Milliyet İlkler Ansiklopedisi

İLK NOEL KARTI

1843 yılında Sir Henry Cole'nin desteğiyle dönemin

ünlü ressamlarından John Calcott

Horsley, ilk Noel kartını yaptı. Sanatçıların,

çalışmaları sırasında çıplak model kullanmasına

şiddetle karşı çıktığı için "Giyinik

Horsley" diye ad takılan John Calcott Horsley'in

bu ilk Noel kartında, Victoria çağını

simgeleyen bir ailenin üç nesli, bir masanın

başında kadeh kaldırıyorlardı. Horsley'

in bu kartı, özellikle tutucu çevrelerde büyük

fırtınaların kopmasına neden oldu. Sanatçı,

böyle bir tablo çizerek, içkiyi ve sarhoşlu-

59

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Çikolata kutuları, ilk kez 1868 yılında "Cadbury" firması tarafından

piyasaya sunuldu. Kutunun üzerinde, firmanın sahibi

Richard Cadbury'nin altı yaşındaki kızının bir portresi

vardı.

İLK AMBALAJLI ÇİKOLATA

Çikolataların özel ambalajlar içinde satılmasını

ilk düşünen ve uygulayan yapımcı firma,

İngiltere'nin Cadbury's adlı ünlü kuruluşudur.

Cadbury's, 1866 yılında özel kutular içinde,

portakallı, limonlu, ahududulu ve karışık lezzetli

çikolataları piyasaya sundu. İlk paketlerin

üzerinde, firmanın sahibi Richard Cadbury'nin

altı yaşındaki kızının kucağında kedisiyle

birlikte çekilmiş bir resmi vardı. Oleografi

tekniğiyle çoğaltılmış resimler, karışık

drajelerin bulunduğu oval kutuların üzerine

yapıştırıldı.

ğu teşvik etmekle suçlanıyordu. Horsley, söylentilere

kulaklarını tıkadı. Geleneklere bağlı

bir adamdı ve tüm dostlarının Noellerini kutlamak

istiyordu. Oysa yoğun işleri herkese teker

teker yazmasına olanak vermiyordu. Holborn'daki

Messrs Jobbins basımevine giderek

karttan bin adet basılmasını istedi. Litograf

tekniğiyle çoğaltılan kartlar, tek tek elle boyandı

ve gönderilmeye hazır hale geldi. Kartın

ebadı 12.5 x 8 cm idi. Daha sonra Sir Cole

ve Horsley, basımevine yeni bir sipariş daha

verdiler. "İkinci baskı"lar.Noel'e çok az bir

süre kala Joseph Cundall tarafından pazarlandı

ve adeta kapışıldı.

Aynı konuda daha sonraları yapılan birkaç

girişime rağmen, kutlama kartlarının asıl

yaygınlaşması, Londra'da bulunan Charles

Goodal ve Oğulları adlı basımevinin bu konuya

el atmasıyla başladı. O dönemin sanatçılarından

John Leighton'un notlarına göre,

1862 yılından itibaren hızla çoğalan kutlama

kartlarının ilk örnekleri, normal bir kartvizit

büyüklüğündeydi ve üzerlerinde yalnızca "İyi

Noeller" ya da "Yeni yılınız kutlu olsun" gibi

sözcükler vardı. Sonraları, kartların üzerine

bu cümlelerin yanı sıra, konuyla ilgili figürler

de basılmaya başladı. 1868 yılından itibaren

yurt içinden ve dışından gelen taleplerin

büyük bir artış göstermesi üzerine çeşitli

manzaralar ve resimler (bunlar ressam Leighton

tarafından çiziliyordu) de basılmaya başlandı.

1871 yılında, kutlama kartı göndermek öylesine

yaygınlaşmıştı ki, insanlar o yıl aldıkları

ya da gönderdikleri kartların sayısıyla birbirlerine

nispet yapmaya başladılar. 1873 yılında,

The Times gazetesinde "O yıl kutlama

kartı gönderemedikleri için dostlarından özür

dileyen" kişilerin ilanları yayınlandı. 1880 yılında

kart trafiğinin iyice hızlanması nedeniyle

başı derde giren posta idaresi, kartların postaya

erken verilmesi için duyurularda bulundu.

ELEKTRİKLE AYDINLATILAN

İLK NOEL AĞACI

Thomas Edison'un yardımcılarından Edward

H.Johnson, 1882 yılının Noel'inde, New

York'taki evinde Noel ağacını süslerken, dalların

arasına çok sayıda ampul de koydu.

Noel ağaçlarını süslemek için üretilen ilk

elektrik donanımı ise, New Jersey eyaletinde

Edison General Electric Co. tarafından gerçekleştirildi.

Ladies Home Journal dergisinin

Kasım 1901 sayısında bu donanımın satışa sunulduğunu

duyuran ilanlar yayınlandı. Her

donanımda, 2 mumluk dokuz ampul vardı ve

32 voltla çalışıyordu.

