöneticilerinden Cyrill Mills, sahneye

geldi ve "Herhangi bir nedenle TV'de görünmek

istemeyenlerin kendilerine başvurmalarını,

onlar için kameraların görüş alanının

dışında bir yer ayarlanacağını" duyurdu. Bu

duyuru üzerine, pek çok çiftin yerlerinden kalkarak

başka yerlere geçtiği görüldü.

İLK TV REKLAMI

5ve 13Kasım 1930 tarihleri arasında Londra'da

Olympia salonlarında yapılan "Saç Modası

Festivali" sırasında, Baird Co. şirketince kurulan

kapalı devre televizyon yayınları sırasında,

ilk TV reklamı gösterildi. Bu yayında,

Eugene Ltd. tarafından üretilen malzemelerle,

saçlara yapılacak permanın ne denli uzun

ömürlü olacağı anlatılıyordu.

Düzenli TV yayınları arasında ilk TV reklamı

ise, 1 Temmuz 1941'de New York'ta

WNBT TV'sinde yayınlandı. Ekrana Bulova

marka bir saat görüntüsü geldi ve bir spiker,

bu statik görüntünün üzerine reklam spotunu

okudu. 20 saniyelik bu gösterinin ücreti 9

dolardı.

NBC şirketi de, ilki 27 Haziran 1941'de

yayınlanan bir reklamlı program kampanyası

başlattı. Bu kampanyada, isteyen firma için

bir saat süreli program düzenlenebiliyordu.

Arasına reklam spotlarının serpiştirildiği bu

tür bir program için, stüdyo ve yapım masraflarının

dışında 120 dolar alınıyordu. O dönemde

yalnızca 4 bin 700 adet TV alıcısı

bulunduğunu göz önüne alırsak, bu ücretin

hayli astronomik olacağı kendiliğinden anlaşılacaktır.

Yine de Ivory sabunlan, Bulova sahttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

Bayan Ursula Patzschke (solda), Alman Televizyonu'nda göreve

başladı ve "dünyanın ilk TV sunucusu" oldu. Bir yıl

sonra Annemarie Beck'in katkısıyla, Alman TV sindeki sunucu

sayısı ikiye çıktı.

İLK TELEVİZYON SUNUCUSU

Alman sanatçı Ursula Patzschke, 1934 yılının

sonlarında, Reichpost adlı Alman TV'since,

Berlin'de yapılacak deneme yayınlarının sunuculuğunu

yapmakla görevlendirildi. Önceleri

yalnızca programın adını söylemekle

yetiniyordu. Bir süre sonra program anonslarını

kendi yazdığı kısa monologlarla ya da şiirlerle

süsledi. Sempatik sanatçı, ekrana doğal

kişiliğiyle ve belli bir sıcaklık içinde geliyordu.

Zaman zaman yanında köpeği ya da bir

grup çocuk görünüyorlardı.

Almanya'nın ardından Fransa da ilk sunucusunu

hanımlar arasından seçti. Bayan

Suzy Vinker, ilk anonsunu 1 Eylül 1935 günü,

Paris PTT stüdyolarından yapılan yayında

okudu.

253

http://groups.google.com/group/merakediyorum

atleri ve Adam şapkaları bu tür programlar

yaptırmaktan kaçınmadılar.

İlk renkli TV reklamı, İngiltere'de, ATV

şirketince 15 Kasım 1969 günü yayınlandı.

"Birds Eye" marka bezelyelerin tanıtıldığı 30

saniyelik bu filmin yapımcılığını Lintas Reklam

Ajansı üstlenmişti. Bu ilk renkli TV reklamı

için Birds Eye firması, ATV şirketine

23 sterlin ödedi.

TV'DE İLK YEMEK TARİFİ

21 Ocak 1937 günü, BBC'nin bir programında

yayınlandı. Marcel Boulestin adlı bir aşçı,

izleyicilerine omlet yapmayı öğretti. Daha sonra

BBC, bu tür programlar yayınlamayı sürdürdü.

İLK TV HABER PROGRAMI

BBC'de, 21 Eylül 1938 akşamı, saat 9.45'te

yayınlandı. Programın sunuculuğunu üstlenen

J.F. Horrabin, daha sonra dizi haline gelen

"News Map" adlı yapımlarda, herhangi bir

olaya ilişkin bilgi veriyordu. Horrabin, konuyla

ilgili resim, harita ve tablolar üzerinde açıklamalarım

sürdürürken, bazı uzmanları da

stüdyoya davet ederek, konu hakkındaki görüşlerini

alıyordu. Programın ilkinde,Berchtesgaden'den

dönen ve Hitler'den Çekoslovakya

sorununa ilişkin mesaj getiren Neville

Chamberlein konu edildi.

TV'DE İLK BELGESEL

Londra'da yayın yapan Bairds adlı TV kuruluşu,

1928 yılının Kasım ayından itibaren

"Stüdyo" adlı magazin programlarını, ayda

bir kez ekrana getirmeye başladı. Bu programın

içeriğinde, belgesel filmler de vardı. İlk

programda G. Holme, izleyicilere çömlekçilikle

ilgili bilgiler verdi. El yapımı ya da tezgâh

ürünü kapların nasıl ve ne şekilde kullanılmaları

gerektiği hakkında izleyicileri aydınlattı.

TV'DE İLK EĞİTİM PROGRAMI

Columbia Broadcasting System şirketinin

V2XAB stüdyolarında, 5 Şubat 1932 günü yayınlandı.

New York Stuyvesant Lisesi Müdürü

Dr. Ernst von Nardoff, stüdyoda sıvı

gazların fiziksel özelliklerini anlatan bir ders

verdi ve deneyler sergiledi. Program, Bernard

254

Sachs tarafından sunuldu. Daha sonra CBS

şirketi, bu tür programları düzenli yayınları

arasına alarak sık sık yineledi.

Eğitim amaçlı yayın yapan ilk TV istasyonu

ise, 25 Ocak 1933 günü Iowa'da, Iowa

Ünivresitesi'nde faaliyete başladı. İlk gün yayınlanan

programda, önce Elektrik Mühendisliği

Bölümü Başkam ve TV istasyonunun

sorumlusu Dr. E. B. Kurtz, üniversiteyi tanıtıcı

bir konuşma yaptı. Daha sonra bir öğrenci,

keman çaldı. Bunu, Resim Bölümü'nden

Aden Arnold'un karakalem çalışmaları hakkında

bilgileri izledi. Program, Edebiyat Bölümü

öğrencilerinin "The First Mrs. Fraser"

adlı oyundan bir tablo canlandırmalarıyla sona

erdi. 1933-34 ders yılında, Iowa Üniversitesi

TV sinde, ağız sağlığı, botanik, teknik

resim, steno, Fransızca astronomi, doğa tarihi

ve daha birçok konuda dersler verildi. Çarşamba

ve pazar günleri akşam 7.30'da başlayan

programlar müzik ve oyun parçasıyla daha

renkli hale getiriliyordu. Iowa Üniversitesi'nce

programın sürdürüldüğü 6 yıl içinde,

389 ders yayınlandı. Üniversitedeki öğrencilerin,

programları rahatlıkla izleyebilmeleri

için dev ekranlı bir TV yapılmıştı. Ayrıca, ülkenin

çeşitli yerlerinden çok sayıda izleyici, yayınları,

sürekli artan bir ilgiyle takip ettiler.

1956 yılında, WTTW Chicago adlı TV kuruluşu,

Chicago Junior College'in işbirliğiyle,

"TV Koleji" adlı bir yayın başlattı. İlk üç

yıl içinde, kolejlerde okutulan 27 ayrı dersi,

yaklaşık olarak her sömestrede beş bin öğrenci

izledi. Bunların yaklaşık dörtte biri, sınavlara

katılmaya hak kazandı. TV yayınları, postayla

gönderilen kitaplarla da takviye ediliyor

ve gerçek anlamda bir mektupla öğretim uygulaması

yapılıyordu. Ayrıca, öğrencilerin

anında bilgi almalarını sağlayabilmek için bir

"telefonla sorma servisi" kurulmuştu. İlk üç

yılın sonunda 200 öğrenci, tüm sınavları başarıyla

vererek en üst dereceden mezun oldular

ve kazandıkları yeni meslekleriyle

hayatlarının akışını değiştirdiler.

İLK ULUSLARARASI TV YAYINI

9 Şubat 1928 günü, John Logie Baird tarafından

gerçekleştirildi. Bay Baird, kendi resminden

oluşan görüntüyü, yer hattıyla Londra'

dan Surrey'deki G2KZ verici istasyonuna gönderdi.

Görüntü, oradan Atlantik'i aştı ve New

York'ta, Baird'in asistanı Ben Clapp'ın kurduğu

alıcıya ulaştı ve ertesi gün yayınlanan

"New York Herald Tribune" gazetesi, Amerika'da

bin mühendis ve bilim adamı tarafından

sürdürülen çalışmaları, Baird, bir avuç

http://groups.google.com/group/merakediyorum

adamıyla başarılı bir sonuca ulaştırdığı için,

kendisinden övgüyle söz etti.

Uluslararası ilk TV programı ise, 8 Kasım

1932 günü yayınlandı. Danimarkalı film yıldızı

Carl Brisson'un bir şovu, Londra'dan yayınlandı.

Bu şov, Kopenhag'daki Arena

Tiyatrosu'na konan dev ekranlı bir alıcı sayesinde,

Brisson'un hemşehrileri tarafından izlenebildi.

EUROVİSİON (Avrupa Ülkeleri

Yayın Birliği)'UN

KURULUŞU (İlk Eurovision yayını)

6 Haziran 1954 günü Fransa, Belçika, Hollanda,

Almanya, Danimarka, İtalya, İsviçre ve

İngiltere'de yayın yapan TV kuruluşları, birbirlerine

bağlanarak ortak yayına geçtiler.

Sözlük anlamı Avrupa Ülkeleri Yayın Birliği

olan Eurovision, böylece kurulmuş oldu. İlk

ortak yayında, İsviçre'nin Montreux kentinde

düzenlenen Çiçek Festivali sunuldu. Aynı

günün akşamı, Papa Vatikan'dan, İtalyanca,

Fransızca, Almanca, İngilizce ve Hollandaca

bir konuşma yaptı.

ATLANTİK AŞIRI İLK PROGRAM

18 Haziran 1959 günü, BBC tarafından gerçekleştirildi.

Londra'dan yapılan yayınla, Kraliçe

II. Elizabeth ile Prens Philip'in St.

Lawrence Suyolu'nun açılışı için yola çıkışları,

Kanada'nın Montreal kentindeki TV izleycilerine

aktarıldı. Atlantik'in öte yakasına

aşan program, Kanada'nın CBC şirketiyle,

ABD'nin NBC şirketlerinin işbirliği sonucu,

ABD'ye aktarıldı. Kraliçe'nin açılış törenindeki

görüntüleri ise, 26 Haziran günü Londra'ya

iletildi.

UYDU İLE İLK TV YAYINI

11 Temmuz 1962 günü, American Telephone

and Telegraph Co. adlı şirketin başkanı Frederick

Kappel'in görüntüleri, "Telstar" adlı

bir uydunun aracılığıyla Amerika'dan İngiltere'ye

ulaştırıldı. Uydu aracılığıyla yapılan ilk

TV programı yayını ise, 2 Mayıs 1965 günü,

9 ülkede 300 milyon TV izleyicisini bir araya

getirdi. "Early Bird" adlı uydu aracılığıyla yayınlanan

"Out of This World" adlı programda,

ABD'nin Houston kentinde yapılan bir

kalp ameliyatı, Dr. Martin Luther King'in

Philadelphia'dan yaptığı bir konuşma, Papa'-

nın "Vatikan Söylevi", Barcelona'dan bir

"boğa güreşi", "Santa Cruz Festivali" ile Quebec,

Stockholm ve Washington kentlerinden

çeşitli görüntüler yer aldı. İngilizler de bu yayma,

HMS Victory gemisinde dans edip şarkı

söyleyen SSCB denizcilerinin görüntülerini

ve Kanada Polisi tarafından aranan Georges

Lemay'ın bir resmini vererek katıldı.

Programın yayınlanmasından kısa bir süre

sonra, Lemay Florida'da ele geçirildi.

Uydu ile ilk renkli yayın da Early Bird aracılığıyla

gerçekleştirildi NBC şirketi tarafından

17 Mayıs 1965 günü yapılan yayında, Amerikalı

izleyicilere yarım saat boyunca "Eski İngiltere'ye

Yeni Bir Bakış Açısı" izletildi.

TV'DE İLK SÖYLEŞİ

29 Nisan 1930 günü, İngiltere'nin Southampton

kentinde düzenlenen "İdeal Ev Sergisi"

nde gerçekleştirildi ve dönemin sevilen sanatçılarından

Bayan Peggy O'Neil, Southern

Daily Echo gazetesinin "Patoc" adlı köşe yazan

ile bir görüşme yaptı. Bayan O'Neil'in bulunduğu

Royal Victoria Rooms'a. Baird Co.

şirketi tarafından geçici bir TV vericisi kurulmuştu.

Sorular, sergi alanından telefon aracılığıyla

kendisine iletiliyor, o da yanıtlarını

veriyordu.

İLK TV RUHSATLARI

İngiltere'de 1 Haziran 1946 gününden itibaren

zorunlu kılındı. Radyo ruhsatı ile birleştirilerek,

karşılığında 2 sterlin ücret alındı. O

tarihte, halkın elindeki TV alıcılarının sayısı,

7 bin 500 olarak saptandı. 1951 yılında ruhsatlı

TV sayısı 1 milyonu aştı. O yıl, Posta İdaresi,

özel ekipler kurarak Londra'yı tarattı ve

ruhsatsız TV kullananları belirleyebilmek için

olağanüstü çaba gösterdi.

İLK NAKLEN YAYIN ARACI

Alman Reichs Rundfurk kuruluşu tarafından

1934 yılında hizmete sokuldu. Anında yayın

yapabilen bir sistemle donatılan bu araç, 3.5

tonluk bir Mercedes Benz Fernseh Aufnahmewagen

idi. İlk görevini 22 Mart 1935 günü,

Berlin Stüdyosu'nun açılışı sırasında yerine getirdi.

Daha sonra, gün boyu caddelerde dolaştırıldı

ve topladığı görüntüler, her akşam

"Spiegel des Tages-Günün Aynası" adlı haber

programda gösterildi.

255

http://groups.google.com/group/merakediyorum

TV'DE OLİMPİYAT

Stüdyo dışında yapılan ilk ve en önemli TV yayınlarından biri,

1936 Berlin Olimpiyatları'nda gerçekleştirildi. İki naklen

yayın arabası ve üç gezgin kamera aracılığıyla saptanan görüntüler...

DEV EKRANLARDA VERİLDİ

...Berlin'de 28 ayrı binada kurulan dev ekranlar aracılığıyla

günde 150 bin kişi tarafından izlendi.

STÜDYO DIŞINDAN İLK TV

YAYINI

8 Mayıs 1931 günü, İngiltere'de Baird Co. tarafından

gerçekleştirildi. Bu yayında, stüdyo

dışına konan bir kamera aracılığıyla, Londra'nın

Long Acre yöresinden bazı görüntüler,

sabah programında yayına sokuldu.

Bu küçük deneme bir yana bırakılırsa,

stüdyo dışından ilk önemli yayın, l-14 Ağustos

1936 tarihleri arasında yapılan Berlin Olimpiyatları'nda

gerçekleştirildi. Reich Rundfunkgesellschaft,

iki naklen yayın arabası ve

üç kamera aracılığıyla, olimpiyatların en

önemli anlarını, sabah ve öğleden sonraki

programlarında canlı olarak yayınladı. Berlin'

in çeşitli yerlerinde açılan 28 TV salonunda

yaklaşık 150 bin kişi, her gün bu karşılaşmaları

izledi.

256

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK TV HABERİ

22 Ağustos 1928 günü, WGY Schenectady

stüdyolarından yayınlandı. Bu ilk haberde,

Albany kentinden Alfred E. Smith'in, ABD

başkanlık seçimlerine aday olacağı duyuruldu.

BBC, ilk TV haberini 31 Ağustos 1936 günü

verdi. Amerika seferini tamamlayan "Queen

Mary" gemisi, Southampton Limanı'na

girerken görüntülendi ve dört saat sonra Alexandra

Palace'dan yayına kondu. Aynı yılın

13 Eylül günü de, Almanların Reich Rundfunkgesellschaft

Televizyonu, Nuremberg

Rallisi'ni filme aldı ve uçakla Berlin'e götürerek,

aynı akşam yayına koydu.

Düzenli ilk TV haberleri ise, 1 Temmuz

1941 günü, New York'ta WCBS ve WNBT televizyonları

tarafından başlatıldı. Her gün 15

dakika haberlere ayrılıyordu. WCBS Televizyonu,

haber okuyucusunun adını açıklamamıştı.

WNBT Televizyonu'nun haberlerini ise

Lowell Thomas okuyordu.

TV'DE İLK OPERA

Başrolleri Heddle Nash ve Sarah Fischer tarafından

oynanan "Carmen" operası, 6 Temmuz

1934 günü BBC'den yayınlandı. Piyanist

Cyril Smith'ten başka, üç parçalık bir orkestranın

da sanatçılara eşlik ettiği bu operanın yayını

45 dakika sürdü.

İLK TV OYUNCUSU

Bir TV programında görev alan ilk profesyonel

sanatçı, Amerikalı komedyen A. Dolan'

dır. 7 Nisan 1927 günü, New Jersey'deki

A.T.T. istasyonundan New York'taki Bell Laboratuvarları'na

yapılan deneme yayınında,

American Telephone and Telegraph (A.T.T.)

şirketi kendisinden kısa bir monolog ve bir

şarkı sunmasını istedi. Bu olay, ABD'de

TV'nin kamuoyuna ilk tanıtımı olduğu kadar,

dünyanın da "ilk TV eğlence programı" olma

özelliğine sahiptir. New York'taki laboratuvarlara

toplanan davetliler, 60x75 cm

ebadında bir ekrandan, Dolan'ın şovunu izlediler.

SÖZLEŞMELİ İLK TV SANATÇISI

Bayan Natalie Towers'tır. Massachussetts'teki

Wellesley Koleji'nden mezun olduktan hemen

sonra, Bayan Towers, Columbia Broadcasting

System'iyle (CBS) bir "sözleşme"

imzaladı ve 21 Temmuz 1931 günü, New

York'taki W2XAB stüdyolarından Belediye

Başkanı Jimmy Walker aracılığıyla izleyicilere

tanıtıldı.

İLK TV YILDIZI

İzleyicilerin gözdesi haline gelerek yıldızlaşan

ilk oyuncu, CBS'den Grant Kimball'dır. New

York Sun gazetesi, 12 Kasım 1932 günlü sayısında,

okuyucuları arasında yaptığı bir anketin

sonuçlarını yayınladı. Bu sonuçlara göre,

Kimball, ekranların en sevilen ismiydi.

İLK TV OYUNU

J. Hartley Manners'ın "Kraliçe'nin

Habercisi" adlı oyunu, 11 Eylül 1928 günü

General Electric Co.'nun New York'taki

WGY Stüdyoları'ndan yayınlandı. Oyunu

TV'ye uyarlayan Mortimer Stewart, aynı zamanda

yapımcılığını da üstlenmişti. Kraliçe

rolünü İzotta Jewell, haberciyi Maurice Randall

oynadı. Joyce E.Rector ve William J.Toniski

de sahne düzeninde görev aldılar. Çekim

sırasında kullanılan üç kameradan biri, eşyalar

üzerinde dolaşırken, diğer iki kamera da

her iki oyuncudan birine yönelik olarak çalıştı.

İ40 dakika süren oyunu, Pasifik kıyılarından

bile izleyebilenler oldu.

ÖZELLİKLE TV İÇİN YAZILAN

İLK OYUN

J. Bissel Thomas tarafından kaleme alındı.

"Metro Cinayetinin Esrarı" adlı oyunun çekimleri,

Tottenham Court Road Metro İstasyonu'nda

yapıldı. Başrolleri Lance Lister ve

Nancy Poulteney tarafından paylaşılan 30 dakikalık

oyun, 19 Ocak 1937 günü BBC'de yayınlandı.

İLK TV YAPIMCISI

Harold Bradley'dir. Baird Co. şirketi tarafından,

stüdyo yönetmenliğine atandı ve bu görevine,

şirketin Long Acre stüdyolarında, 30

Eylül 1929 günü başladı.

257

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK TV ALICISI

Satılmak üzere üretilen ilk TV alıcılarına ilişkin

ilan, New York'ta yayınlanan

"Television" dergisinin Temmuz 1928 sayısında

yer aldı. Bu ilana göre, New Jersey'de Daver

Corp. tarafından üretilen TV alıcıları, 75

dolardan satılıyordu. O günlerde, henüz New

York kentinde, TV istasyonu yoktu ama, yakınlarındaki

Schenectady kasabasında deneme

yayınları başlamıştı. 1931'de "Observer"

gazetesinin New York muhabiri kent içinde 9

bin TV alıcısı bulunduğunu, bütün Birleşik

Amerika'da ise alıcı sayısının 30 bine ulaştığını

duyurdu. 6 değişik marka TV, 80 ile 160

dolar arasında değişen fiyatlarla satılıyordu.

Ertesi yıl, Virgina eyaletinin Norfolk kentinden

W.C. Nawls and Co. firması, süper lüks

TV alıcısını yaptı. Cilalanmış meşe ağacından,

gövdesi ve büyük ekranı ile görenleri büyüleyen

bu TV alıcısı, tanesi 295 dolardan piyasaya

sunuldu. Bu alıcının 68 cm2 yüzölçümündeki

ekranı, zamanın teknolojisine göre

çok büyük bir gelişmeydi.

İngiltere'de ilk satışa çıkarılan TV alıcıları

da, Baird firması tarafından imal edildi.

"Television" dergisinin Mayıs 1930 sayısında

tam sayfa yayınlanan bir ilan, ülke çapında

sekiz radyo ve TV bayiinin Baird Televisor

marka alıcıları sattığını duyuruyordu.

Bu TV alıcılarından ilki, bizzat John Baird

tarafından, 31 Mart 1930 günü, Başbakanlık

Konutu'nun oturma odasındaki mobilyalar

arasına yerleştirildi. Başbakan Ramsay Mac-

Donald, Baird'e yazdığı teşekkür mektubun-

258

http://groups.google.com/group/merakediyorum

da şöyle diyordu: "Yayınlar başladığında,

gözlerimin önünde bir mucizenin gerçekleşmesine

tanık oluyorum. Odama öyle bir şey yerleştirdiniz

ki, ona baktığım sürece ne denli

garip ve bilinmeyenlerle dolu bir dünyada yaşadığımızı

unutmam olanaksız."

1936 yılında, Ağustos ayında açılan "Radiolympia"

adlı sergide, ses tekniği mükemmelleştirümiş

ilk TV alıcıları halka tanıtıldı.

10 ayrı yapımcı tarafından üretilen 17 ayrı model,

85 İngiliz altını ile 120 İngiliz altını arasında

değişen fiyatlarla satışa çıkarıldı. Sydney

Moseley'in "Television Today and

Tomorrow" adlı kitabında belirttiğine göre,

bu yeni TV alıcılarının ilki, Baird T5 modeliydi.

Bu modelde ekran, üstteydi ve boyutları

da 30x23 cm idi. 2 Kasım günü başlayan

satışlar, imalatçı firmanın umduğu çapta gelişmedi

ve yıl sonuna kadar yalnız 280 adet satılabildi.

Çünkü, orta sınıf İngilizler, çok

hoşlarına giden bu yeni aygıtı alabilmek için,

fiyatların düşmesini bekliyorlardı. 1937'nin

Şubat ayında firmalar, gerçekten önemli oranda

indirim yaptılar. Ağustos'ta yapılan ikinci

indirimden sonra, TV satışları alabildiğince

hızlandı. O yıl, TV alanlar arasında,Sussex

259

http://groups.google.com/group/merakediyorum

kentinden bir çiftçi de vardı. Hayatında hiç

Londra'ya gitmemiş olan bu çiftçi, biriktirdiği

bütün parasını bir TV alıcısına yatırmıştı. Bunun

nedenlerini soranlara şu yanıtı veriyordu:

"Bundan sonra da Londra'ya gitmeme gerek

kalmayacak. . Ben, sıcacık şöminemin yanında

otururken, televizyon sayesinde Londra,

benim odama kadar gelecek!"

Almanya ve ABD'de kaliteli ses veren TV

alıcılarının üretimi ancak 1939 yılında başladı.

Gerçi 1935 yılında yapılan Berlin Radyo

1937 yılına gelindiğinde, lüks ve kaliteli TV alıcıları piyasaya

çıkmaya başladı. Fotoğrafta görülen Baird marka lüks TV,

650 dolardan satılıyordu.

Sergisi'ne, yedi Alman firması 20 değişik modelde

kaliteli TV ile katılmıştı, ama Nazi yönetimi,

bunların fiyatlarını yüksek buldu ve

çok ucuz bir fiyatla üretim gerçekleştirilinceye

kadar, satışını yasakladı. Çünkü, yönetim,

TV alıcılarının zenginler için bir ayrıcalık olmasını

istemiyordu. Ucuz fiyatla satılabilecek

TV alıcıları, 28 Temmuz 1939 günü Berlin'de

satışa çıkarıldı. Ne var ki, bir ay sonra patlayan

savaş nedeniyle evdeki hesap çarşıya uymadı

ve üretilen ilk 10 bin parti TV alıcısından

yalnızca 50 tanesi satıldı.

260

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK TV KAYDI

Fonovizyon denilen kayıt sistemi 1928 yılında

Londra'da, John Logie Baird tarafından

gerçekleştirildi. Bu sistemle, düşük frekanslı

sinyaller, alüminyum plaklar üzerine kayıt edilebiliniyordu.

Ses ve görüntü için iki ayrı plak

kullanılabildiği gibi, hem ses hem de görüntüyü

aynı plak üzerine kaydetmek mümkün

oluyordu. Baird'in bu buluşu, bugünkü video

kaset sisteminin atasıdır. Ancak, ticari açıdan

başarılı olabilecek bir üretime geçilebilmesi

açısından da hayli erken bir buluş olmuştur.

Yine de en az bir kişinin, Cambridge'den Foster

Cooper'in 1931'de Baird'in sistemiyle video

izlediği biliniyor. 1935'in Haziran ayma

gelindiğinde, plak şeklindeki video kasetlerinin

(TV kayıtlarının) reklamları da gazetelerde

yavaş yavaş boy göstermeye başladı. Londra'dan

Majör Radiovision Co. adlı kuruluşun

ürettiği plakların her iki yüzünde altışar dakikalık

görüntü kaydı vardı ve tanesi 7 şilinden

satışa çıkarılmıştı.

İLK MODERN VİDEO

KAYIT AYGITI

Modern anlamda video kaydı ilk kez 9 kasım

1947 günü, BBC çalışanlarından Philip Dorte

tarafından gerçekleştirildi. BBC'nin stüdyo

dışı yayınlar sorumlusu olan Dorte, 12 aylık

bir çaba sonucu geliştirdiği senkronize kamera

aracılığıyla, doğrudan monitörden kayıt

yapmayı başardı ve Anılar Günü törenlerini

videoya aldı. Böylece törenleri sabah canlı

yayın sırasında TV'lerinden izleyen Londralılar,

aynı sahneleri akşam bir kez daha görmek

olanağını buldular.

Sistemin aksaksız çalıştığı anlaşılınca,

Prenses Elizabeth ile Prens Philip'in düğün törenleri

20 Kasım 1947 günü Londra'da

TV'den naklen yayınlanırken, bir yandan da

videoya alındı ve törenlerden 32 saat sonra,

21 Kasım günü NBC Televizyonu tarafından

New York'ta gösterildi. Bu, bir TV şirketi tarafından

(BBC), başka bir ülkeye satılan ilk

televizyon programı oldu.

İLK DİZİ FİLM

"Srap Caddesi" adıyla ABD'de çevrildi. Senaryosunu

ve yapımcılığını Wilfred Pettit'in

üstlendiği komedi türündeki dizide, sinema

heveslisi bir genç kızın başından geçenler anlatılıyordu.

Başrollerini John Barkly ve Shirley

Thomas'ın paylaştığı "Srap Caddesi",

Los Angeles'taki Don Lee W6X-AO TV istasyonunda

15 Nisan 1938 günü başladı ve salı

ile cuma günleri yayınlanarak, 26 hafta sürdü.

TV'DE İLK SPOR

KARŞILAŞMASI

17 Şubat 1931 günü yayınlandı. Bu, kapalı devre

bir yayındı ve Tokyo'daki Waseda Üniversitesi

Beyzbol Kulübü öğrencilerinin kendi

aralarında, Tozuka Sahası'nda yaptıkları

karşılaşmayı gösteriyordu. Waseda Üniversitesi

Elektrik Böl. Başkanı Dr. Yamamoto Tadaoki,

karşılaşmayı üniversitenin öteki öğrencilerinin

de izleyebilmesini sağlamak üzere kapalı

devre deneme yayını yapmıştı. 27 Eylül

1931 günü, Waseda Üniversiteli, Japon Yayın

Birliği ile de işbirliği yaparak, Tozuka Stadı'nda

oynanan bir başka beyzbol maçım naklen

verdi. Ushigome ve Awazi Shichiku liselerinin

takımları arasında oynanan maç, 40

dakika boyunca kesintisiz verildi ve TV izleyicilerinin

evlerinde izleyebildikleri ilk spor

karşılaşması olarak tarihe geçti. Maçın sunuculuğunu

Japon Yayın Birliği spikerlerinden

Bay Matsuuchi yaptı.

HALKIN KULLANIMINA AÇILAN

İLK TELEVİZYONLU TELEFON

Leipzig Ticaret Fuarı'nın açılış günü olan 1

Mart 1936 günü, Alman Posta Bakanı Freiherr

von Eltz-Rübenach tarafından hizmete

konuldu. Berlin ve Leipzig arasında yapılan

ilk denemelerden sonra, 25 Mart günü, halkın

kullanımına açıldı. Ancak, yalnızca arî

ırktan olanlar bu hizmetten yararlanabileceklerdi.

Berlin'de üç ayrı yere, bu tür TV'li telefon

kulübeleri konuldu. Bunların karşılıkları

da Leipzig'de idi. Ertesi yıl, bu hattın Nuremberg'le

olan bağlantısı yapıldı. 12 Temmuz

1938 günü de Berlin-Münih hattı hizmete girdi.

İLK KAPALI TİYATRO

Paris'te, 1548 yılında Hotel de Bourbogne'-

da açıldı. Confrerie de la Passion, oteli devralarak

oyun sahnelemek üzere gerekli tadilatları

yaptırdı. Topluluk, heyecanlı oyunlar

sergilemek üzere 1402 yılında kurulmuştu. Lisansları

iptal edilinceye kadar 146 yıl çalışmalarını

aralıksız sürdürdü. Topluluğa, ancak yeni

tür oyunlar sergiledikleri takdirde çalışma-

261

http://groups.google.com/group/merakediyorum

larına yeniden izin verilebileceği söylendi. Bunun

üzerine kendilerine kalıcı bir yer bulabilmek

için aramalara başladılar ve sonunda Hotel

Bourbogne'yu buldular. Gerekli tadilatların

yapılmasından sonra, sahne ve karşısında

seyirci sıraları düzenlendi. Yanlara localar yapıldı

ve buralar en pahalı bölümler oldu. Topluluğun

1673 yılında Comedie-Française ile

birleşmesine değin faaliyetini sürdürdü.

TİYATRO OLARAK YAPILAN

İLK KAPALI BİNA

İtalya'nın Vicenza kentindeki "Teatre Olimpico"

dur. Binanın planlarını Andre di Pietro

(Palladio) 1580 yılında ölümüne çok az bir süre

kala tamamladı. İnşaat öğrencisi Vicenzo

Scamozzi tarafından bitirildi ve bina 3 Mart

1585 günü Kral Oedipus adlı oyunla perdelerini

açtı. Halen kullanılır durumda olan Teatro

Olimpico, dünyanın en eski tiyatro binasıdır.

İLK TİYATRO

~ Kayıtlara göre, sürekli aynı işlev için kullanılmış

en eski tiyatro binası, Kuzey İtalya'-

nın Ferrara yöresindedir. 1531 yılında hizmete

girdi.

ASALET UNVANI ALAN

İLK TİYATROCU

Henry Irving, 24 Mayıs 1895 günü "Sir" unvanı

aldı. O gün, Lyceum salonlarında Henry

Irving Don Kişot'u oynuyordu. Oyunun bir

yerinde "Soyluluk başımda bir taç gibi

parıdıyor" cümlesini söyledi. Yardımcısının

bu repliğe yanıtı ise, "Ama efendim... Henüz

soyluluk unvanı almadınız ki" şeklinde idi. Irving'in

başarılı oyununa bu cümle öylesine uygun

düşüyordu ki, salonu dolduran izleyiciler

ayağa kalkarak sanatçıyı alkışlamaya başladılar.

Tiyatroda bulunan Kraliçe, Irving'e

"Sir" unvanının verilmesini istedi. 18 temmuz

günü yapılan bir törenle Henry Irving'e unvanı

verildi.

İLK OTOMATİK TOTALİZATÖR

At yarışlarında müşterek bahisçilerin oynadıkları

para miktarım saptamaya yarayan totalizatörlerin

ilki, Avustralya'da Julius, Poole

and Gibson adlı mühendislik firmasının

262

ortaklarından Sir George Alfred Julius tarafından

geliştirildi ve Yeni Zelanda'nın Auckland

kentindeki Ellerslie Hipodromu'na, 1913

yılının Mart ayında takıldı. Automatic Totalisators

Ltd. adı altında kurulan bir şirket derhal

Sidney'de seri üretime geçti ve 1917-1918

yılları arasında yaptığı tüm makineleri dünyanın

her tarafına sattı.

İngiltere'de ilk totalizatör ise 1928 yılının

Ocak ayında Wembley'de yapılan köpek yarışlarında

kullanıldı.

İLK TRAKTÖR

Petrolle çalışan ilk traktör, "Burger" markasıyla

1889 yılında, ABD'nin Chicago kentinde

Charter Engine Co. adlı mühendislik kuruluşu

tarafından üretildi. Tek silindirli Charter

marka bir motorun takıldığı traktörün bir

de geri vitesi vardı. Aynı zamanda, Kuzey

Amerika'nın petrolle çalışan ilk aracı olan bu

traktör, üretildiği yıl Güney Dakota'da, Madison

yakınlarında bir buğday üretim çiftliğine

satıldı. Öylesine büyük bir başarı gösterdi

ki, derhal altı sipariş birden geldi.