60

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Yılın en önemli olaylarını yansıtan Noel panolarının ilki, 1847 yılında, The Illustrated London News gazetesinin 25 Aralık

tarihli sayısında yayınlandı.

İLK NOEL PANOSU

Yılın önemli olaylarını yansıtan Noel panolarının

ilki, 26 Haziran 1841 günü, "Mirror"

da yayınlanan Albert Smith'in "Mutlu

İnsanlar" adlı tablosuydu. Bugün elde bulunan

ilk örnek ise 1847 Noel'inde, Illustrated

London News gazetesinde yayınlandı. Birinci

Dünya Savaşı'ndan önce yayınlanan tabloların

başlıca konulan, Darwin'in teorisi, kutupların

keşfi, motor, basın, uçak", sinema, telefon

ve Charlie Chaplin'di.

61

http://groups.google.com/group/merakediyorum

BAĞIŞ İÇİN SATILAN İLK

KUTLAMA KARTI

Günümüzde, kutlama kartlarından elde edilen

gelirlerin yaklaşık yüzde 20'si, çeşitli yardım

kuruluşlarının eline geçmektedir. Bu kuruluşlar,

kendileri için özel kartlar bastırırlar

ve bunları belirli bir ücret karşılığında pazarlarlar.

Bu türün ilk örneği, 1949 yılında UNICEF

tarafından bastırılan Noel kartıdır. Kartın

üzerindeki resim, 7 yaşındaki Çekoslovak

çocuğu Jitka Samkova tarafından çizildi. Pek

çok Çekoslovak köyünde olduğu gibi, Samkova'nın

yaşadığı "Rudolfo" köyünde de savaş

sırasında yiyecek, ilaç ve öteki temel gereksinim

maddelerinin sıkıntısı çekilmişti.

UNICEF, bu aç insanların doyurulması ve bir

verem savaş kampanyası başlatılması için büyük

katkılarda bulundu. Örgütün bu iyiliğine

karşılık şükran borcu olarak Jitka bir resim

yaptı. Resimde, bir bahar bayramı günü,

çiçeklerle süslenmiş bir direğin çevresinde dans

eden iyi giyimli çocuklar görülüyordu.

O dönemde kağıt bulmak çok zor olduğundan,

Jitka, resmini eline geçen bir cam

parçası üzerine çizmişti. Öğretmeni, bu resmi

UNICEF tarafından açılan bir yarışmaya gönderdi.

Birinciliği kazanan resim, kuruluşun genel

yönetmeninin dikkatini çekti. Böylece

UNICEF, bu resimle ilk kutlama kartını bastırdı.

İLK NOEL İLAVESİ

Bir gazete tarafından verilen ilk Noel ilavesi,

23 Aralık 1848 günü, "Illustrated London

News" tarafından yayınlandı. 16 sayfalık bu

ekte Charles McKay tarafından yazılan bir

Noel şiiri, çeşitli Noel resimleri, Noel pastasının

tarifi, Noel gecesi neler yapılabileceğine

ilişkin öneriler, laterna dinleyen gençlerle ilgili

bir haber, yeni yılla ilgili satirik bir yazı,

bol bol ilan ve "Noel'in ticari amaçlarla sömürülmesini

kınayan" bir yorum vardı.

İLK NOEL AĞACI

Noel ağacına ilişkin ilk bilgilere, 1605 yılında

Strasbourg'a gelen kimliği meçhul bir gezginin

notlarında rastlıyoruz: "Buradaki insanlar,

Noel nedeniyle evlerine küçük çam ağaçları

getirmişler. Ağaçların dalları kurdelalarla,

kâğıt şeritlerle, güllerle, elmalarla, şekerlerle

ve birkaç altınla süslenmiş."

Bazı kaynaklara göre de Noel ağacı, daha

1521 yıllarında Alsace yöresinde biliniyordu.

62

Bu yörede, 1 Mayıs günlerinde bazı ağaçlar kesilerek

özel olarak süsleniyor ve bu ağaçlara

"Maien" adı veriliyordu. Alsace yöresinin küçük

kasabalarından Schletterstadt'ın belediyesindeki

arşivlerde yapılan bir araştırma, kasaba

sakinlerinin yalnızca 1 Mayıs'ta değil,

1521, 1546 ve 1556 yıllarının Noel günlerinde

de, ormanlardan kestikleri ağaçları süsledikleri

sonucunu ortaya çıkarmıştır.

Işıklı bir Noel ağacına ilişkin ilk bilgilere

de, D'Orleans Düşesi Lieselotte von der

Pfalz'ın 1660 yılında yazdığı bir mektupta

rastlıyoruz. Düşes, mektubunda, Hanover sakinlerinin

Noel ağaçlarını süslerken, dalların

arasına birkaç da mum yerleştirdiklerinden

söz ediyor.

AÇIKTA İLK NOEL AĞACI

1909 yılının Noel'inde California eyaletinin

Pasadena kasabasının meydanına ışıklı bir

Noel ağacı dikildi. Daha sonra bu, kasabada

bir gelenek haline geldi ve her yıl aralıksız olarak

yinelendi.

İLK SİGARA

Ticari amaçla ilk sigara 1843 yılında Fransa'-

da devlet tekelindeki "Française des Tabacs"

adlı kuruluş tarafından üretildi. İlk parti 20

bin sigara, Kraliçe Marie-Amelie tarafından

o yıl Paris'te düzenlenen bir kermeste satıldı.

Üretim tamamen elle yapıldığından verim son

derece düşüktü. 1872 yılına gelindiğinde,

Fransa'da ancak 100 milyonuncu sigara üretilmişti.

Fabrikasyon olarak sigara üretimine ilk

kez 1853 yılında Küba'nın başkenti Havana'-

da "Don Luis Susini" tarafından başlandı.

Don Susini, üretimde insan emeği yerine buharlı

araçlardan yararlandı. Bazı kaynaklarda,

günde 2 milyon 580 bin sigara yaptığı ileri

sürülür. Ancak bu biraz abartılmış olabilir.

Ama bir aylık süre içinde söz konusu rakama

ulaşacağı da kesindir.

Markalı ilk sigara ise İngiltere'de 1859'da

"Tatlı Üçler" adıyla üretildi. Firmanın sahibi

olan Robert Peacock Gloag, 1854-1856 yılları

arasındaki Kırım Harbi sırasında, Ruslara

karşı Türklerle omuz omuza savaşmıştı. O

sırada, silah arkadaşı Türklerden sigara sarmasını

öğrendi. Ülkesine döndüğünde sigara

üretimine geçmeye karar verdi. Gloag'ın pazar

bulmak gibi bir sıkıntısı da yoktu. Zira pek

çok İngiliz, tıpkı kendisi gibi Kırım Savaşı sırasında

ya Türklerden ya da esir düştükleri

Rus zindanlarından sigarayı öğrenmişler ve

http://groups.google.com/group/merakediyorum

tiryakisi olmuşlardı.

Alttan itilerek açılan ilk sigara paketleri,

1952 Ağustos'unda Güney Afrika'daki Rothmans

tesislerinde kullanıldı. Jelatin ambalajlı

ilk sigara paketleri de 1931 yılında Craven

A firmasınca piyasaya sunuldu.

SİGARA İÇEN İLK KADIN

Kayıtlara göre, sigara içtiği bilinen ilk kadın,

İngiltere'nin Warwickshire kentinde yaşayan

dul Leydi Caroline Mordaunt'dur.Leydi Mordaunt,

yalnızca kendisi için özel olarak ünlü

tütüncü Nicholas Contoupolis tarafından harmanlanan

sigaraları içiyordu. 1858 yılında

Contoupolis'in en iyi müşterilerinden birisi,

Leydi Mordaunt'du.

Toplum içinde sigara içen ilk kadın ise

Clenmont-Tonnerre Düşesi'ydi. 1896 yılında,

Savoy Oteli'nin yemek salonunda sigarasını

yaktığında konuklan dehşete düştüler. O dönemde,

çok az sayıda kadın, büyük bir gizlilik

içerisinde sigara içiyordu, 1897 yılında,

özellikle orta sınıf ev kadınları tarafından çok

okunan Home Companion gazetesi, en az altı

Avrupalı kraliçenin bu kötü alışkanlığın

pençesine düştüğünü duyuruyordu. Bu haberi

tepkiyle karşılayan İngiliz hanımlar, kendi

kraliçeleri Victoria'nın bu altılıya dahil olmadığını

daha alt satırlarda okuyunca rahat bir

soluk aldılar. Aynı yıl, Amerika'nın Richmond

kentinde yayınlanan Southern Tobacco

Journal adlı gazete, bir sigara reklamında

ilk kez sigara içen bir kadın resmi kullanınca

yer yerinden oynadı. Amerika, henüz bu tür

özgürlüklere hazır değildi ve aynı ilanın bir

benzeri ancak 1919 yılında yayınlanabildi. Yine

de gerek ABD'de, gerek İngiltere'de, kadınların

sokakta sigara içmelerinin yaygınlaşması

çok sonraları gerçekleşti. 1919 yılında,

Londra lokantalarından birinde, yemekten

sonra bir sigara tüttürmek isteyen genç bir kadın,

sigarasını ağzına koyar koymaz, hemen

yanındaki garsondan tokadı yemişti.

İLK SİNEMA

Sinema salonlarının ilki, 26 Haziran 1896 günü,

ABD'nin New Orleans kentinde Wii!iam

T.Rock tarafından açıldı. Vitascope Hall adlı

bu salonun 400 koltuğu vardı. Giriş ücreti

10 sentti. Makine dairesine girip Edison marka

oynatıcıyı görmek isteyenlerden, ayrıca bir

10 sent daha alınıyordu.