Traktör gelişiminin öncülüğünü, ABD'nin

yapması ilk anda biraz çelişkili gibi görünmektedir.

Çünkü ABD, uzun süre petrolle çalışan

motorlara ilgi duymamış, yıllarca, bu konudaki

öncülüğü Avrupalı uluslara bırakarak,

onların ardından gelmeyi yeğlemiştir. Ne var

ki, bu ülkenin özellikle Batı kesimlerindeki yörelerde,

buhar motoruyla çalışan traktörlere

ilgi çoktu. Toprağın nitelikleri, iklimin kuraklığı

ve insangücü azlığı, buharlı tarımı ekonomik

ve yararlı bir çözüm aracı haline getiriyordu.

Petrol ise, az bulunması bir yana, hem

çok pahalı, hem de taşıması zordu. Ancak içten

patlamalı motorların gelişmesi ve petrolün

de bolca bulunur hale gelmesi üzerine,

akaryakıtla tarım devri başladı.

Reklamı yapılarak satışa çıkarılan ilk traktör,

Charter Engine Co. tarafından 1893 yılında

"Sterling" markası adı altında üretildi

ve Mr. Hockett adlı birinin sağladığı finansman

yardımıyla Kansas'ın Sterling kenti çiftçilerine

satıldı. Bu modelden kaç tane satıldığı

kesin olarak bilinemiyor. Ancak günümüze

kadar parçaları kalabilen birkaç tane var.

HAVA LASTİKLİ İLK

TRAKTÖR

1930 yılının Haziran ayında, İngiltere'nin

Wallingford kentinde yapılan Dünya Traktör

Yarışması'na katılan 17 beygir gücündeki

Fransız malı Latil marka traktör, ilk havalı

http://groups.google.com/group/merakediyorum

1929da İlk kez Almanya'da tanıtıldı.

İLK TELEVİZYONLU TELEFON

Her iki yönde de ses ve görüntü iletebilen ilk

televizyonlu telefon sistemini, Alman Postanesi

için yaptığı çalışmalar sırasında G.Karawinkel

geliştirdi ve buluşunu 1929 yılının yaz

aylarında yapılan Berlin Radyo Fuarı'nda tanıttı.

Aygıt, daha sonra Münih'teki Deutsche

Museum'a kaldırıldı ve 1930 yılından 1945 yılına

kadar bu müzede meraklılara tanıtıldı.

19 Mayıs 1932 günü de İngiltere'de Baird

kuruluşlarında gerçekleştirilen televizyonlu telefon,

H.J.Barton-Chapple tarafından Paris'-

te tanıtıldı. Alıcı-vericilerden bir takım, Le

Matin gazetesinin bürosuna, bir başka takım

da Lafayette Galerileri'ne yerleştirildi. İki ayrı

yerde bulunan insanlar, yapılan denemeler sırasında,

birbirlerini görüp konuşmayı başardılar.

263

http://groups.google.com/group/merakediyorum

18. yüzyılda "Floris" marka diş fırçaları, beşerlik ya da altışarlık

takımlar halinde satılıyordu. Her fırçanın ağzı, değişik

büyüklükteydi.

İLK DİŞ FIRÇASI

17. yüzyılda yayınlanan bir Çin ansiklopedisinin

iddiasına göre, ilk diş fırçası 1498 yılında

Çin'de kullanıldı. Ansiklopedinin tanımlamasına

göre, bu fırça, bir tutacağın üzerine

dik açıyla yerleştirilmiş sert kıllardan oluşuyordu.

Bu yapı, günümüzdeki modern diş fırçalarının

ilk örneği sayılabilir.

Diş fırçalarına ilişkin en eski belgelerden

biri de İngiltere'de bulundu. 1649 yılında Paris'e

bir gezi yapan Sir Ralph Verney'e yazılan

bir mektupta, kendisinden, "Paris'ten dişleri

temizlemeye yarayan şu küçük fırçalardan

birkaç tane alması, bunların mümkünse gümüş

saplı olması ve bir iki tane de altın saplı

getirilmesi" rica ediliyordu.

1690 yılında Anthony a Wood tarafından

kaleme alınan anıların bir bölümünde de

Londra'da J.Barret adlı tüccardan birkaç diş

fırçası aldığı kaydediliyor. 18. yüzyılda Londra'da

Jermyn Caddesi'ndeki dükkânlarında

faaliyet gösteren Floris mağazalarında diş fırçası

satıldığına ilişkin kayıtlar bulundu. Floris

mağazalarında, diş fırçaları beşlik ya da altılık

takımlar halinde satılıyordu. Bunun nedeni

ise anlaşılamadı. Bu fırçalar, Floris mağazalarına

William Addis firması tarafından

veriliyordu. 1780 yılında hizmete girdiği bilinen

Addis firması, en eski diş fırçası üreticisi

olduğu iddiasındadır.

Dr. West'in buluşu olan naylon diş fırçaları

ise 1938 yılının Eylül ayından itibaren

ABD'de satışa çıkarıldı. 1961 yılında da New

York'ta Squibb firması ilk elektrikli diş fırçasını

yaptı.

264

http://groups.google.com/group/merakediyorum

lastikli traktördür. İngiltere'de 655 sterlinden

satışa çıkarıldı. Aygıtı inceleyen Charles Cawood,

şunları yazdı: "Havalı lastikli traktör,

en sonunda dünyanın her yerindeki en önemli

tarım aracı oldu. Hayatı boyunca ilk kez,

bir atın yapabileceği her şeyi yapabilir duruma

geldi. Üstelik, kendisinden beklenilen tüm

görevleri, ata oranla daha çabuk ve daha güzel

yapıyor."

ABD'de Firestone, İngiltere'de de Dunlop

firmaları, 1932 yılında özel olarak geliştirilmiş

havalı traktör lastiği üretimine geçtiler.

İLK DİZEL TRAKTÖR

Birçok ülke tarafından, hemen hemen aynı anda,

1930 yılında üretilmeye başlandı. O yıl düzenlenen

Dünya Traktör Yarışması'na getirilen

traktörler arasında, İsveç'ten Munktell,

Almanya'dan Mercedes-Benz ve Macaristan'-

dan Hofherr-Schrantz marka araçlar da vardı.

İngilizler, Marshall, McLaren, Aveling and

Porter ve Blackstone marka dizel traktörlerle

yarışmaya katıldılar. Amerikalıları ise Indiana

eyaletinin Columbus kentinde Cummins

Engine Co. firması tarafından üretilen Cummins

marka traktörler temsil etti.

TEK YÖNLÜ İLK YOL

"Arabacıların düzensiz ve gelişigüzel araba

kullanmalarını önlemek" amacıyla 1617 yılının

Ağustos ayında kabul edilen bir yönetmelikle

Londra'da uygulamaya başlatıldı. Yönetmelik,

Thames Caddesi'ne açılan 17 cadde için

geçerliydi ve 2 yüzyıl boyunca yürürlükte kaldı.

1923 yılının Eylül ayına gelinceye değin,

İngiltere'de bu yönde bir başka çalışmaya rastlanmadı.

O yıl, Birmingham'da bu tür bir uygulama

başlatıldıysa da, kentli tüccarların yoğun

tepkisi sonucu fazla uzun ömürlü olamadı.

Motor Çağı'nın ilk düzenli yol uygulaması,

1924 yılının Ağustos-ayında yine Londra'-

da Mare Caddesi'nde başlatıldı. Bu caddenin

Amhurst Road ile Dalston Lane arasında kalan

kesiminde yalnızca güney istikametine gidiş

vardı. Londra dışında bir başka kentte uygulamaya

konan ilk tek yönlü yol kararı, 1924

yılının sonlarında Nottingham'da alındı. O

dönemde henüz trafik işaretleri olmadığından

tek yönlü trafik zorunluğu olan caddelerin

başlangıcına yukarıdan aşağıya büyük tabelalar

asılıyor ve bunların üzerine "Tek yönlü

trafik. Bu tarafa gidilmez" cümleleri yazılıyordu.

İLK PARK SINIRLAMALARI

Motorlu trafiğe ilişkin ilk park yasaklan, Paris'te

uygulamaya kondu. Paris polisinin 14

Ağustos 1893 günü yayınladığı yönetmeliğin

28. paragrafında şu sınırlamalara yer veriliyordu:

"Araçlar mutlaka gerekmedikçe, kamuya

ait yollar üzerinde durmayacaklar. Genel trafik

akışını aksatacak biçimde park etmek ne

sebeple olursa olsun, yasaktır. Hiçbir araç, yolun

karşı kısmına park edilmiş bir araca paralel

olarak park edilemez."

İLK PARK CEZASI

Park kurallarına aykırı davrananlara verilmek

üzere hazırlanan park cezası biletlerinin ilk

kullanımına İngiltere'de 1960 yılında kabul

edilen Karayolu Trafiği Yasası ile başlandı. Bu

yasanın ilk kurbanı da Dr. Thomas Creighton

oldu. Dr. Creighton, 19 Eylül 1960 günü

acil bir kalp krizi vakasına çağrılmıştı. Ford

Popular marka arabasıyla yıldırım gibi geldi

ve arabayı West End'deki otellerden birinin

önüne bırakarak hastasına koştu. Ancak otelin

önünde park yasağı vardı. Bölgeyi denetlemekle

görevli trafik memuru Frank Shaw,

hiçbir kastı olmadan ve sırf mesleği gereği

park cezasını kesti ve arabanın camına koydu.

Ancak, Dr. Creighton oraya geliş nedeniyle

ve kendisine kesilen cezayı duyunca öylesine

patırtı kopardı ki, hiçbir yetkili, doktordan

2 sterlin değerindeki cezayı istemeye cesaret

edemedi.

İLK BEYAZ ÇİZGİLER

Michigan eyaleti Wayne County Trafik komitesi

Edward Norris Hines, karayolunun iki yanını

birbirinden ayıran güvenlik çizgilerini akıl

etti. 1911 yılının sonbaharında, bu konudaki

ilk uygulama, Trenton yakınlarındaki River

Road üzerinde yapıldı.

İngiltere'de de, 1914 yılında, Londra-

Fonkstone yolu üzerindeki tehlikeli virajlar,

beyaz çizgilerle yolun bölünmesi sayesinde daha

güvenli hale getirildi. İngiliz yetkililere bu

konuda ilk öneri, arabası olmadığı halde bu

yoldan sık sık geçmek zorunda kalan bir çiftçiden

gelmişti.

Birinci Dünya Savaşı'ndan sonra beyaz yol

çizgileri, tüm dünyada yaygınlaştı. 1957 yılında,

Avrupa'da yapılan bir anlaşma ile çift yol

çizgileri kabul edildi.

265

http://groups.google.com/group/merakediyorum

BEYAZ DÖNÜŞ ÇİZGİLERİ

İlk kez 22 Mart 1926 günü, Londra'da Hyde

Park köşesinde çizildi. Illustrated London

News gazetesi, bu uygulamanın başarılı olması

durumunda köşede trafiğin büyük ölçüde rahatlayacağını

yazmıştı.

İLK YAYA GEÇİDİ

İngiltere'nin Liverpool kentinde, John Hastings'in

önerisiyle gerçekleşti. Hastings'in,

kentin en işlek ve en tehlikeli köşebaşlarından

birinde bir dükkânı vardı. 1860 yılında, bu

noktaya bir yaya geçidi yapılması önerisinde

bulundu. Ancak ne kent belediyesi, ne de Liverpool

polisi bu öneriyi ciddiye almadılar. Ne

var ki bir yıl sonra, John Walmsley adlı kırtasiyeci,

tam Hastings'in sözünü ettiği noktada

bir otobüsün altında kalarak yaşamını yitirince

yaya geçidi sorunu yeniden gündeme

geldi ve 1862 yılında, kentin değişik yerlerinde

altı geçit belirlendi. Üstelik bu geçitler gece

de güvenlik altında olabilmeleri için iki lamba

ile aydınlatıldı.

Londra'da ilk yaya geçidi ise 1864 yılında

Albay Pierpoint tarafından St. James Caddesi'nde

yaptırıldı. Albay, az ötedeki kulübüne

bir an önce ama bir araç tarafından çiğnenmeden

gidebilmek için bu yaya geçidi cebinden

para harcayarak gerçekleştirdi: İlk geçişi

sırasında tam yolun karşısına yaklaşmışken,

eserine hayranlıkla bir göz atmak için başını

omuzunun üstünden arkaya çevirerek birkaç

saniye oyalanınca, bir taksinin altında kalarak

can verdi.

İLK TRAFİK IŞIKLARI

7 metre yüksekliğindeki demir kolonlar üzerinde

Londra'nın Parlamento Alanı'nda,

Bridge Caddesi ile New Palace Yard Caddesi'nin

birleştiği köşeye kondu ve 10 Aralık

1868 günü hizmete girdi. Yapım çalışmalarına

Londra Emniyet Müdürü Richard Mayne'-

nin bizzat nezaret ettiği bu ilk trafik lambası,

parlamenterlerin parlamento binasına daha

güvenli ulaşabilmelerini kolaylaştırmak için

düşünülmüştü. Saxby and Farmer şirketi tarafından

yapılan bu ilk trafik lambasında, kırmızı

ve yeşil renkli iki fener dönmeli olarak

yanıyordu. Kırmızı "dur", yeşil ise "dikkat"

anlamına geliyordu. Gaz aydınlatmalı bu fenerler,

direğin dibinde duran ve yolun duru-

266

muna göre bir değerlendirme yapan görevlinin

elle kumandasıyla değiştiriliyordu. 2 Ocak

1869 günü, bu görevi yapma sırası gelen polis

memuru, aydınlatmada kullanılan gazın patlaması

sonucu çok ağır yaralandı ve gözlerini

kaybetti. Halk da bu ışık sistemine henüz tam

alışamamıştı. Bir taksi şoförü, trafik lambalarını,

"Zavallı taksicilerin başlarına musallat

edilen yeni dertlerden biri" olarak nitelendiriyordu.

Lamba, 1872 yılında söküldü.

ELEKTRİKLİ TRAFİK

LAMBALARI

Bu tür Iambaların ilki, 5 Ağustos 1914 günü,

ABD'de, Ohio Cleveland kentinde hizmete

girdi. American Traffic Signal Co. adlı şirket

tarafından üretilen 5 metre yüksekliğindeki

lamba, Euclid Bulvarı ile 105. Cadde'nin birleştiği

köşeye dikildi. Kırmızı ve yeşil ışıkların

dışında bir de uyarıcı ses vardı. Kırmızı ışık

"dur", yeşil ışık "geç" anlamındaydı. Bu ışıkların

değişim sürelerine çok az bir süre kala,

sesle uyarı yapılıyordu. Fransızlar da 1923 yılında,

Paris'te, Grands Boulevards ile Strasbourgh

Bulvarı'nın birleştiği köşeye diktikleri

trafik lambasında ses ve ışık düzeninden yararlandılar.

Elle kumanda edilen bu sistemde

bir tek kırmızı ışık vardı ve üzerinde "Dur"

yazılıydı. Işık belirli bir süre kaldıktan sonra

bir zil çalıyor, bu da yolun trafiğe açılmak üzere

olduğu anlamına geliyordu. Az sonra çalan

zil ise, kırmızı ışığın yanmak üzere olduğunu

haber veriyordu. Kırmızı, sarı ve yeşil

ışıktan oluşan trafik lambaları, ilk kez 1918

yılında New York'ta kullanıldı.

İLK SEYAHAT ÇEKİ

Robert Herries tarafından bulunduğu zaman

bir tür banka teminat mektubu niteliğindeydi

ve ancak önceden belirlenmiş bir güzergâh üstünde

geçerli oluyordu. Herries, 1 Ocak 1772

günü Londra'da London Exchange Banking

Co. adlı şirketini kurdu ve en az 20 sterlinden

başlayan teminat mektupları satışına başladı.

Bu mektuplar, Moskova'dan Madrid'e kadar

90 kentte geçerliydi ve hırsızlığa karşı garanti

ediliyordu. Herries müşterilerinin kendilerine

yatırdığı parayı kullanmanın getirdiği avantajdan

yararlanıyor, ayrıca onlardan bir komisyon

talep etmiyordu. 1839 yılında, şirket en

başarılı dönemini yaşadı. O yıl, müşterilerin

elindeki mektup değeri 120 bin sterlini buluyordu.

Günümüzde, yalnız bankalarda değil, hemen

tüm alışveriş ve hizmetlerde yararlanılahttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

Belirli bir standardizasyona gidilinceye değin, değişik ülkelerin

değişik kentlerinde bile farklı trafik işaretleri kullanılıyordu.

Fotoğrafta görülen "uyan işareti", çok eğimli bir tepeye

yaklaşan sürücüleri uyarmak üzere 1910 yılında İngiltere'de

kullanıldı.

İLK TRAFİK İŞARETLERİ

İngiltere'de, bölgesel bisiklet kulüpleri tarafından

1879 yılının Aralık ayında karayollarının

kimi bölümlerine takıldı. Tahta direkler

üzerine metal plakalar çakılarak elde edilen bu

ilk trafik işaretlerinin üzerinde şu uyarı vardı:

"BİSİKLETÇİLER, DİKKAT. BU TEPE

TEHLİKELİDİR" İlk yıl yaptırılan 25 uyarının

nerelere çakıldığı tam olarak bilinemiyor.