İlk sinema makinisti de William Reed idi.

Filmlerin çoğu kısa metrajlı doğa görüntüleriydi.

Bunlar arasında, ABD'de gösterilen ilk

İngiliz filmi olan "Wavez off Dover" da vardı.

Seyircilerin en büyük ilgisini "May Irwin

Kiss" adlı film gördü. Bu film, aynı zamanda

Amerikan beyazperdesine cinselliğin adım

atışı olarak da kabul edilebilir. 1896 sonbaharında

sinemanın bir günlük programı şu

filmlerden oluşuyordu:

"Zenci Çocukların Dansı

Karnaval Sahnesi

İrlanda Usulü Politik Tartışma

Cissy Fitzgerald

Linç Sahnesi".

İlk dev sinema salonu ise 1910 yılında Paris'te

hizmete giren 5 bin kişilik Gaumont-

Palace idi. Seyircilerin arkasında bir projeksiyon

odası olmadığından, bu dev salonda perdenin

gerisinden "back-projection" sistemiyle

film oynatılıyordu. Gaumont-Palace'ın bir

başka özelliği de, çok makaralı filmleri kesintisiz

gösterebilmek için birden çok gösterim

aygıtı kullanan ilk sinema olmasıydı. O yıllarda,

5 bin kişilik bir salonun sinema olarak

kullanılması, ilk bakışta garip gelebilir. Ancak,

bu yeni sanata olan ilgi o denli fazlaydı

ki, salon hemen her akşam tümüyle doluyordu.

Ne var ki, bu ilgi zamanla azaldı. Bugün

dünyanın en büyük sinema salonu, New York'

taki Roxy Theatre'dır (6 bin 200 kişilik).

Gaumont-Palace, önceleri tiyatro alarak kullanılıyordu.

SİNEMA OLARAK YAPILAN İLK BİNA

Sinema olarak kullanılmak üzere inşa edilen

ilk bina, Paris'in Montmarte Bulvarı'nda, 1

Aralık 1906 günü "Le Pendu" adlı filmle hizmete

girdi. "Cinema Omnia Pathe" adlı bu

salonun zemini, seyircilerin, öndekiler tarafından

engellenmeden perdeyi görebilmeleri için

eğimli yapılmıştı. 6x4 metre ebadındaki perdesi,

o dönemin en büyüklerinden biriydi.

1906 yılında Amerika'da başlayan sinema

salgını, 1908 yılında Avrupa'yı da etkisine aldı.

3 yıl içinde başlı başına bir endüstri kolu

haline geldi. 1908 yılında, yalnızca Berlin'de

300 sinema salonu açıldı. Aynı yıl İngiltere'

de birçok salon, dükkân, tiyatro ve depo, sinema

haline getirildi. 1912 yılında, İngiliz adalarında

4 bin sinema vardı. Çoğu az seyirci

kapasiteli de olsa, bu salonların tümü doluyordu.

Müşterilerin büyük bir kesimi ise işçi

sınıfındandı. Orta tabakanın sinemaya ilgisi,

Birinci Dünya Savaşı sonrası başladı. Bunun

nedeni, insanların savaşın getirdiği moral

bozukluğunu üzerlerinden atmak istemesi, evlerine

dönen subayların eğlence istekleri, çok

daha kaliteli filmlerin üretilmeye başlanması

63

http://groups.google.com/group/merakediyorum

ve kuşkusuz, birtakım oyuncuların yıldızlaşmasıydı.

İLK SANAT SİNEMASI

Sanat filmleri gösterimi amacıyla açılan ilk sinema,

Paris'teki "Studio des Ursuliaes"dir.

14 Ocak 1926 günü, Laurence Myrga ve Armand

Talliser tarafından açıldı.

HABER FİLMLERİ GÖSTEREN

İLK SİNEMA

2 Kasım 1929 günü, New York'ta Broadway'

de açılan "Embassy" adlı salonds, yalnızca

haber filmleri gösterilirdi. Özellikle spor karşılaşmalarını

yayınladığı zaman büyük ilgi gören

bu salon, faaliyetini 1949 yılında, TV

karşısında pes ederek durdurmak 7orunda kaldı.

Embassy, aynı zamanda sinema-TV rekabeti

nedeniyle kapanan ilk sinema salonudur.

İLK ARABALI SİNEMA

İnsanların, arabalarıyla gelerek film seyredebildikleri

dev açıkhava sinemalarının ilki, 6

Haziran 1933 günü, New Jersey eyaletinin

Camden kentinde Richard Hollingshead tarafından

açıldı. 40 bin metrekarelik bir alan üzerinde

kurulan sinemanın perdesinin eni 12

metre, yüksekliği ise 9 metre idi. 400 araba,

rahatça parkedip filmi izleyebiliyordu. Ses sorunu

ise, arabaların içine verilen öze kulaklıklarla

çözümleniyordu.