Arabalar için "ilk trafik işareti" ise, 1901

yılının Ekim ayında il yönetiminden gerekli

izin alınarak İngiltere'nin Gloucester kentinde

Birdlip Tepesi'ne takıldı. Bu uyarı işaretini

Kraliyet Otomobil Kulübü hazırlatmıştı.

Yerel yetkililer tarafından hazırlatılan trafik

işaretlerinin karayollarına konulması ise

1903 yılında çıkarılan Motorlu Araçlar Yasası'ndan

sonra başlatıldı. 10 Mart 1904 günü,

trafik işaretlerinin biçimlerine ilişkin öneriler

yayınlandı. Ancak, yerel yetkililer bu önerilere

uyup uymamak konusunda serbesttiler.

Söz konusu önerilerde, 45 cm çapındaki yuvarlak

metal tabakalar üzerinde etrafı beyaz

bir çember içinde hız sınırları, kırmızı zemin

üzerinde çeşitli yasaklar, kırmızı üçgen zemin

üzerinde çeşitli uyarılar bulunuyordu. Ancak

yukarıda da belirttiğimiz gibi, yerel yetkililer,

bu önerileri dikkate alıp almamakta kesinlikle

serbesttiler. Pek çoğu da dikkate almadı.

Bunun doğal bir sonucu 'olarak, çok değişik

biçim ve renkte trafik sinyalleri türedi. Bunlar

yöreden yöreye öylesine farklılıklar gösteriyorlardı

ki, bir yerden bir başka yere ilk kez

giden bir sürücünün yoldaki işaretleri arabasıyla

giderken çabucak görüp kavrayabilmesi

olanaksızdı. 1930 yılında çıkarılan bir yasa ile,

ülkenin her tarafında tek tip trafik işaretleri

kullanılmasına başlandı.

Belirli sayıda da olsa, ilk ulusal nitelikteki

trafik işareti uygulamasını başlatan ülke

Fransa'dır. 1903 yılında Otomobilciler Derneği

tarafından hazırlanıp, Fransa'nın her yerinde

geçerli olan tek tip trafik işaretlerinden bazıları,

günümüzde de kullanılmaktadır. Bunlar,

"Sola dön", "Sağa dön", "Köprü",

"Eğimli yol"dur.

İlk uluslararası karayolu levhaları ise, 1909

yılında Paris'te toplanan Uluslararası Motorlu

Araçlar Konvansiyonu'nda saptandı. Avrupa'nın

pek çok ülkesi bu toplantıya katıldı ve

alınan kararlan uyguladı. İngiltere ise toplantıya

katılmamıştı. Paris'te alınan kararlardan

yalnızca beş tanesini 1929 yılında uygulamaya

koydu.

Halen tüm dünyada kullanılan karayolu

trafik işaretleri de boyut, biçim ve anlatım olarak

1949 yılında Cenevre'de yapılan Birleşmiş

Milletler Karayolu Ulaşımı Konferansı'nda

saptandı.

267

http://groups.google.com/group/merakediyorum

bilen modern anlamdaki seyahat çeklerinin yaratıcısı

ise, "Finans dünyasının Edison"u olarak

ün yapan Marcellus Berry'dir. American

Express'te çalışmakta olan Berry'nin patronu

James C.Fargo, 1890 yazında bir Avrupa turuna

çıkmıştı. Dönünce, özellikle büyük kentler

dışında nakit para sağlamanın güçlüklerinden

yakındı. Bunun üzerine Berry, seyahat çeki

kavramını akıl etti ve uygulamayı başlattı.

5 Ağustos 1891 günü, Fargo'nun oğlu William

Fargo,Leipzig'deki Hotel Hauffe'de,50

dolar değerindeki ilk seyahat çekini imzaladı.

İLK DAKTİLO

Pratikte başarılı sonuç veren ilk daktilo, 1808

yılında İtalya'nın Reggio Emilia yöresinden

Pellegrine Turri tarafından geliştirildi. Turri,

gözleri görmeyen arkadaşı Kontes Carolina

Fantoni'nin rahatlıkla yazabilmesi için yapmıştı.

Turri ve Fantoni, bu aygıtın da yardımıyla

uzun süre mektuplaştılar. Kontesin,

1808-1810 yılları arasında daktiloyla yazdığı

mektupların 16 tanesi, halen Reggio eyalet arşivlerinde

saklanmaktadır. Daktilonun teknik

yapısına ilişkin olarak elimizde hiçbir bilgi

yok. Ancak eldeki mektupların incelenmesiyle,

bu daktilonun 27 tuşu bulunduğu anlaşılıyor.

Bu tuşlardan 23 tanesi, İtalyan alfabesindeki

harfleri, dört tanesi de noktalama işaretlerini

taşıyordu.

SERİ ÜRETİMİ YAPILAN

İLK DAKTİLO

Danimarka'da "Skrivekugle-Yazan Top"

adıyla 1870 yılının Ekim ayında piyasaya çıktı.

Aygıtın mucidi Pastor Malling Hansen idi.

Üretimini ise Kopenhag'daki Jurgens Mekaniske

Establissement tesisleri gerçekleştirdi.

Pirinç ve çelikten yapılan bu daktilonun ağırlığı

80 kilo civarındaydı. Üzerinde 52 tuş vardı.

1872 yılında İngiltere'de satışına başlandığında

fiyatı 100 sterlindi. Hansen'in buluşu

olan daktilolar, Avrupa'da ve Amerika'da satıldı

ve pek çok modeli Birinci Dünya Savaşı'nda

kullanıldı.

Hem büyük, hem de küçük harf yazabilen

ilk daktiloyu, 1878 yılında New York'taki

Remington firması üretti. 1883 yılında, Kanada'nın

Toronto kentinde faaliyet gösteren

Hortor firması, kullanan kişinin yazdıklarını

görebildiği ilk daktiloyu yaptı. Portatif ilk

daktilo ise 1897 yılında, ABD'nin Stamford

kentinde Blickensderfer firmasınca, Blick No7

268

modeliyle piyasaya çıkarıldı. Bu ilk portatif

daktilonun ağırlığı 3.5 kiloydu. 1901 yılında,

Washington'daki Cahili Writing Machine Co.

şirketi, Dr. Thaddeus Cahill'in buluşu olan ilk

elektrikli daktilonun üretimini başlattı. İlk 40

aygıtın maliyeti 157 bin doları bulunca, projeden

vazgeçildi. 1902 yılında Blickensderfer

şirketi, ilk başarılı elektrikli daktilo üretimini

gerçekleştirdi.

İLK BAYAN DAKTİLO

Bayan daktilolara ilişkin ilk belge, bir New

York gazetesi olan The Nation'ın 15 Aralık

1875 tarihli sayısıdır. Bu gazetede, Remington

firmasının New York bayii olan Locke, Lost

and Bates Ltd. şirketinin bir ilanı vardı. Bu

ilanda, kendine güvenebilen genç hanımların

"daktilo yazarak" haftada 10-20 dolar kazanabilecekleri

belirtiliyor ve yüz genç kıza

"Çok iyi koşullar"la iş bulunacağı garanti ediliyordu.

Bu ücretler, o dönemde hanımların rüyalarında

bile göremeyeceği kadar yüksek rakamlardı.

Remington Co. tarafından bir yıllık

üretimden sonra çoğalan daktiloları kullanabilecek

nitelikte elemanların sayısının azlığı

da ücretin yükselmesinin başlıca nedenlerinden

biriydi. Gerçi zamanla hayli düşme gösterdi

ama, yine de öteki mesleklerle kıyaslandığında,

bir kadın için çok çekiciydi. 1888 yılında,

New Orleans'ta bir kadınlar kulübünün

üyelerine seslenen daktilo pazarlamacısı Harry

Hodgson, bu mesleğe girmek isteyen hanımların

haftada 6 dolar ücretle işe başlayabileceklerini,

kendilerini kanıtladıktan sonra, 20

dolara kadar yükselebileceklerini söyledi. Aynı

günlerde bir "tezgâhtar kız" ise ancak ayda

6 dolar alabiliyordu. Üstelik daktilo hanımlar,

8.30-17.30 arasında çalışıyorlar, öğleyin

de yarım saat "yemek molası" veriyorlardı.

Tezgâhtarların ise 12 saat süreyle ayakta durması

gerekiyordu. Daktilonun, özellikle orta

sınıfın altındaki genç kızların evlerine olan bağımlılıklarından

kurtulabilmelerinde büyük etkisi

oldu. Telefonun da bürolara girmesiyle

pek çok kadın kolaylıkla iş bulma olanağına

kavuştu ve sekreterler iş dünyasındaki yerlerini

aldılar.

İLK DAKTİLO KURSU

1877 yılında New York'ta daktilo üretimi yapan

YWCA firmasının merkez bürosunda

açıldı. İlk sekiz kursiyer hanım, yeteneklerinden

çok, konuya olan istekleri gözönüne alınarak

seçildi. Çünkü, hiç kimse, altı ay gibi

http://groups.google.com/group/merakediyorum

kısa bir zamanda, bir "kadının" daktilo öğrenebileceğine

inanamıyordu. Ancak, sekiz

kursiyer de yeteneklerinden kuşkuya düşenleri

mahçup ederek, "başarılı" oldular ve hemen

iş buldular. Ne var ki, bu çalışma, pek çok kişi

tarafından şiddetle eleştiriliyordu. Hatta, bu

gelişmeyi bir "ahlak çöküntüsü" olarak değerlendirenler

bile çıktı. Yine de kızlar, yılmadan

çalışmalarını sürdürdüler. Bu, başka hanımların

da konuya ilgi duyabilmek cesaretini

göstermelerini kolaylaştırdı ve YWCA'nın

kursları daha geniş bir kadro ve öğrenci sayısıyla

sürdü.

İLK DAKTİLO YARIŞMASI

25 Temmuz 1888 günü Cincinnati'de yapıldı

ve Salt Lake City Federal Mahkemesi'nin zabıt

kâtibi Frank McGurrin birinci oldu.

McGurrin, Remington marka daktilosunu

kullanırken, harflere hiç bakmıyor ve 10 parmağıyla

yazıyordu. Rakibi Louis Taub ise,

gözünü Caligraph marka daktilosunun tuşlarından

hiç ayıramadığı gibi, yalnızca dört parmağını

kullanabiliyordu. Bu ona hem 500 dolarlık

ödülü, hem de işini kaybettirdi. Çünkü,

bu yarışmanın hemen ardından dünyanın her

yerinde 10 parmak daktilo yazma kursları açıldı

ve McGurrin gibi daktilo kullanamayanlar

zor iş bulur oldular.

İLK ŞEMSİYE

Fransa Kralı VIII.Louis'nin mal varlığının listesi

1637 yılında çıkarılırken bir bölümünde de

şu satırlar yazıldı: "Taftadan yapılmış, değişik

renklerde 11 güneş siperliği. Yağlı kumaştan

üç şemsiye. Hepsinin de sapları altın ve

gümüşten."

Bu listeden çağdaş uygarlığın ilk günlerinde

yağmurlu ve güneşli havalar için ayrı ayrı

şemsiye türleri kullanıldığını anlıyoruz. Kuşkusuz,

Kral VIII. Louis ve kendisinden sonra gelen

öteki erkekler hiç şemsiye taşımadılar. Ancak

VIII .Louis ' nin güzel eşi Avusturyalı Anne,

bir gün zarif bir şemsiyeyle, halk arasında görüldü

ve bu Parisli hanımlar arasında şemsiye

modasının büyük bir hızla yayılmasına neden

oldu.

Erkeklerin şemsiyeye karşı olan önyargılı

tutumları da ilk kez Fransa'da değişti. Parisli

üretici Marius, 1715 yılında ilk açılıp kapatılabilir

erkek şemsiyesini yaptı. Bu ürününü tanıtabilmek

için hazırladığı reklam kampanyasında

el çizimi resimlerle süslenmiş posterler

kullandı. Bu posterlerde çok güzel bir genç kadın,

modanın son örneklerinden bir bayan

şemsiyesiyle yürüyordu. Yanında da güçlü ve

yakışıklı bir erkek vardı. Erkeğin elindeki şemsiye

ise süs ve aksesuardan yoksundu.

18. yüzyılda şemsiye fiyatları çok yüksekti.

Örneğin Ambrose Barnes, 1718 yılında bir

şemsiyeyi 25 şiline aldığından söz ediyor. Bu

nedenle, insanlar şemsiye almak yerine gerektiğinde

kiralamayı yeğliyorlardı. Hemen her

kilise, kahvehane ya da kulüpte kiralık şemsiye

bulmak mümkündü.

İngiltere'de erkeklerin şemsiye taşımaları

ise ancak 18. yüzyılın sonlarına doğru olağan

bir durum haline gelebildi. 1750 yılında Rusya

ve İran'a yaptığı yedi yıllık geziden dönen

Jonas Hanway, oradan kazandığı alışkanlıkla,

Londra'da şemsiye ile sokağa çıkan ilk erkek

oldu. Önceleri onu kınayanların sayısı çok

fazla idi. Ama 30 yıl sonra şemsiyesizlik kınanmaya

başlandı.

İLK METRO

Metro fikri ilk kez 1846 yılında Metropolitan

Demiryolları'nı incelemekle görevli komisyonun

üyelerinden Charles Pearson'ın kafasında

oluştu. 1853 yılında bu amacı gerçekleştirmek

üzere North Metropolitan Railway Co.

adlı şirket kuruldu. Mali güçlükler nedeniyle

çok zaman yitirildi, ilk kez hattın yapımına

1860 yılının Ocak ayında, Londra'da, Euston

Square'de başlanabildi. 4 mil uzunluğundaki

ilk hat, 10 Ocak 1863 günü saat 06.00'da hizmete

girdi. Farrington Street ile Paddington

ana terminalleri arasında yedi istasyon bulunuyordu

ve tüm ulaşım süresi 33 dakika idi.

Yolcu vagonları gaz lambalarıyla aydınlatılıyordu

ve Daily Telegraph gazetesinin yazdığına

göre, "Birinci mevki vagonlarda ışık o

denli güçlüydü ki, insanlar gazetelerini çıkarıp

rahatlıkla okuyabiliyorlardı." İlk gün,

15'erdakika aralıklarla kalkan dörder vagonluk

altı katar, karşılıklı 120 sefer yaptı ve 30

bin yolcu taşıdı.

İLK TÜP GEÇİT

Thames Nehri altında yapıldı. Londra'nın

kent merkezini, South London'a bağlayan bu

tüp geçit, 1869-1870 yıllarında, Güney Afrikalı

James Greathead tarafından inşa edildi.

Greathead'in geliştirdiği özel bir yöntemle. yüzeysel

hafriyata gereksinim duyulmadan tamamen

toprak altında çalışıldı. 480 metre uzunluğundaki

tüp geçitte, 2 Ağustos 1870 ile 23

Aralık 1870 tarihleri arasında küçük bir katar

çalıştırıldı. Ancak ücretlerin pahalı olma-

269

http://groups.google.com/group/merakediyorum

sı nedeniyle yolcular tarafından rağbet görmeyince,

yaya geçidi haline getirildi ve 1894 yılında,

Thames Nehri üzerinde Tower Bridge

yapılana değin bu şekilde hizmet verdi.

METRODA İLK ELEKTRİKLİ

TREN

Resmen 4 Kasım 1890 Salı günü, Londra'da

kent merkezi ile South London'ı birbirine bağlayan

hatta hizmete girdi. O gün, Galler Prensi,

King William Caddesi'ndeki istasyondan

metroya binerek Oval İstasyonu'na kadar gitti.

Elektrikli metronun halka açılışı ise, 18

Aralık 1890 günü yapıldı. Nereye gidilirse gidilsin,

yolculardan 2 peni ücret alınıyordu ve

bilet sistemi olmadığından bu ücret, metronun

girişinde ödeniyordu. Bu hatta hizmet veren

14 adet dört tekerlekli 12 tonluk elektrikli lokomotifler,

Manchester kentinde Mather and

Platt şirketi tarafından yapılmıştı ve her biri

üç vagonu saatte ortalama 11.5 mil hızla çekebiliyordu.

Her vagonun önünde ve arkasında,

metal bir platforma açılan, kaydırmalı kapılar

vardı. Bu kapıları her istasyonda tren görevlileri

açıp kapatıyorlardı.

Hem lokomotif bölümünün hem de taşıma

kısımlarının tek parça halinde üretildiği ilk

motorlu trenler, 18 Ağustos 1898 günü Waterloo

and City Railway şirketi tarafından Waterloo

ile Bank arasında çalışan metro hattında

hizmete kondu. Araçlar, ABD'nin Wilmington

kentinde Jackson and Sharp firması

tarafından üretilmişti.

Metro girişlerine "jetonlu turnike"lerin

ilk konulması ise, 1904 yılında Londra'da gerçekleşti.

1922 yılında otomatik kapılı vagonlar

hizmete girdi.

İLK ÜNİVERSİTE GAZETESİ

"Student" adı altında, Oxford Üniversitesi'-

nce, Londralı kitapçı ve yayıncı John Newbery'nin

yol göstermesiyle 31 Ocak 1750 ile

Temmuz 1751 arasında yayınlandı. Gazetenin

editörlüğünü ozan Christopher Smart yapıyordu.