İLK SİRK

Dünyada ilk sirk, emekli süvari binbaşısı Philiph

Astley tarafından 1769 yılında açıldı. Astley,

bir sirk kurmayı uzun zamandır planlıyordu

ama, bu iş için yeterli parası yoktu. Bir

gün, Westminster Köprüsü'nün üzerinde bir

elmas yüzük buldu. Yüzüğü 60 pounda satarak,

eline geçen parayla Lambeth'te atıyla numaralar

yapabileceği bir yer açtı. Girişte,

izleyicilerden herhangi bir ücret alınmıyordu.

Ama, o dönemde tüm gösterilerde olduğu

gibi, program bittikten sonra seyirciler,

içlerinden gelen bahşişi veriyorlardı. Astley,

yaptığı numaralarla o denli büyük ilgi gördü

ki, ertesi yıl Westminster Köprüsü yakınlarında

daha büyük bir yer bulmak zorunda kaldı.

Yeni. yerinde, Astley bazı değişiklikler de

64

yaptı. Önce, gösterilerini yaptığı yerin çevresine

kırmızı bir kordon gerdirdi. Sonra onun

etrafına daire şeklinde iskemleler yerleştirdi.

Ayrıca, programa renk katması için bir de baterist

tuttu. Bateristin görevi, Astley'e numaraları

sırasında eşlik etmekti. Bu değişik

"gösteri.yeri"nin en büyük özelliği ise, içeri

girerken seyircilerden belli bir ücret alınmasıydı.

Tabii, ayakta durmayı tercih edenlerden

daha az: ücret alınıyordu. Daha sonra, bugün

bildiğimiz anlamda modern bir sirk oluşturabilmek

için yanına bazı yeni elemanlar aldı.

Astley, daha sonra ip üstünde bazı numaralar

yapan bir grup akrobatla anlaştı. Ama

kadronun asıl yıldızları, son derece iyi eğitilmiş

bir atla, Griffin, Jones ve Miller adlı üç

biniciydi. Her üçünü de, döneminin en iyi binicisi

olarak kabul edilen Astley yetiştirmişti.

1786 yılında, Astley'in sirkine bir de maymun

katıldı. "General Jackoo" adlı maymun,

ordu içinde yetişmişti ve yaptığı numaralarla

izleyicileri kırıp geçiriyordu. 1816 yılında

"Baba" ve "Kiouny" adlı iki fil de, Astley

tarafından "keşfedildi". Filler, hortumlarıyla

havaya atılan bir elmayı yakalayıp yiyorlar,

yine hortumlarıyla, kapalı bir şişenin

tıpasını açarak içindeki sıvıyı içiyorlardı. 1832

yılında Astley, bir aslan, bir kaplan ve dört

tane de zebra aldı. Ancak, bu hayvanlar herhangi

bir numara yapmıyorlar, sadece meraklı

izleyicilere gösteriliyorlardı. Astley'in sirkinde,

vahşi hayvanlarla ilk gösteri ise 1838 yılında

yapıldı. "Canavar Terbiyecisi Morok"

adıyla ünlenen Amerikalı Von Amburgh, aslanlar,

kaplanlar ve leoparlardan oluşan bir

grup "canavar"la sahneye çıkıyordu.

Astley'in denemesinden sonra, dünyadaki

sirklerin sayısı hızla arttı. 1780 yılında Juan

Porte adlı bir İspanyol, Viyana'da Kıta

Avrupası'nın ilk sirkini açtı. İki yıl sonra,

bizzat Astley, Parislilere sirki tanıttı. 1792 yılında,

ABD'nin Philadelphia kentinde bir sirk

açıldı ve bu sirk, bizzat Başkan tarafından da

ziyaret edildi. 1793 yılında, Rusya'da da bir

sirk kuruldu. Avrupa'da açılan 19 sirke çok

büyük katkılarda bulunan Philiph Astley'in

kendi sirki ise, Westminster Köprüsü'nün güneyinde,

1893 yılına kadar faaliyetini

sürdürdü.

SİRKTE İLK TRAPEZ NUMARASI

İzleyicilerin büyük ilgisini çeken trapez gösterilerinin

ilki, 12 Kasım 1859 günü, Paris'teki

"Napoleon Sirki"nde Jules Leotard

tarafından gerçekleştirildi. O yıl 21 yaşında

olan Leotard, babasının Toulouse'daki jimnastik

salonunda bulunan yüzme havuzunun

http://groups.google.com/group/merakediyorum

üzerinde bulunan ipler ve halkalarla çalışırken,

trapez numarasını geliştirdi. 1860'lı yılların

başlarında, Londra'daki Elhamra

salonlarında numaralarını sergiledi. Trapezle

salonun bir ucundan öbürüne uçarak yaptığı

gösteri, büyük sansasyon yarattı. İzleyiciler,

başlarının hemen üzerinde uçan bu harika genci,

korku dolu bir hayranlıkla, ağızları açık izliyorlar,

Elhamra, Leotard'ı görmek isteyenlerle

tıklım tıklım doluyordu. O dönemin ünlü

şarkıcılarından George Leybourne, "Uçan

Trapezdeki Cesur Genç Adam" adlı bir şarkı

besteledi ve Leotard, bu şarkıyla ölümsüzleşti.