19 sayı yayınlanan Student, edebiyata fazla

yer vermedi.

İLK SÜPÜRGE MAKİNESİ

1901 yılında, köprü mühendisi Hubert Cecil

Booth tarafından gerçekleştirildi. O yıl, Bay

Booth bir gün Londra'daki St. Pancras istasyonunun

lokantasında otururken, vagonların

nasıl temizlendiğini gördü. Sıkıştırılmış hava

270

ile çalışan makineler aracılığıyla görevliler vagonları

temizliyorlardı. Ancak makine ne denli

güçle üflerse üflesin, havaya kalkan tozlar,

bir süre sonra yeniden koltukların üzerine iniyorlardı.

Bu durumu gören Bay Booth, üfleme

sisteminin yanlış olduğunu, makinelerin

tam tersine, tozlan emmeleri gerektiğini söyledi.

Çevresindekiler, böyle bir şeyin mümkün

olamayacağını öne sürdüler. Bunun üzerine

cebinden bir mendil çıkardı ve oturduğu deri

koltuğun üzerine torba şeklinde koydu. Ağzını

beze dayadı ve hızla içini çekti. Mendili

eline aldığında koltuğa değen kısmının tozlarla

kaplanmış olduğu görüldü. Daha sonra bu sistemi

geliştirdi ve "emici süpürge makinesi"nin

ilk prototipini o yıl içinde yapmayı başardı.

Vacuum Cleaner Co. Ltd adlı bir şirket kurdu

ve 25 Şubat 1902 günü, Booth, şirketini tanıtan

ilk broşürleri bastırdı.

O dönemde, pek az evde elektrik bağlıydı

ve emici süpürgenin fiyatı da herkesin alamayacağı

kadar pahalıydı. Bu nedenle Booth,

ürettiği makineleri satmak yerine bir temizlik

servisi kurmayı akıl etti. Dört tekerlekli bir atlı

arabanın üzerine akaryakıt ya da elektrikle çalışabilen

çok güçlü bir emici pompa yerleştirdi.

Bu pompa, isteyen müşterinin evinin önüne

kadar arabayla taşınıyordu. 230 metre

uzunluğundaki hortum, birinci kat pencerelerinden

birinden binanın içine sokulduktan

sonra tüm halı, perde ve döşemeler üzerindeki

tozlar emiliyordu. BBC'de kendisiyle yapılan

bir programda, Booth, aygıtının tek olumsuz

yönünün, çıkardığı aşırı gürültü olduğunu

söyledi. Zira pompa çalıştığı anlarda, çevreden

geçen atlar ürküyor, arabacılar çok zor

durumlarda kalıyorlardı.

Booth'un süpürgesi, en önemli işlevlerinden

birini,1902 yılında İngiltere Kralı VII.Edward'ın

"taç giyme törenleri"nde yerine

getirdi. Kral'ın taç giyeceği kilisede tüm hazırlıklar

tamamlanmıştı. Birden, yerdeki açık

mavi halı döşemenin son derece tozlu olduğu

görüldü. Kral, taç giymek için bu zemine diz

çökemezdi. Üstelik, alışılagelmiş yöntemlerle

kiliseyi süpürerek temizlemek için de vakit çok

geçti. Booth, bu durumu haber alınca, töreni

düzenlemekle görevli saray yetkilisine giderek,

yardım önerisinde bulundu. Bir saat sonra,

Booth'un arabası, kilisenin önüne getirildi ve

dev hortum sıraların arasında dolaşmaya başladı.

Olayı öğrenen Kral çok memnun oldu ve

Buckingham Sarayı'nda kendisi ve Kraliçe

Alexandra için de bir "gösteri" düzenlemesini

istedi. Bu gösteriden sonra Booth, makine

satmama politikasında bir değişiklik yapmak

zorunda kaldı. Çünkü bu kez sipariş, bizzat

Kral'dan geliyordu ve çok geçmeden biri, Buchttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

kingham Sarayı'na, diğeri de Windsor Şatosu'na,

iki adet emici süpürge satıldı.

Kraliyet ailesinin gösterdiği bu ilgi, Londra

sosyetesine de yansımakta gecikmedi. İngiliz

soyluları, bu yeni aygıtı yalnızca yararlı bir temizlik

aracı olarak değil, aynı zamanda bir

gösteri unsuru olarak da kabul ediyorlardı.

Pek çok soylu ailenin düzenlediği suarelerde,

Booth'un şirketinden gelen görevlilerin yaptığı

temizlik, ilgiyle izlenen bir gösteri niteliğini

taşıyordu. Halıların ve perdelerin

temizlenişini soyluların büyük bir zevkle izlediğini

öğrenen Booth, şeffaf bir hortum takarak,

sosyete mensubu kişilerin kendi pisliklerini

daha iyi görebilmelerini, böylece daha

çok zevk alabilmelerini sağladı (!)

Elektrikli "ev tipi" ilk portatif süpürge,

1905 yılında San Francisco'da Chapman and

Skinner tarafından piyasaya sürüldü. Ağırlığı

46 kilo olan bu makinenin bir benzeri de,

ertesi yıl Booth'un Londra'daki tesislerinde

üretildi.

Toz torbası, sapına bağlı olan portatif

elektrik süpürgelerinin ilki de 1907 yılında

ABD'nin Ohio eyaleti, Canton kentinde, J.

Murray Spangler tarafından yapıldı. Spangler,

bu ilk makinesinde, toz emici torba olarak

karısından büyük ricalar karşılığında

alabildiği bir yastık kılıfını kullanmıştı.

Bir gün, bir rastlantı sonucu Spangler'in

buluşunu gören hemşerisi J.H. Hoover, bu

harika makineye büyük ilgi duydu. Asıl mesleği,

koşum yapımcılığıydı. Ancak, otomobillerin

sayısının hızla artması, onun işine olan

ilgisini azaltmış, Hoover de yeni bir iş arayışına

girmişti. Ne yapıp etti ve Spangler'den

elektrik süpürgesinin yapım haklarını satın aldı.

1908 yılında, tanesi 70 dolardan ilk modellerini

piyasaya çıkardı. Bu yeni aygıta olan

ilgi öylesine büyük boyutlara ulaştı ki, üç yıl

sonra Hoover, Kanada'da ayrı bir fabrika açmak

zorunda kaldı. Oradan da tüm dünyaya

yayıldı. Aygıtın bulucusu olan Spangler'in adı

silinip giderken, Hoover adı yalnızca elektrik

süpürgesinin simgesi olmakla kalmadı, birçok

dilde elektrik süpürgesiyle temizlik yapmaya

"Hooverlemek" dendi.

İLK SATIŞ MAKİNESİ

Bozuk para karşılığında bir pipoyu doldurmaya

yetecek miktarda tütün veren ilk satış makineleri,

1615 yılında İngiliz tavernalarında

görülmeye başlandı. Üstteki delikten bir peni

atıldığında, kapağın üstündeki kilit açılıyor ve

müşteri, bir pipo dolusu tütünü kendi elleriyle

alıyordu. Tabii, bu tür bir satışta, müşteriye

güven unsurunun büyük etkisi vardı ama,

yine de taverna sahipleri makineleri, gözlerinin

önünde bir yere koymayı tercih ediyorlardı.

Bu ilkel satış makineleri, 19. yüzyıla kadar

kullanıldılar.

İLK OTOMATİK SATIŞ MAKİNESİ

Gerçekten başarılı sonuç veren ilk otomatik

satış makinesinin patenti, 1867 yılında Almanya'da

Carl Ade tarafından alındı. Gerçi bu

makinede, mendil, sigara ve şekerleme satılması

planlanmıştı ama, gerçekten kullanılıp

kullanılmadığı bilinmiyor.

Ticari olarak başarıyla kullanan ilk otomatik

satış makinesi, Percival Everitt tarafından

posta kartı satmak üzere geliştirildi ve 1883 yılında

Londra'da Mansion House Metro İstasyonu'nda

bir platform üzerinde hizmete

kondu. Gerçi pek çok kişi kâğıt, portakal kabuğu,

kösele parçası gibi ıvır zıvırı, para yerine

kullanıp bedavacılık yapmayı deniyor ye bu

da makinenin sık sık arızalanmasına neden

oluyordu ama, Everitt yılmadı ve çalışmalarını

sürdürerek, aygıtı daha da geliştirdi. 25

Kasım 1887'de S\veetmeat Automatic Delivery

Co. adlı şirketi kurarak, aygıtını tüm ülke çapında

yaymak üzere harekete geçti.

Aslen ABD'li olan Everitt'in makineleri,

kısa süre içinde öteki ülkelerde de yayılmaya

başladı. 1888'de çiklet satan ilk otomatik makine,

Fransa'ya getirildi. Körlere yardımı

amaçlayan bir dernek, ertesi yıl, bu makineyi

bütün istasyonlara kurdu. Amerikalılar, otomatik

satış makinelerini 1889'da bir kumar

makinesi haline dönüştürmeyi başardılar. Daha

sonra da bu makineden sayısız biçimde

yararlandılar ve hatta fasulye bile sattılar

(1901). 1890'lı yıllarda Utah eyaletinin Corinne

kentinde oturanlar, bu makinenin iki gözünden

birine iki gümüş dolar, ötekine de yarım

dolar atmak suretiyle özel boşanma formları

alabiliyorlardı. Almanlar da bu konuda

ne denli yaratıcı zekâya sahip olduklarını kanıtlamakta

gecikmediler ve 1895'te para karşılığında

satış yapan otomatik lokantaları

kurdular.

İLK DUVAR KÂĞIDI

Cambridge'deki Christ's College'in yönetim

binasında 1911'de yapılan bir restorasyon sırasında,

1509'da duvar kağıdıyla kaplandığı

anlaşılan bir duvar ortaya çıkarıldı. Siyahbeyaz

renkli desen, kadifemsi bir yapıya sa-

271

http://groups.google.com/group/merakediyorum

hipti ve çevresi çam yapraklarıyla sarılmış kozalak

figürlerinden oluşuyordu. Desenin sol

tarafında, ortalara doğru bir H harfi, bunun

tam ters yönünde de bir kuş motifi vardı. Bu

iki sembol, kâğıdı Hugo Goes'in yaptığını kanıtladı.

Marka olarak H harfini, imza olarak

da bir kaz resmini kullanan Hugo Goes,1509

yılında York kentinin Steengate yöresinde bir

basımevi işletiyordu.

Duvar kâğıdı, hurda kâğıtların ve müsveddelerin

kullanılmamış yüzlerine 40x28cm boyutlarında

bir tahta klişe yardımıyla basılmıştı.

Kullanılan müsveddeler arasında Kral

7. Henry'nin ölümü (21 Nisan 1509) nedeniyle

yazılmış şiir, VII. Henry'nin tahta çıkışını

duyuran bir bildiri ve bazı askeri belgeler de

vardı. Bu belgelerin tarihleri, bir duvarı kâğıtla

kaplanan binanın 1509 yılı sonlarında tamamlandığını

ortaya koydu.

İLK SAVAŞ MUHABİRİ

İngiltere'nin Yorkshire kentinde dünyaya gelen

John Bell'dir. Bell, 1789 yılının Haziran

ayında, eski iş ortağı Yüzbaşı Edward Topham'a

sözlü bir savaş açabilmek için "The

Oracle" ya da "Bell's New World" adında bir

gazete çıkarmaya başladı. 1793 yılının Şubat

ayında Fransa, İngiltere'ye savaş ilan etti. Aynı

ay içinde,seçmealaylardaki piyade askerlere

yayın yoluyla hakaret ettiği gerekçesiyle Bell

aleyhine bir dava açıldı. Duruşmaya gitmeyi

reddedince, bütün malvarlığına el konuldu ve

bunlar açık artırma yoluyla satıldı. Elinde yalnız

gazetesi kalmıştı. Bunun üzerine eski servetine

yeniden kavuşabilmek için, tek çarenin

gazetenin tirajını yükseltmek olduğuna karar

verdi ve savaşı yerinde izlemek üzere cepheye

gitti. Ancak, cephede İngiliz askerlerinin yanında

değil, düşman saflarında yer aldı. Bazıları

bunu bir ihanet olarak kabul ederken, bazıları

da, düşman hatlarını en iyi haber kaynağı

olarak değerlendirdiler.

O günlerde basının savaş haberlerini vermek

için bulduğu en kolay yol, yabancı ajanslardan

gelen haberleri aktarmaktı. Birkaç

gazete ise, savaş alanına en yakın başkentten

gelen haberleri —daha doğrusu dedikoduları—

vermekle yetindiler. Ama The Oracle'in

okurları, savaş hakkındaki en gerçek haberleri,

ilk elden alıyorlardı. Böylece, öteki gazeteler

haberleri atlarken ya da değişik biçimde

verirken, onlar, Bell'in kaleminden İngilizlerin

Le Cateau-Cambresis, Villiers-en-Cauche

ve Troixelle'de kazandıkları zaferlerle, Torunay'daki

büyük hezimeti öğrendiler.

O dönemde, büyük tiraj kaybına uğrayan

272

"The Times" gazetesi, Bell'i, "Robespierre'in

kanlı bir uydusu ve Jacobin küfürlerin sesi"

olmakla suçladılar. Gerçi bu çok ağır suçlamaları

kanıtlayabilecek herhangi bir durum

yoktu ama, yine de Bell'in o dönemin anlayışına

çok ters bir biçimde düşman saflarında

ellerini kollarını sallayarak nasıl gezebildiği de

merak konusuydu.

1794-1795 kışındaki büyük ricat başlayınca,

Bell, yazı işleri müdürlüğündeki güvenli

koltuğuna dönmenin zamanının geldiğine karar

verdi. Açtığı çığır, daha sonra başta kendisini

çok eleştiren The Times olmak üzere,

birçok yayın organı tarafından izlendi. The Times,

1808'deki savaşta, Henry Crabb Robinson'u

görevlendirdi. Aynı gazete, Kırım

Savaşı'na da William Howard Russell'ı gönderdi.

Mezar taşında, "savaş muhabirlerinin

ilki ve en büyüğü" yazan Russell, Kırım'dan

gönderdiği haber aracılığıyla, gerçekten bir

ulusal kahraman haline geldi ve savaş alanından

haberleri telgrafla geçen ilk muhabir oldu.

Savaş alanından telefonla haber geçen ilk

gazeteci de, The Times'tan bir muhabir oldu.

"The Times'in temsilcisi, İkinci Afgan Savaşı

sırasında, 19 Nisan 1880 günü meydana gelen

çarpışmalarda, General Sir Donald

Stewart'ın uğradığı yenilgiyi heliyograf aracılığıyla

cephe gerisine anlattı. Bu bilgiler, önce

sahra telgrafı, sonra da ticari hatlarla

Londra'ya ulaştı ve ertesi gün gazetede yayınlandı.

İLK CEP SAATİ

1462 yılında, İtalyan saatçi Bartholomew

Manfredi, Manta Markisi'ne bir mektup yazarak,

ona Modena Dükü'nünkinden çok daha

güzel bir cep saati yapmayı önerdi. Bu

belge, cep saatine ilişkin en eski belgedir.

Günümüze kadar kalabilen en eski saat ise,

16. yüzyılın başlarında Bavyera'nın Nuremberg

kentinde Peter Hanlein tarafından yapıldı.

Bu saat, halen Philadelphia Memorial

Hall'da muhafaza edilmektedir. Müzede, saatin

yapım yılı olarak 1504 yılı gösterilmekteyse

de, bu bilginin doğruluğu biraz

kuşkuludur. Çünkü bazı belgeler, Henlein'in

1509 yılında saatçi işliğini açtığını gösterirken,

onun saat üretmeyi başardığını gösteren ilk

belge de, İ511'den kalmadır. O yıl, Nuremberg

sakinlerinden Johannes Cocclaeus,bukonuya

ilişkin olarak şunları yazdı:

"Günden güne deha eseri buluşlar birbirini

izliyor. Petrus Hele (Peter Henlein) adlı

genç adam da, geçenlerde yaptığı böyle bir buhttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

1925 yılında Münih'te düzenlenen gösteri niteliğindeki yanşa, otomobil sanayiinin öncülerinden Karl Benz, 1886 modeli

üç tekerlekli otomobiliyle katıldı. Benz, o tarihte 81 yaşındaydı.

İLK ANTİKA ARABA YARIŞI

12 Temmuz 1925 günü Münih'te, Allgemeine

Schnauferklub adlı derneğin 25.kuruluş yıldönümü

nedeniyle düzenlendi. O gün, dünyanın

petrolle çalışan en eski arabası olan üç tekerlekli,

1886 model Benz marka arabayı, bizzat

yapımcısı Kari Benz kullandı. "Antika" araba,

henüz 40. yılını yaşarken, sürücüsü ve yapımcısı

81 yaşındaydı. Gösteriye katılarak

araba kullanan ya da sürücüye eşlik eden öteki

ünlüler arasında Kart Opel, Emil Stoewer, Auguste

Horch ve Heinrich Kleyer gibi Alman

otomotiv sanayiinin öncü isimleri de vardı.

hışla, en büyük matematik bilginlerini bile

hayretler içinde bıraktı. Çok az bir demir parçasından

ve hiçbir ağırlığa bağlı olmadan çalışan

bir saat yaptı. Bir tür yuvarlak tekerleği

andıran bu saat, cebe konabildiği gibi, boyna

da asılabiliyor ve ne durumda olursa olsun,

vakti gösteriyor."

AKREPLİ VE YELKOVANLI

İLK SAAT

1665 yılında, İngiltere'nin Bermondsey kentinde

John Fitter tarafından yapıldı. O güne

gelinceye değin, cep saatlerinde yalnız saati

273

http://groups.google.com/group/merakediyorum

gösteren bir kol vardı. Fitter'ın geliştirdiği teknik

sayesinde hem saati, hem de dakikayı gösteren

saat yapılmış, oldu.

MÜCEVHERLİ İLK SAAT

Londra'da yaşayan İsveç asıllı geometri ve optik

bilgini Facio de Duillier ile Fransız asıllı

saat yapımcısı Peter Debaufre adına patent

tescili, 1 Mayıs 1704 günü yapıldı. Bu ikili tarafından

hazırlanan ilk mücevherli saatin, Sir

Isaac Newton tarafından kullanıldığı söylenir.

Saatlere mücevher takılması, 1825 yılına gelene

değin, oldukça ender görülen bir işlemdi.

O yıl İsviçre'nin La Chaux-de-Fonds

kentinde, saat mücevherciliği, başlı başına bir

işkolu haline geldi ve bu dönemin ardından,

mücevherli saat imali hızlandı.

İLK KOL SAATİ

İlk kol saatine ilişkin en eski belge, 1790 yılına

aittir. Bu belgeye göre, Cenevre'de saat yapımıyla

uğraşan Jaquet-Droz und Leschot

firması, "bileğe takılabilecek" bir saat yapmayı

başardı. Günümüze kadar ulaşabilen en

eski kol saati örneği ise, 1806 yılından kalmadır.

Parisli kuyumcu Nitot tarafından yapılan

bu altın saatin kemeri de, inci ve yakutlarla

süslenmişti ve İmparatoriçe Josephine'e aitti.

19. yüzyılda yapılan bu tür saatler, saatçilerden

çok kuyumcuların eseridir. İlk erkek

kol saatleri, Alman Donanması tarafından

1880 yılında La Chaux-de-Fonds kentindeki

C. Girard-Perregaux'ya siparişedildi. Bunlar,

süsten çok, zaman ölçme aygıtı görevini üstlenen

saatlerdi ve Alman denizcileri için görevleri

sırasında gerçekten yararlı oldu.

Mekanik aksamların oturtulduğu kasa, altından

yapılmıştı ve kemer olarak da deri kullanılıyordu.

Girard-Perregaux firması

Alman Donanması için hazırladığı saatleri, genel

olarak da pazarlayabilmek için yeni parti

imalata geçti. Ancak, o dönemde bu kol saatlerine

tek ilgi, Peru'dan geldi. Amerikalıların

ve öteki ülke insanlarının ilgisizliği,

İsviçre'de erken doğum yapan kol saati endüstrisini

engelledi.

1908 yılında Parisli hanımların kol saatleri

takmaya başlamasıyla, Avrupa kıtasında bu

saatlere olan ilgi, büyük ölçüde arttı.

Birinci Dünya Savaşı'na gelinceye değin,

erkeklerin kol saati takması, kadınsı bir davranış

olarak değerlendiriliyordu. Ancak, savaş

sırasında cep saatlerinden çok daha pratik

274

oldukları anlaşılınca, bu değer yargısı da ömrünü

doldurdu.

TUVALETLİ İLK VAGON

George Mortimer Pullman tarafından yapılan

yataklı vagonların "Old No. 9" tipi olanlarının

baş ve son taraflarına birer tuvalet kondu.

Bu vagonlar, 1 Eylül 1859 gününden

itibaren ABD'de Chicago-Alton hattında kullanılmaya

başlandı.

• İngiltere'de tuvaletli vagonlar ilk kez 2 Nisan

1873 günü hizmete girdi. Glascow-King's

Cross hattında çalıştırılan bu vagonlarda, yan

yana iki tuvalet vardı. Kapıları ters yönde olan

tuvaletlerden her biri, bir birinci mevki

kompartımana bakıyordu.

TUVALETLİ İLK UÇAK

Rusların dev yolcu uçağı Russky Vitiaz'dır.

Çizimleri Igor Sikorski tarafından yapılan

uçağın deneme uçuşu, 13 Mayıs 1913 günü

Petrograd'da gerçekleştirildi. Uçakta yapılan

tuvaletin alafranga olup olmadığı bilinmemekle

birlikte, Sikorski'nin belirli bir yükseklikteki

insanların tuvalet gereksinimlerini ve

sorunlarını çözümlemeyi düşünen ilk bilim

adamı olduğuna kuşku yoktur.

İLK HAVA TAHMİNİ

John Houghton tarafından çıkarılan "A Collection

for the Improvement of Husbandry

and Trade" adlı haftalık dergide yayınlandı.

14 Mayıs 1692 tarihli dergide, yeni başlatılan

bu hizmet, şu sözlerle tanıtılıyordu: "Bilimsel

bazı yöntemlerin kullanılması, bu konuda

yapılan bazı kehanetlerin de önüne geçecektir."

Bu tanıtım yazısının altında, bir sonraki

haftanın yedi gününde, bir önceki yıl yaşanan

basınç, sıcaklık ve rüzgâr şiddetleri liste halinde

veriliyordu. Gresham Koleji'nden Henry

Hunt tarafından sağlanan bu bilgileri değerlendiren

okurlar, yedi gün içinde havanın nasıl

olacağına kendileri karar veriyorlardı.

Fazla bilimsel olmamasına karşın, Houghton'un

bu denemesi, birçok kişi tarafından

taklit edildi. Hatta 1711 yılında, "Aylık Hava

Raporu" adlı bir dergi çıkarıldı. 30 günlük

hava tahmini yapılan bu dergide, astroloji,

tahmin ve çok az bilimsel katkı ile yapılan değerlendirmeler,

ancak şans eseri doğru çıkabiliyordu.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Sir John Harrington, 1596 yılında kendi buluşu olan alafranga

tuvaletin nasıl kullanılması gerektiğini gösteren bir kitap

yayınlandı. O kitaptan alınan bu resimde, Tanrı'dan çok uzak

olan bir yer olan tuvalette dua eden bir insanın, mutlaka şeytan

tarafından rahatsız edileceği anlatılıyor.

İLK ALAFRANGA TUVALET

İngiltere'de, Elizabeth çağı ozanlarından Sir

John Harington, ilk alafranga tuvaletin modelini

çizdi. Bu tuvalet, yaptığı takımların üzerine

adının baş harflerini "T.C." olarak

hakkeden bir usta tarafından, 1589 yılında Sir

Harington'un Kelston'daki evine monte edildi.

1596'da Sir Harington, "The Metamorphosis

of Ajax"-"Tuvaletin Evrimi" adlı bir

kitap yazdı. Bu kitapta, alafranga tuvaletin

malzemesi ve yapılışı, fiyatlarıyla birlikte anlatıldıktan

sonra, nasıl kullanılacağı da ayrıntılı

çizimlerle tanıtıldı. Temizlik için gerekli

olan su, tuvaletin hemen arkasındaki balıklı

bir tanktan geliyordu. Tuvalet kullanıldıktan

sonra, oturma yerinin yanındaki bir kol çekiliyor,

su, bu kolun kaldırdığı kapaktan geçerek

pisliği götürüyordu.

Nasıl kullanılacağını gösteren bir de kitap

yazmasına karşın, Harington'un tuvaletinden

yalnız iki tane yapıldı. Bunlardan birini zaten

kendi evine kurdurmuştu. İkincisini, Harington'un

vaftiz annesi olan Kraliçe Elizabeth,

Richmond Sarayı'na yaptırdı. Harington, temizliğe

çok düşkün bir insandı. Her gün mutlaka

banyo yapması, yakın dostları tarafından

"akıl almaz bir delilik" diye nitelendirildi.

Ama Kraliçe Elizabeth için aynı şeyleri söylemek

biraz zordu. İngiltere tahtının hâkimi, ayda

bir kez, o da "Acaba gerek yar mı?" diye

uzun uzun düşündükten sonra yıkanırdı.

275

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Doğru ve bilimsel hava tahmin raporları

ilk kez 31 Ağustos 1848 gününden itibaren

Charles Dickens'ın Daily News adlı gazetesinde

verilmeye başlandı. Her gün saat 09.00'da

çeşitli meteoroloji istasyonlarında yapılan ölçümler,

telgrafla Londra'ya iletiliyor, bu bilgilerin

Greenwich Rasathanesi'nde James

Glaisher tarafından değerlendirilmesiyle, ertesi

günkü gazetede yayınlanacak olan hava

tahmin raporu hazırlanıyordu.

Meteoroloji Bürosu'nun Genel Yönetmeni

Amiral Robert Fitzroy, 6 Şubat 1861 gününden

itibaren denize açılacak gemiler için

resmi fırtına tahminleri yayınlamaya başladı.

Bir süre sonra, bu hizmet bütün kamuoyuna

yönelik olarak yapıldı. "The Times" gazetesi,

1 Ağustos 1861 gününden itibaren

tahminleri yayınlamaya başladı. O gün, ülkede

havanın açık ve yağışsız geçeceği belirtiliyordu,

ama bu ilk yayın, aynı zamanda ilk

yanılgı oldu.

İLK SÖZLÜ HAVA RAPORU

YAYINI

ABD'nin Wisconsin eyaletinin Madison kentinde,

Wisconsin Üniversitesi'nin İstasyon

9XM adlı radyosunda, 3 Ocak 1921 günü başladı.

Mors alfabesiyle hava raporları ise, istasyonun

faaliyete geçtiği 1917 yılından beri

sürdürülüyordu.

BBC, günlük hava raporunun yayınına, 26

Mart 1923 günü radyodan, 29 Temmuz 1949

günü de TV'den başladı.

DÜĞÜNLERİNE OTOMOBİLLE

GELEN İLK ÇİFT

27 Şubat 1897 günü Paris'te, dünyada ilk kez

bir otomobil, "gelin arabası" olarak kullanıldı.

"Autocar" dergisinin muhabiri, bir hafta

sonra, olayı şöyle anlatıyordu:

"Büyük bir şans eseri, geçtiğimiz cumartesi

günü, otomobilin ilk kez gelin arabası olarak

kullanılmasına tanık oldum. Otomobil

Patignolles Bulvarı'ndaki lokantalardan birinin

önünde duruyordu. Üstü çeşitli rozetler

ve çiçeklerle süslenmişti. Gelin ve damat,

yakınlarıyla birlikte lokantada düğün yemeğini

yiyorlardı. Arabayı yapan M.L. Fisson da

konuklar arasındaydı. Az sonra, yeni evli çifti,

arabalarının içinde mutluluk saçarken gördüm.

Direksiyonda, bizzat M. Fisson vardı."

276

AÇIK BİR YARIŞI KAZANAN

İLK KADIN JOKEY

Yarış atları sahibi ünlü milyoner Solly Joel'-

in kızı Eileen Joel'dir. 8 Ekim 1925 günü,

Newmarket Kent Kupası Yarışı'na Bayan

İLK CAM SİLECEKLERİ

Prusya Prensi Henri tarafından bulundu ve 5

Temmuz 1911 günü Prens'in İngiltere'ye gitmek

için Hamburg'dan yola çıktığı Benz marka

arabaya takıldı. Lastik silecekler elle

çalıştırılıyordu. Ertesi yıl, Brown Brothers firması,

Gabriel marka sileceklerin imalini başlattı.

İlk otomatik cam silecekleri ise, 1916

yılında ABD'de, Willys Knight marka arabaların

üzerinde aksesuar olarak piyasaya sürüldü.

Aküden sağlanan enerjiyle çalışan ilk

otomatik cam silecekleri de yine ABD'de,

1923'te Berkshire markasıyla satışa sunuldu.

İLK KADIN BÜYÜKELÇİ

Alexandra Kollantai adlı Rus'tur. Aristokrat

bir aileden gelen Bayan Kollantai, 1915 yılında

sınıfıyla olan bağlarını kopardı ve Bolşevik'lere

katıldı. 1922'nin sonbaharında,

Norveç'teki Sovyet misyonuna atandı ve ertesi

yıl misyonun başına getirildi. O tarihte,

Norveç, SSCB'yi henüz resmen tanımamıştı.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Earl'ün Hogier adlı atıyla katıldı ve birinci oldu.

Öteki sekiz jokeyden beşi daha kadındı.

New market yarışlarının kuralları, 1665 yılında

bizzat Kral II. Charles tarafından konulmuştu.

Bu kurallara göre, dileyen her amatör

"binici", yarışa katılabilirdi. Birinci kavra-

Eileen Joel,1925 yılında yapılan Newmarket Kupası açık yaaşlarında,

birinciliğe doğru koşarken görülüyor.

mında cinsiyet belirlenmediği için, kadın jokeyler

1920'li yıllarda bu yarışa katılmayı

başardılar. 13 Ekim 1927 günü yapılan yarışa,

yalnız kadın jokeyler katıldı. Üç yarışmacı

arasından Bayan Iris Rickaby birinci

gelirken, Bayan Joel ikinci oldu.

Bu nedenle, bütün büyükelçilik görevlerini yürütmesine

karşın, Alxandra Kollantai, Norveç

makamları tarafından akredite edilmemişti. 15

Şubat 1924 günü Norveç, SSCB'yi tanıdı ve

Bayan Kollantai, resmen kordiplomatiğe takdim

edildi. 8 Eylül 1924'te bütün yetkilerle donatılmış

büyükelçiliği onaylandı ve "olağan

törenle" kral tarafından kabul edildi. 1926 yılında

Meksika Büyükelçiliği'ne atanıncaya kadar

bu görevi sürdürdü. Daha sonra, İsveç

Büyükelçiliği de yapan Bayan Kollantai, 1946

yılında emekli oldu.

İLK KADIN MİMAR

Mesleğini tam olarak yerine getiren ilk kadın

mimar Bayan Ethel Mary Charles, 1892 yılında

"Sir Ernest George and Peto" firmasında

hizmete başladı. Üç yıl sonra Bayan Walter

Cave'in yanına girdi. İngiltere'nin hemen her

yerini dolaşarak gotik ve yöresel mimari üzerine

bir tez hazırladıktan sora, 1898'in Haziran

ayında sınavlarını başarıyla verdi ve 5

Aralık günü Mimarlar Odası üyeliğine kabul

edildi.

İLK KADIN AVUKAT

ABD'nin Iowa eyaleti, Mount Pleaşant kentinden

Bayan Arabella Mansfiled'tir. Bir avukatın

bürosunda stajım tamamladıktan sonra,

1869 yılının Haziran ayında ilk duruşmasına

çıktı.

İLK KADIN DOKTOR

Bayan Elizabeth Blackwell'dir. 1821 yılında,

İngiltere'nin Bristol kentinde dünyaya geldi.

11 yaşındayken, ailesiyle birlikte ABD'ye göç

etti. Tıp mesleğine yönelmesinin en büyük nedeni,

kanserden ölen bir çocukluk arkadaşıdır.

Bu arkadaşı ölmeden önce, eğer bir kadın

doktoru olsaydı, ona bazı dertlerini çok daha

açık biçimde söyleyebileceğini, böylece de daha

az acı çekeceğini belirtmişti. Bunun üzerine

doktor olarak insanlara hizmet etmeyi

kafasına koyan Bayan Blackwell, Philadelphia

ve New York'taki tıp eğitimi veren kuruluşlara

başvurdu. Ancak, bunların hiçbiri kız

öğrenci kabul etmek istemediler. En sonunda,

profesörlerden biri, kendini bir erkek gibi gö-

277

http://groups.google.com/group/merakediyorum

rebileceğine inanıyorsa, sınıfına girip derslerini

izlemesine izin vereceğini söyledi. Daha

sonra New York eyaletinin en küçük üniversitelerinden

biri olan Geneva Üniversitesi'nin

Tıp Fakültesi'ne başvurdu. Fakültenin Dekanı

Dr. Lee, kesinlikle olumsuz bir yanıt vereceklerinden

emin olarak, kararı öğrencilerine bıraktığını

söyledi. Erkek öğrencilerin ortak

toplantısında alınan karar, altında dekanın da

imzası olduğu halde, 20 Ekim 1847 günü Bayan

Blackwell'e postalandı:

''Karar: Cumhuriyet yönetiminin en

önemli ilkelerinden biri, her iki cinsten insanlara

evrensel eğitim olanaklarının sağlanması

olduğundan; bilimin her dalında, Elizabeth

Blackwell'in sınıfımıza katılmak isteğini oybirliği

ile ve memnuniyetle kabul ettiğimizden,

kendisine ortak davetimizi iletir, aramıza katıldıktan

sonra bu kararından dolayı pişmanlık

duymasına sebep olabilecek hiçbir olaya

fırsat vermeyeceğimizi belirtiriz."

Elizabeth Blackwell, okula başladı ve bir

yıl sonraki yaz tatilinde, kendisini Philadelphia'nın

Blockley Almshouses kentindeki tifo

salgınlarının kurbanlarını tedavi ederken buldu.

23 Ocak 1849 gününde de diplomasını alarak

mezun oldu. Paris'teki La Maternite

Hastaneleri'nde ihtisasını tamamlayan Dr.