Bugün akrobatlar ve trapez sanatçıları tarafından

giyilen ve vücutlarını sımsıkı saran

giysiler de "Leotard" adıyla anılır.

SİRKLERDEKİ İLK GÜVENLİK AĞI

Sirklerde güvenlik amacıyla kullanılan ağlardan

ilki 1871 yılında Holborn Empire'de gösteriler

yapan Rizarellis adlı İspanyol akrobat

grubu tarafından gerildi. Leotard ise, gösterileri

sırasında ağa fazla güvenmediği için, yere

kalın döşeklerin üst üste serilmesiyle oluşturulan

bir güvenlik önlemi kullanıyordu.

ATEŞ ÇEMBERİNDEN GEÇEN

İLK AKROBAT

Alevler içindeki bir çemberin arasından uçarak

geçen ve bunu ilk kez bir sirkte deneyen '

ilk akrobat, Zazel adlı güzel bir kadındı ve numarasıyla

büyük ilgi topladı. Zazel, ilk nunarasını

2 Nisan 1877 günü Londra'da, West's

Amphitheatre'da yaptı. Gösterisini iki yıl,

haftanın her günü hiç ara vermeden sürdürdü.

Bu zor ve tehlikeli görev için, haftada 20

pound ücret alıyordu.

NÜFUSU 1 MİLYONU AŞAN

İLK KENT

Dünyadaki tüm kentler arasında, nüfusu 1

milyonu aşan ilk kent, Londra'dır. 1811 yılında

yapılan nüfus sayımında, bu kentte 1

milyon 9 bin 546 kişinin yaşadığı saptandı. Yedi

yıl sonraki sayımlarda ise, dünyada nüfusu

1 milyonu aşan kentlerin sayısı, ancak

yediyi bulmuştu. Bu şehirler şunlardı: Londra

(3 milyon 452 bin 350, Paris (2 milyon 269 bin

023), Pekin (1 milyon 648 bin 814), Kanton

(1 milyon 500 bin), New York (1 milyon 206

bin 299), Viyana (1 milyon 103 bin 857),Nanking

(Tahmini 1 milyon). 1957 yılına kadar

Londra, dünyanın en kalabalık kentiydi. O

yıl, bu unvanını Tokyo'ya kaptırdı. Japon

başkenti, 1962 yılı Ocak ayında, dünyada nüfusu

10 milyonu aşan ilk kent oldu. 1940 yılında

6 milyon 779 bin 100 kişinin yaşadığı bu

kentte, savaş nedeniyle 1945 yılında yalnızca

2 milyon 777 bin kişi kalmıştı.

İLK SAAT

Mekanik ilk saatle ilgili bilgilere, Çin İmparatorluk

Sarayı'nın ünlü öğretmenlerinden Su

Sung'un "Hsin I Hsiang Fa Yao" adlı kitabında

rastlıyoruz. Sung'un kitabında, şemalarla

tarif ettiği saat, 3 metre yüksekliğindeydi.

Zembereği, su gücüyle hareket ediyordu...

1088 yılında yapılan bu saatin arkasında, gerekli

ayarlamaları yapabilmek için bir de kapak

vardı. .

İLK ÇALAR SAAT

Almanya'da Würzburg kentinde, 1350-1380

yılları arasında yapılan ilk çalar saat duvara

aşılabilecek şekilde planlanmıştı. Bu saat, halen

Würzburg'daki Mainfrankisches Müzesi'nde

muhafaza edilmektedir. Ortaçağ'da çalar

saatler, özellikle manastırlarda yaygın bir

biçimde kullanılıyordu. Zira, buralarda belirli

zamanları kaçırmamak gerekiyordu.

SARKAÇLI İLK SAAT

Hollandalı bilim adamı Christian Huygens,

1656 yılı Aralık ayında, Lahey'de ilk sarkaçlı

saati yaptı. Saatin çalışma prensibi, 70 yıl önce

Galileo tarafından belirlenen salınım hareketleri

esasına dayanıyordu. Sarkaçlı saatlerin ticari

amaçla üretimi ise Huygens'in ustası

Samuel Coster tarafından 1658 yılında gerçekleştirildi.

SOSYAL AMAÇLI İLK KULÜP

Sosyal ilişkileri temel alarak kurulan ilk kulüp,

Londra'da yemek kültürü ve zevki olan

insanların bir araya geldikleri " Court de

Bone Compagnie"adlı kulüptür.Kulüp kayıtları

incelendiğinde, köklerinin 1413 yılına kadar

uzandığı görülmektedir. Kulüp üyelerinden

ünlü ozan Hoecleve, baladlarından ikisini,

kulübün faaliyetine ayırmıştır.