Blackwell, yeniden New York'a döndü. Hiçbir

hastanede iş bulamayınca, 1852 yılının

Mart ayında özel muayenehanesini açtı. İlk

hastaları, Quaker mezhebinden kadınlar oldu.

1857'nin Mayıs ayında Marie Zakrzewska adlı

Polonya asıllı bir kadın doktorla birlikte, New

York Kadın ve Çocuk Hastalıkları Hastanesi'ni

kurdu. 1874'te İngiltere'ye yerleşti. O yıl,

Londra'da yeni açılan ve kız öğrencileri kabul

eden bir özel tıp fakültesinin jinekoloji bölümünün

başına getirildi. 1879'da sağlığının

aşırı bozulması nedeniyle emekliye ayrıldı.

İLK KADIN JOKEY

Bir yarışı tamamlayan ilk kadın jokey, Albay

Thornton'un metresi Alicia Meynell'dir. Bayan

Meynell, 22 yaşındayken bir iddia üzerine

25 Ağustos günü, İngiltere'nin York

kentinde bir yarışa katıldı. Sevgilisinin Vingarilloadlı

atına bindi ve dört millik parkurda

Thornville adlı atına binen Yüzbaşı William

Filint ile yarıştı. "Bayan Thornton" adıyla yarışa

katılan Alicia Meynell, yarışın başında 5'e

4 favori gösteriliyordu. Gerçi ilk üç milde önde

gitti ama, atının yorulması sonucu geride

kaldı ve rakibi Yüzbaşı Filint, 9 dakika 59 saniye

ile birinciliği aldı. Kaybetmeye tahammülü

olmayan Bayan Meynell, York Herald

278

gazetesinin sütunlarında, rakibini, kurallara

aykırı yarışmakla suçladı. Ondan daha hazımsız

olan sevgilisi Albay Thornton da, seyirci

sayısını artırmak amacıyla ortaya konan bin

sterlinlik bahsi ödemeyi reddetti.

İLK KADIN DİŞ HEKİMİ

Bayan Lucy B. Hobbs, 21 Şubat 1866 günü

ABD'nin Ohio eyaletindeki Diş Hekimliği Koleji'nden

mezun olarak, mesleğine ilk adımını

attı. O dönemde, dişçilik mesleğini

yapabilmek için, bir diploma zorunluluğu bulunmadığından,

okuldan mezun olduğu sırada

Bayan Hobbs, tecrübeli bir dişçiydi. Bu

nedenle kolejde yalnız bir sömestr ders gördü.

İngiltere'de faaliyet gösteren ilk kadın diş

hekimi de, bir Amerikalıdır. Dr. Olgavon

Oertzen, 1886 yılında Kensington'da muayenehanesini

açtı.

PROFESYONEL LİSANS ALAN

İLK KADIN JOKEY

İngiltere doğumlu Bayan Judy Johnson, 27

Nisan 1943 günü, ABD'nin Baltimore kentinde

lisansiye olarak ilk resmi yarışma katıldı.

Bindiği Lone Gallant (Yalnız Çapkın) adlı at,

on at arasında 10. oldu. Dokuz atla arasında

30 boy fark vardı. Yine de bu bir başarı olarak

kabul edildi. Çünkü, bir önceki yarışmada,

erkek bir jokey, finişe sonuncu olarak

gelirken, birinciyle arasında 400 boy fark olduğu

saptanmıştı. Bayan Johnson, Maryland

Jokey Kulbü'ne lisans için ilk kez 1927 yılında

başvurmuştu. O zaman kendisine, isteğinin

kabul edilmeyeceği söylendi. İkinci başvurusunda

ise, profesyonel jokey sayısında başgösteren

azalma nedeniyle, amacına ulaştı. Birkaç

yarışa daha katıldıktan sonra, asıl mesleği olan

antrenörlüğe geri döndü.

KADINLARDAN OLUŞAN İLK JÜRİ

Bütün üyeleri kadınlardan oluşan ilk jüri, 22

Eylül 1656 günü, ABD'de Patuxent kentindeki

bir mahkemede görev yaptı. Judith Catchpole

adlı kadın, bebeğini öldürmek suçundan

yargılanıyordu. Suçlu, çocuğunu öldürmek bir

yana, hiçbir zaman çocuk sahibi olamadığına,

kadınlardan oluşan jüri üyelerine ikna etti

ve sonuçta suçsuz olduğuna karar verildi.

1701 yılında New York eyaletinin Albany

kentinde 6 erkek ve 6 kadın üyeden oluşan bir

jüri de görev yaptı.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK KADIN YARGIÇ

Bayan Esther Morris, 17 Şubat 1870 günü,

ABD'nin Wyoming eyaletinin South Pass kentinde,

Sulh Hukuk Mahkemesi'nde başkanlığa

getirildi. İri yapılı, tatlı dilli, ama açık sözlü

bir kadın olarak kent sakinlerinin sevgisini kazanan

Bayan Morris, görev süresi içinde 70 davayı

sonuçlandırdı.

ta ilk vaazını verdiğinde, hâlâ öğrenciydi. 15

Eylül 1853 günü, South Butler Kilisesi'ne, yılda

300 dolar maaşla atandı. Cemaati arasında

kabul görmesine karşın, dışarı çıktığında

bazı tepkilerle karşılaşabiliyordu. Kilisesini

temsilen delege olarak katıldığı bir toplantıda,

protestolarla karşılandı. Daha sonra Samuel

C. Blackwell ile evlendi. 1912 yılında,

New Jersey'deki All Souls Kilisesi'nde vaaz

vermeye devam ediyordu.

İLK KADIN BELEDİYE BAŞKANI İLK KADIN BAKAN

Susanna Medora Salter, 4 Nisan 1887 günü henüz

27 yaşındayken Kansas eyaletinin Argonia

kenti Belediye Başkanlığı'na seçildi.

Seçmenlerin üçte ikisinin oylarını toplayan Bayan

Salter, kentte yaşayan kadınların kurduğu

bir dernek tarafından kendi bilgisi dışında

aday gösterilmişti. Adaylığını ancak, oy vermek

üzere sandık başına gittiğinde öğrendi.

İngiltere'de de 9 Kasım 1908 günü Bayan

Elizabeth Garret Anderson, Aldeburgh kentinin

Belediye Başkanlığı'na seçildi ve kocasının

ölümüyle boşalan koltuğa oturdu.

Belediye Başkanı olarak ilk icraatı, seçildiği

gün, doğum günü olan Kral VIII. Edward'a

bir kutlama telgrafı çekmek oldu.

İLK KADIN PARLAMENTER

Finlandiya'da, 15-17 Mart 1907 tarihinde yapılan

genel seçimlerde, 19 kadın aday, rakiplerini

geride bırakarak parlamentoya

girmeye hak kazandılar. Bunlardan dokuzu,

iktidardaki Sosyal Demokrat Parti'dendi ve

aralarında bir gazeteci, bir terzi, bir öğretmen,

bir kuaför ve bir kadın hakları savunucusu da

vardı. Öteki dokuz parlamenterden altısı,

"Eski Finlandiya Partisi"ndendi. Aralarında

bir lokanta işletmecisi ile bir rahip eşi bulunmasına

karşın, çoğunluğu öğretmenler oluşturuyordu.

Kadın parlamenterler, 23 Mayıs

günü Helsinki'deki parlamento binasına ilk

kez geldiler ve Times muhabirinin ifadesiyle

"yerlerinde hanım hanımcık oturdular."

İLK KADIN PAPAZ

1825 yılında, New York'un Henrietta kasabasında

dünyaya gelen Bayan Antoninette

Brown, ilk kadın öğrenci olarak Oberlin İlahiyat

Koleji'ne girdi. 1848 yılında New York'

Aleksandra Kollantai, 8 Ekim 1917 günü Lenin

tarafından kurulan Bolşevik hükümetinde,

Sosyal İşler Bakanlığı'na getirildi.

Aristokrat bir aileden gelen Bayan Kollantay,

1899 yılında sosyalist öğretiyi benimseyerek

sınıfını ve ailesini reddetti. Uzun yıllarını

sürgünde geçirdikten sonra, Şubat Devrimi'

nin hemen ardından Rusya'ya döndü. Halk

Komiseri (Bakan) olarak altı aylık görev süresi

içinde, hastanelerden, pansiyonlardan, çocuk

yuvalarından, kadınların eğitiminden ve

oyun kâğıdı üreten fabrikaların yönetiminden

sorumluydu. Öteki görevleri arasında, dinsel

eğitimin etkilerini ortadan kaldırmak, din

adamlarını sivil hizmetlerde çalıştırmak, kız

okullarında öğrencilerin yönetime katılmasını

sağlamak, ulusal sağlık servisini hizmete açmak

üzere tıp adamlarını organize etmek de

vardı. Bayan Kollantai'ye göre, yaptığı en

önemli hizmetlerden biri, 1918'in Ocak ayında

Ana Çocuk Sağlığı Merkezi'ni kurmuş olmasıydı.

Aynı yılın Mart ayında, hükümetin izlediği

genel politikayı benimsemediği için görevinden

istifa etti. Her zaman açık sözlü ve bağımsız

yaradılışlı bir insan olarak ünlenen

Bayan Kollantay, parti içinde bir etkinlik sağlamaya

başlayınca, Norveç'teki Rus delegasyonuna

atandı. Daha sonra, bu ülkede Rus

Büyükelçisi oldu ve aynı zamanda dünyanın

ilk kadın büyükelçisi unvanını da aldı.

İLK KADIN BAŞBAKAN

Bayan Şirimavo Bandaranaike, 21 Temmuz

1960 günü, hükümetini kurarak Seylan'ın (Sri

Lanka) ve dünyanın ilk kadın başbakanı oldu.

Bayan Bandaranaike'den sonra hükümet

kuran kadınlar ise şöyle sıralanabilir: Indira

Gandi (Hindistan, 1966), Golda Meir (İsrail,

1969), Elizabeth Domitien (Orta Afrika Cumhuriyeti,

1975) ve Margaret Thatcher (İngiltere,

1979).

279

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK KADIN ŞOFÖR

Araba kullanan ilk kadın, Bayan Levasso'dur.

Paris'in önde gelen otomobil yapımcılarından

"Panhard et Levassor" şirketinin ortaklarından

Emile Levassor'un eşi olan Bayan Levassor,

ilk evliliğini Mösyö Sarazin'le yapmıştı.

İlk kocasının ölümünden sonra, Daimler benzinli

motorlarının Fransa ve Belçika'da yapım

hakkını satın aldı. Ertesi yıl (1890) Emile Levâssor'la

evlenince, elindeki patent haklan,

kocasının firmasına geçti. 1891 yılında, kendi

adlarına otomobil imalatına başladılar.

O yıl Bayan Levassor, araba kullanmasını öğrendi.

Şoförlüğü konusunda, kendi cinsiyetine

öncülük eden ilk kadın olmasına rağmen,

Bayan Levassor, karayolunda motorlu araç

kullanan ilk bayan olma unvanına sahip değildi.

İngiltere'nin Erith kentinden Bayan Edward

Butler, kocasına ait motosiklete, 1889

yılında binerek bu unvanı eline geçirmişti.

EHLİYET SINAVINI

KAZANAN İLK KADIN

Düşes d'Uzes adlı Fransız soylusudur. 1898'in

Mayıs ayında Bois de Boulogne'un

"kalabalık" trafiğinde, sınav komisyonu üyelerini,

araba kullanmaktaki yeteneği konusunda

ikna etmeyi başararak ehliyetini aldı.

İLK KADIN ROMANCI

İngiliz Bayan Aphra Behn, ilk öykülerini

1687'de, "Şanssız Gelin", "Dilsiz Bakire",

"Esrarengiz Güzel" ve "Üzücü Yanlışlık" adları

altında yayınladı. Kaleminin gücünü böylece

kanıtlayan Bayan Behn, 1683 yılında, ilk

romanı olan "Siyah Leydi'nin Serüveni"ni

yazdı. Ancak bu kitap, 1697 yılında, ölümünden

8 yıl sonra yayınlandı. Güç ekonomik koşulları

nedeniyle, Bayan Behn, kendisine gelir

sağlayan ilk görevine, Hollanda'da casusluk

yaparak başladı.

Gösterdiği başarı sonunda, yeterli ekonomik

güce kavuştu ve edebiyat dünyasına yeniden

dönerek yazarlıkla geçimini sağlayan ilk

İngiliz kadın oldu.

Bayan Behn, son derece üretken bir yazardı.

1670-1687 yılları arasında, 19 oyun yazdı.

1683-1688 yılları arasında ise 11 roman beş ciltlik

bir çeviri ve "Bir Asilzade ile Kızkardeşi

Arasındaki Sevgi Dolu Mektuplar" adını taşıyan

deneme ile çok sayıda şiir sığdırdı. En

280

başarılı romanlarından biri olan "Oroonoko'i

da, genç kızlık döneminde Surinham'da başından

geçen, bir aşk öyküsünü anlatıyordu.

İLK KADIN FOTOĞRAFÇI

Paris doğumlu olan Bayan Antoniette de Correvont,

1843 yılında Münih'te bir fotoğraf

stüdyosu açtı. 1851'de, İngiltere'de yapılan

nüfus sayımında ise, Bayan Wigley adında bir

genç kızın, Londra'da, Fleet Street 108 numarada

fotoğrafçılık yaptığı belirlendi. 1861'de

yapılan nüfus sayımında ise, kadın fotoğrafçıların

sayısı 204 olarak saptandı. Bu sayı, bütün

profesyonel sanatçıların yüzde 8'ini

oluşturuyordu.

İLK KADIN PİLOT

Kendine taktığı "Barones de la Roche" adıyla

ünlenen Elsie Roche, uçakla ilk tanışmasını,

Voisin Freres firmasının başmühendisi ile bindiği

bir Voisin'le, Chalons üzerinde uçarken

gerçekleştirdi. 22 Ekim 1909 günü tek başına

ilk uçuşunu yaptı ve 100 metre yol almayı başardı.

Ertesi yılın 8 Mart günü brövesini alarak,

dünyanın ilk profesyonel kadın pilotu oldu.

İLK KADIN OYUN YAZARI

İngiltere'de, Lady Elizabeth Carew, "Tragedy

of Marian the faire Queene of Iwery" adlı

oyununu yazdı ve 1613 yılında, Londra'da yayınlattı.

Dörtlükler halindeki bu oyunun herhangi

bir yerde sahnelendiğini gösteren bir

kanıt bulunamadı

Oyunu sahnelenen ilk kadın yazar ise,

Aphra Behn'dir. "The Jealous Bridegroom"

adlı oyunu, 1670 yılının Aralık ayında Lincoln's

Inn Fields'daki Dute's Tiyatrosu'nda

oynandı. Dönemin eleştirmenlerince çok iyi

bir traji-komedi olarak tanımlanan oyunun

başlıca rollerini, Thomas Betterson ile İngiltere'nin

ilk kadın sanatçılarından Mary Sanderson

paylaştılar.

İLK KADIN BORSA SİMSARLARI

Victoria Claflin WoodhulI ve Tennessee Claflin

adlı iki kızkardeş, 19 Ocak 1870 günü, New

York'ta borsa simsarlığına başladılar. Yüksek

finans konusundaki bilgilerim kendisine metreslik

ettikleri Komodor Vanderbilt'ten öğrenhttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

mişlerdi. Gerçi her iki ortağın da New York

Borsası'nda kayıtları yoktu ama, özellikle bazı

riskleri göze almaktan çekinmeyen hanım

müşterilerle çalışıyorlardı. Bunlar için, büronun

arkasında özel bir oda hazırlanmıştı. İki

kızkardeş, yalnızca finansman konularıyla ilgilenmekle

kalmadılar ve Woodhull and Claflin's

Weekly adlı bir dergi çıkartarak,

"serbest düşünce ve serbest aşk"ın propagandasını

yaptılar. 1870 yılında Victoria, ilk

kadın başkan adayı olarak ortaya çıktı. Ne var

ki, Victoria'nın Steinway Hall'de yaptığı bir

konuşmada, serbest aşk yaşadığını açıklaması

üzerine, müşterileri desteklerini çektiler ve geriye

sayma başladı. Bir süre sonra, Tennessee'nin

iki zenciye onursal albaylık payesi

vermesiyle, skandalin boyutları büyüdü ve çok

geçmeden firma kapandı.

BORSAYA KAYITLI İLK

KADIN BANKER

Bayan Oonagh Keogh, 9 Temmuz 1925 günü,

henüz 22 yaşındayken, Dublin Borsası'na kabul

edildi ve 1939 yılında kendi isteğiyle işi bırakıncaya

kadar bankerlik yaptı. Bayan

Keogh, Serbest İrlanda Anayasası'nın 21 yaşını

dolduran her yurttaşa tanıdığı fırsat eşitliği

ilkesinden yararlanarak Borsa'ya

başvurusunu yaptı. Konuyla ilgili olarak karar

verme yetkisi ve sorumluluğu Maliye Bakanlığı'na

ait olduğundan, Borsa üyeleri pek

bir şey söyleyemediler. Ama bazıları da, aralarında

bir kadın görmekten duydukları rahatsızlığı

dile getirmekten çekinmedi. Başlangıçta

aynı meslekten olan babasının işlerine yardımcı

olmakla yetinen Bayan Keogh, babası hastalanınca,

tüm sorumluluğu üstlenerek görevi

devraldı ve kısa bir süre içerisinde erkek meslektaşlarının

saygısını kazandı.

PANTOLON GİYEN İLK KADIN

Fransız sanatçı Sarah Bernhardt, 1876 yılında

Paris'teki stüdyosunda, Melandri adlı fotoğrafçıya

poz vererek bir fotoğraf çektirdi.

Bayan Bernhardt, bu pozu verirken, olağanüstü

modern bir ceket-pantolon takımı giymişti.

Gerçi, Amerikalı feminist Amelia Bloomer da

1848 yılında eteğinin altına pantolon giyerek

sokağa çıkmıştı ama, bu modern anlamdaki

pantolon tanımlamasına uymaktan çok

uzaktı.

Moda dünyasına karşı kayıtsız kalamayan

ve başka pek çok açıdan Bernhardt'ı taklit etmekte

vakit kaybetmeyen kadınlar, bu kez aynı

çabukluğu göstermekten çekindiler. Fransız

sanatçıdan sonra pantolon giymeye cesaret

edebilen ilk kadın, Boston kentinden Bayan

Eleonora Sears oldu. 1909 yılında, Burligame

Country Club sahasına polo takımları giyerek

gelen Bayan Sears, İngiliz ve Amerikan takımları

arasında yapılacak maçta, İngilizlere karşı

oynamak istediğini söyledi. İngiliz takımının

kaptanının, şaşkınlıktan dili tutulurken, Amerikalılar,

büyük bir öfkeyle kızı alandan uzaklaştırdılar.

PARLAMENTO SEÇİMLERİNDE OY

KULLANAN İLK KADIN

Mutfak eşyaları satan küçük bir dükkânı işleten

Bayan Lilly Maxwell, 26 Kasım 1867 günü

yapılan ara seçimlerde, Manchester

kentinde oy kullandı. O yıllarda, seçmen listeleri,

vergi ödeyen yurttaşların adları saptanarak

düzenleniyordu. Bayan Maxwell de, o

dönemde pek ender rastlanan bir durum olmasına

karşın, kendi dükkânını işletiyor ve

yergi ödüyordu. Vergi listesinde adını gören

İl Seçim Kurulu, Bayan Maxwell'i de yanlışlıkla

seçmenler arasına kaydetmişti.

KIZ ÖĞRENCİ DE ALAN İLK

KOLEJ

"Oberlin Collegiate Institute" adıyla, ABD'-

de, Ohio eyaletinin Oberlin kentinde 3 Aralık

1833 günü hizmete girdi. Okulun kurucusu

Theodore Weld, öğrencileri arasında cinsiyet

ve ırk ayrımı yapmayan bir eğitim kurumunu

gerçekleştirebilmek üzere, bir grup arkadaşıyla

birlikte Cincinnati'deki "Lane Theological

Seminary" adlı okuldan istifa etmişti.

Oberlin'deki okula ilk yıl 15'i kız, 44 öğrenci

alındı. Her ne kadar, kuruluş bildirgesinde

okulun, kız öğrencileri annelik günlerine

hazırlamayı amaçladığı belirtilmişse de,

Oberlin, zamanla feminist hareketin en önemli

üslerinden biri haline geldi.

YALNIZ KIZ ÖĞRENCİ ALAN

İLK KOLEJ

"Mount Holyoke Female Seminary" adı altında,

Bayan Mary Lyon tarafından, Massachussets

eyaletinin South Hadley kentinde, 8

Kasım 1837 günü hizmete açıldı. Ders programlarında,

kimya, astronomi, jeoloji, edebiyat,

mantık, ahlaksal felsefe, teotoloji ve ki-

281

http://groups.google.com/group/merakediyorum

lise tarihine ilişkin konular vardı. 80 öğrenciden

yılda 64'er dolar alınıyordu. Ayrıca iç hizmetler

konusunda öğrencilerin de yardımları

isteniyordu. Okul, ilk dört mezununu 23

Ağustos 1838 günü verdi.

İLK KADIN DERGİSİ

"The Ladies Mercury" adı altında, Londralı

yayıncı John Dunton tarafından 27 Haziran

1693 tarihinden itibaren yayınlanmaya başlandı.

Bu haftalık yayın organı, günümüzdeki kadın

dergilerindeki "sorun-söyleyelim" köşelerinin

işlevini yerine getiriyordu. Bay Dunton,

Ave Mary Caddesi'ndeki Latin Kahvehanesi'-

ne gönderilecek mektuplardan yapılacak seçmelerin

mutlaka cevaplandırılacağını ilk sayıda

duyuruyor ve altına şöyle bir not ekliyordu:

"Bakireler, evliler ya da dul hanımlar,

aşk, evlilik ilişkileri, giyim ve ahlak konuları

ile cinsellik hakkında bilmek istedikleri her şeyi

sorabilirler."Gerek sorular, gerekse yanıtlar

son derece açık ve gerçekçi bir dilde yayınlanıyor,

editör, bazı konuların evlilik öncesinde

tartışılamayacağı yolundaki savlara

katılmıyordu. Bu dergi daha sonra kendisini

izleyen türleri, feminizm akımına büyük katkılarda

bulundular.

Bir kadın tarafından yayınlanan ilk kadın

dergisi ise, ilk sayısı 1709 yılının Temmuz

ayında piyasaya çıkan "The FemaleTatİer"-

dir. Dergide, yayıncının kimliği olarak, "Bayan

Crackenthorpe" adı gösteriliyordu. Bu

takma adın arkasında bulunan Bayan Mary

de la Riviere Manley, Ekim ayında "Soylu İnsanlardan

Bazılarının Gizli Anıları ve

Davranışları" adlı çalışması nedeniyle tutuklandı

ve çok geçmeden büyük jüri, "The Female

Tatler"in kapatılmasına karar verdi.

İLK MODA DERGİSİ

"Le Cabinet des Modes" adıyla, 1785 yılında

Paris'te yayınlanmaya başlandı. Derginin

politikası, "okurların modayı izlemek ve öğrenmek

için komisyonculara avuç dolusu para

kaptırmalarını önlemek ve kendilerini bu

konuda eğitmek" olarak saptanmıştı.

Alman sanatçı Nicolaus von Heidoloff,

1793 yılında, "The Gallery of Fashion" adı

altında İngilizce bir moda dergisi yayınlamaya

başladı. Yıllık abone ücreti üç İngiliz altını

olan bu dergi, yayınını 1803 yılına kadar

sürdürdü.

Orta sınıftan İngiliz ev hanımlarına seslenen

yüksek tirajlı ilk kadın ve moda dergisi

ise, 21 yaşındaki Samuel Orchart Beeton ta-

282

rafından 1852 yılının Mayıs ayından itibaren

yayınlanmaya başlandı. "The Englishwoman's

Domestic Magazine" adını taşıyan derginin

yayın politikası, genç yayıncı tarafından

"entellektüelliğin yaygınlaştırılması, ahlak değerlerinin

yerleştirilmesi ve aile bağlarının

güçlendirilmesi" olarak belirlendi. İngiliz ev

kadınları, ayda iki peni gibi ucuz bir fiyat karşılığında

ahlak değerlerinin yükseltilmesine ilgi

gösterdiler ve bu ucuzluk, Beeton'un başarısının

sırlarından biri oldu. 1856 yılında İsabella

Mayson adlı genç kızla evlendiğinde Beeton'un

dergisinin tirajı 37 bini bulmuştu. Evliliğinin

duyulması üzerine tiraj ansızın 50 bine

yükseldi. Bu denli çok sayıda yeni okurun

kazanılmasında, kuşkusuz ilk olarak elbise

provalarının verilmesinin ve "Derdini söylemeyen

derman bulamaz" köşesinin başlamasının

da payı vardı. Beeton ayrıca, seslendiği

sınıfın kadınlarının gizli kalmış duygularını

okşayacak öykülere yer vermeyi de ihmal etmiyordu.

İşin ilginç yönlerinden biri de, Victoria

dönemindeki orta sınıf İngiliz ev kadınlarının

okuduğu bu derginin birkaç sayısının,

British Museum'da pornografik yayın olarak

nitelendirilip, kapalı kasalar içinde muhafaza

edilmesidir.

İLK YATLAR

Kayıtlara göre, altı yelkenli araç, 17 Mart 1580

günü, Prens I. William'm onuruna düzenlenen

deniz şenliklerine katılmak üzere Amsterdam

limanına geldiler. Aslında "jaght" adı

verilen küçük ve hareketli tekneler, Portekiz'-

de ve Baltık Denizi'nde ticari gemilere eşlik etmek

için kullanılıyordu. Hangi tarihten itibaren

dinlenme ve spor yapma amacıyla kullanılmaya

başlandıkları kesin olarak bilinemiyor.

Ancak, 17. yüzyılda, Amsterdam'da Donanma

Kupası yarışmalarında çeşitli karşılaşmalar

düzenlendiği ve bayraklarla komuta edilen

yatların bazı oyunlara katıldığı biliniyor.

Buhar gücüyle hareket eden ilk yat ise,

1829 yılında Thomas Assheton-Smith için yapılan

"Menai" adlı 400 tonluk teknedir. İki

yıl önce, Assheton-Smith'in de kurucuları arasında

bulunduğu İngiliz Kraliyet Yat Kulübü,

buharlı makine kullanan yat sahiplerinin

sportmenlik anlayışına ters davranmış olacaklarını

ve bu nedenle kulüpten ihraç edileceklerini

kararlaştırmıştı. Bu kararı, insan haklarına

bir müdahale olarak nitelendiren

Assheton-Smith, derhal Kraliyet Yat Kulübü

Yönetim Kurulu'na istifa mektubu gönderdi

ve "Menai" adlı teknenin yapımı için ilgililere

siparişini verdi.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

KADINLARINA OY HAKKI

TANIYAN İLK ULUS

Kendi kendini yönetme hakkına sahip Yeni

Zelanda Kolonisi'nde, 19 Eylül 1893 günü kabul

edilen ve Genel Vali'nin de onaylamasıyla

yürürlüğe giren kararnameyle, kadınlara oy

hakkı tanındı. Belirli bir yaş sınırlamasından

başka hiçbir sınıflama getirilmedi. Bu konuyla

ilgili ilk öneri, 1843 yılında Alfred Saunders

(Önerisinin kabulünü 50 yıl sonra görebilecek

kadar yaşama mutluluğuna erişti) tarafından

getirilmişti, ama 1866 yılında Bayan K.Sheppard

başkanlığındaki Kadın Hareketi'nin

başlattığı kampanyaya gelinceye değin, başka

destekçi çıkmadı Bunu izleyen yedi yıl içinde

Bayan Sheppard ve yandaşları, parlamento

üyelerinin çoğunluğunu kendilerinden yana

çekebilmeyi başardılar. Azınlıkta kalan üyeler

ise, Genel Vali'yi etkilemek üzere harekete

geçtiler. Böyle bir kararın alınmasıyla,

"Majesteleri, İngiltere Kraliçesi'nin" çıkarlarının

tehlikeye düşebileceğini öne sürüyorlardı.

Bütün çabalara rağmen, parlamento, hem

muhalefetteki Muhafazakâr Parti'nin, hem de

iktidardaki Liberal Parti'nin desteğiyle yasayı

kabul etti ve kadınlara oy hakkı tanıdı. 28

Kasım 1893 günü yapılan ilk genel seçimlerde,

sayıları 90 bini bulan kadın seçmenler de,

yöneticilerini belirlemek için oy kullandılar.

283

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK FERMUAR

Chicago'dan Whitcomb L.Judson tarafından

geliştirildi. Çizmeler ve ayakkabılar için düzenlenen

bu yeni aygıt, 1893 yılında, Chicago

Panayırında sergilendiğinde, Albay Lewis

Walker'in dikkatini çekti. Walker, aynı yıl

Autonlatic Hook and Eye Co. adlı bir şirket

kurarak, üretime geçti. Judson'un buluşunda

bazı tasarım hataları vardı. Bunların en önemlisi,

kolayca açılabilir bir yapıya sahip olmasıydı.

Daha gelişmiş bir modeli, 1902 yılında

"Walker's Universal Fastener Co." adlı şirket

tarafından C-Curity markası altında üretilerek

piyasaya sunuldu. Ancak halkın ilgisizliği

yine de sürüyordu. En sonunda İsveç

asıllı mühendis Gideon Sundback, New Jersey'de,

bugün bildiğimiz modern fermuar tipini

geliştirdi ve patentini 29 Nisan 1913 günü

aldı. 1917'de ABD'nin savaşa girmesiyle,

adeta bir gecede fermuar endüstrisi oluştu.

İLK KAŞIK

İlk insanlar, deniz hayvanlarının kabuklarını

kaşık yerine kullanmayı öğrendiler. Eski Yunanlılar

da yumurta yemek için tahtadan kaşık

yaptılar. 17. yüzyıla gelinceye değin, yemek

pişirirken tencere ve kazanları karıştırmak

için kullanılan kaşık, o dönemden sonra

bıçak ve çatal ile birleşerek, yemek masalarındaki

yerini aldı.

İLK YAY

Bilinen ilk yay sistemi, M.Ö. 1350 yılında, Mısır

Firavunu Tutankamon'un arabasında kullanıldı.

Kalın deriden şeritler halinde kesilen

parçaların üst üste sarılmasıyla oluşan bu sistem,

arabanın altına çakıldı ve sarsıntıyı belirli

bir ölçüye kadar kesti.

Metal yayların atlı arabalarda kullanılmasına

ise 16. yüzyılın sonlarından itibaren başlandı.

Ancak bu yayların geniş çaplı kullanımı

ise 18. yüzyıldan itibaren yaygınlaştı. Bu

yayların yapımında, eşit genişlikte fakat farklı

uzunlukta hafifçe bükülmüş metal tabakaların

kesildikten sonra, en küçük parçaların en

üste konması yönteminden yararlanılıyordu.

En uzun parçaların kıvrık uçları arabanın gövdesine

çakılırken orta kısmı —aynı zamanda

en kalın yeri— de tekerleklerin dingiline iliştiriliyordu.

Böylece oluşturulan yay sistemiyle,

sarsıntı büyük ölçüde azaltılmış oluyordu.

Yay yapımı, kauçuğun ilk kullanıldığı

284

alanlardan biri oldu. 1826 yılında, İngiltere'-

nin Manchester kentinden H.C.Lacy, arabalardaki

metal yaylan kauçuk tabakalarından

üretmek için ilk patenti aldı. 1845'te demiryollarında

kullanılan arabalarda da kauçuk

yaylar görülmeye başlandı.

Helezon şeklindeki yaylar ise ilk kez 18.

yüzyılın ortalarında ortaya çıktı. Bu tür yaylar

başta yatak yapımcılığı olmak üzere, pek

çok iş kolunda bugün de kullanılmaktadır.

1950'li yıllarda, Fransız otomobilcilik kuruluşu,

Citroen otomobillerde yay sisteminin

yerine sıvı ve nitrojen gazının sarsıntı emici

olarak kullanıldığı hidrolik süspansiyon sistemini

geliştirdi.

İLK EĞİRME MAKİNESİ

İpi eğirmek, insanların hayvanları evcilleştirerek

çiftçiliğe başladığı ilk günlerde geliştirdiği

bir hünerdir. Mezopotamya'da, Zagros

yöresinde yaşayan ilk koyun yetiştiricileri, el

çıkrıklarında eğirdikleri iplerden ürettikleri

dokumalarla giyinmeyi de öğrendiler ve bu

giysilerin kendilerini hayvan derilerinden ve

postlarından daha sıcak tuttuğunu anladılar.

Orta çağlara gelinceye değin, çıkrıklar ipi

eğirmede en önemli aygıt olarak kaldı ve dokumacılık

mesleği büyük ölçüde insan emeğine

bağımlı olarak varlığını sürdürdü. Kumaş

tüccarları, en yetenekli ve eli çabuk eğiricileri

evlerinde çalıştırarak talepleri karşılamaya çalıştılar.

1771 yılında İngiltere'nin Cromford kentinde

Richard Arkwright, modern dokumacılık

endüstrisinin temellerini attı ve ilk dokuma

makinelerini yaptı.

İLK İSTATİSTİK

1662 yılında, Londralı tuhafiyeci John Graunt,

ölüm raporları üzerine bir araştırma yaptı

ve kaç kişinin hangi nedenle öldüğünü sayılarla

saptayarak yayınladı. Bu, nüfus verilerinin

istatistiksel analizine ilk örnek oldu.

Graunt, salgın hastalıkların görülmediği yıllarda

bile, kalabalık kentlerde ölüm oranının

doğum oranından çok yüksek olduğunu, kırsal

yörelerde ise böyle bir durumun söz konusu

olmadığını saptadı.

1693 yılında da İngiliz Edmund Halley,

geçmiş yıllara ait verileri değerlendirerek, her

bin kişiden kaçının kaç yaşına kadar yaşayabileceğini

gösteren bir çizelge yaptı. Bu tabloya

göre, 598 kişi, 20 yaşına, 445 kişi ise 40

yaşına kadar yaşayabilecekti. Halley'in tablosu,

18. yüzyılda faaliyete geçen ilk sigorta

http://groups.google.com/group/merakediyorum

şirketleri tarafından yaşam sigortası isteyen

müşterilerle ilgili rizikoların hesaplanması için

kullanıldı.

Günümüzde de ticari ve siyasal alanda pek

çok karar, istatistik bilgilerin ışığında alınmaktadır.