"Court de Bone Compagnie", üyelerini,

soylular arasından seçen dışa kapalı bir kulüptü.

65

http://groups.google.com/group/merakediyorum

16. yüzyılda kurulduğu bilinen "The Mermaid

Club" adlı kulübün üyeleri arasında da

Raleigh, Shakespeare ve Ben Johnson gibi ünlüler

bulunuyordu.

HER İKİ CİNSE DE AÇIK İLK KULÜP

Hem kadınların, hem de erkeklerin üye olabildikleri

ilk kulüp, 17 Aralık 1769'da kurulan

"Coterie" adlı örgüttür. Aralarında Leydi

Pembroke ve Leydi Momyneux*un da bulunduğu

6 kadın tarafından "yüksek değerlere

ulaşmak" amacıyla kuruldu. Kulübe üye olmak

isteyen kadınlar, yalnızca erkek üyeler tarafından,

erkekler de kadın üyeler tarafından

aday gösterilebiliyordu. Aynı şekilde, ihracı

istenen bir kadın üye için yalnızca erkek üyeler

karar verebilirdi. Eğer kulüpten çıkarılması

istenen bir erkek üyeyse, o zaman söz hakkı

kadınlarındı.

BELİRLİ RENKLER TAŞIYAN

İLK KULÜP

"I Zingari" adlı kriket kulübünün üyeleri,

1845 yılının Temmuz ayında, Newport Magnell'de

bir karşılaşmaya çıkarken, ilk kez kendine

özgü renkler taşıyan bir kulüp olma

özelliğini de kazandılar. Kulübün renkleri, siyah,

kırmızı ve altın sarısıydı. Renklerin anlamını

da şöyle belirlemişlerdi: "Karanlıktan

geliyoruz, ateşin içinden geçerek aydınlığa ulaşacağız."

İLK KOKTEYL

Amerikan dergilerinden "The Balance"ın 13

Mayıs 1806 tarihli sayısında, şöyle bir yazı

vardı:

"Kokteyl, birkaç değişik türdeki alkollü içkinin,

şeker, su ya da meyve suyuyla karıştırılmasından

oluşan, içimi güzel ve lezzetli bir

aperatiftir. İnsanı etkileyici bir görünümü olduğunu

da belirtmeliyiz."

Kokteyl adının nereden geldiğine ilişkin

birçok değişik söylenti vardır. Amerikalı yazar

Joseph Nathan, "Famous First Facts" adlı

kitabında, "kokteyl" denilebilecek ilk içkinin,

New York'ta bir barın barmaidi olarak çalışan

Betsy Flanagan tarafından hazırlandığını

yazar. Aynı kitaba göre, Bayan Flanagan'ın

çalıştığı bar, çeşitli horoz kuyruklarıyla süslüydü.

Bir gün, sarhoş bir müşteri, espri olsun

diye Bayan Flanagan'a "Şu horoz

kuyruklarından (İngilizcesi cocktail) bir dub-

66

le verir misin?" dedi. Bunun üzerine Bayan

Flanagan, bir bardağa çeşitli içkileri karıştırarak

koydu ve bardağın üzerine de bir tüy

yerleştirerek, espritüel müşterisinin arzusunu

yerine getirdi. Kokteyl adının buradan geldiği

sanısı, öteki söylentilere oranla en inandırıcı

olanıdır.

İLK KOKTEYL BARI

İngiltere'de ilk kokteyl barı, 1 Mayıs 1851'de,

Londra'da Hyde Park yakınlarında açıldı. Kulübün

sahibi Alexis Soyer, Reform Clüb'deki

şefliği sırasında, "Tüm ulusların yemek

bilgisi" adlı çalışmasıyla, kulüp üyelerinin büyük

takdirini kazanmıştı. Açtığı barın dekorasyonunu,

ünlü romancı George Augustus Sala

yaptı. Barda, müşterilere 40 ayrı türde kokteyl

sunuluyordu. Ancak, ruhsat bürosu yetkilileri,

Soyer'in barını gördükten sonra,

"genç insanların ahlak değerleri için buradan

daha tehlikeli bir yer düşünülemez" diyerek

ruhsat vermeyi reddettiler. Bunun üzerine bu

güzel bar, 14 Ekim 1851'de kapandı.

İLK KOKTEYL PARTİ

İlk kokteyl parti, 26 Nisan 1924'te, İngiliz

yazarlarından Alec Waugh tarafından ressam

C.R. W. Nevinson'ın Hdverstock Hill'deki

stüdyosunda verildi. O tarihte, Londralılar,

öğleden sonra 5.30 gibi erken bir saatte içki

içmeye alışkın değillerdi. Bu nedenle, davete

yalnızca bir kişi geldi. O da, Waugh'un tanımlamasına

göre, "yerel bir gazetede dedikodu

sütununu dolduran, orta yaşlı, karanlık tipli

bir gazeteciydi". Waugh 1925 yılında çok daha

başarılı sonuçlanan bir deneme daha yaptı.

30 konuğunu, çay içme üzere evine davet etti.

Sonra onlara arkadaşı olan Amerikalı bir diplomatın

çok ustaca hazırladığı bir kokteyli içirdi

. Az sonra kokteyl etkisini gösterdi ve konuklar

çok güzel vakit geçirdiler. Waugh, onlara neşelenmelerinin

gerçek sebebini söyleyince, ansızın

"kokteyl parti" fikri kendilerine çok

sempatik geldi ve bunu sık sık düzenlemeye

karar verdiler.

İLK KAKAO

İlk kakao, 1828'de, Amsterdam'da Coenraad

van Houten tarafından hazırlandı. Coenraad

van Houten'ın sıcak su ile karıştırarak

yaptığı bu ilk kakao, daha sonra bazı katkı

maddeleriyle koyulaştırıldı. Kakao, sıvı çikolata

şeklinde, özellikle İngiltere'de çok

tutuldu.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK KARMA OKUL İLK KAHVEHANE

1849 yılında İngiltere'den Henry Morley, Chesire'da

hem erkek, hem de kız öğrencileri kabul

eden bir okul açtı. 8 ile 15 yaş arasındaki

öğrencilerin alındığı okulun başka özellikleri

de vardı. Sınıflar, halılarla kaplıydı. Dayak cezası,

kesinlikle yoktu. Dersler, iki grup arasında

düzenlenen bir "yarışma yöntemi"

içinde öğretiliyordu. İlk kez bu okulda uygulanan

bir başka sistem de, haftalık ders programlarının

düzenlenmesi oldu. Böylece öğrenciler,

hangi gün, hangi saatte ne yapacaklarını

biliyorlardı. O güne kadar başka okullarda

ise, öğretmenler o gün, hatta o an ne

yapacaklarına kendileri karar veriyorlardı. Disiplin,

"ödül verme" ve "kınama" yöntemiyle

sağlanıyordu. Öğrencilere verilen en ağır ceza

ise, "dersi izlemekten yoksun kalmak"tı.

Morley, 21 Ocak 1854'te, eğitimin geliştirilmesi

amacıyla tuttuğu notlarda şöyle diyordu:

"Dersler, öğrenciler için bir başbelası değil,

isteyerek ve zevkle izlenen bir 'olay' haline getirilmeli.

Öğrencilerin sıkıldığı belliyken, onlara

bir şey öğretmeye çalışmak, zamanı boşa

harcamaktan başka bir şey değildir".

Gerçi, belirli bir ücret alınıyordu ve öğrencilerin

sayısı hızla artıyordu ama Morley, devrinin

çok üstünde bir düzeye sahip olan bu

okulun masraflarını karşılayamadı. Sonunda,

1851 yılı Haziran ayında okulu kapattı.

İLK KAHVE

Kahveyi ve yararlarını ilk belirleyen kişi, ünlü

Türk bilgini İbni Sina'dır. İbni Sina, M.S.

1000 yılında kahveyi keşfetti ve ona "bunc"

adını verdi.Bu isim,bugün Etiyopya'da hâlâ

kullanılır. Kahve, yüzyıllar boyunca, tıpta ilaç

olarak kullanıldı. 16. yüzyıldan itibaren Ortadoğu

ülkelerinde keyif verici, sosyal bir içki

olarak kullanılmaya başlandı.

İLK NESKAFE

Bugün Avrupa ve Amerika'da yaygın bir biçimde

kullanılan "Neskafe" sekiz yıllık bir

araştırmadan sonra ilk kez 1938 yılında İsviçre'de

Vevey kentindeki Nestle tesislerinde

hazırlandı. Nestle firmasına kahve çekirdeklerinden,

suda kolayca eriyebilecek bir

toz elde etme fikrini, 1930 yılında, satışlarını

artırmak isteyen Brezilya Kahvecilik Enstitüsü

vermişti.

İlk kahvehane, 1554 yılında Şam'dan gelen

Hakim ve Cem adlı iki tacir tarafından İstanbul'da

açıldı. Daha sonra sayıları hızla arttı.

Bu kahvehanelere, "aydınlar okulu" anlamında

"mekteb-i irfan" deniliyordu.

Sütle birlikte içilen kahve servisi yapan ilk

kahvehaneyi ise, 1683 yılında Polonyalı gezgin

Franz Georg Kolshitsky Viyana'da açtı.

Viyana usulü kahve denilen ve yalnızca haşlanmış

kahve suyundan oluşan telvesiz kahvenin

mucidi de odur.

İLK SIKMALI TÜP

Sıkılarak boşaltılan tüpler, ilk kez 11 Eylül

1841'de Amerikalı sanatçı John Rand tarafından

geliştirildi ve içlerine çeşitli renklerde yağlıboyalar

konuldu. 1891 yılında da İngiltere'de

Dr, Zierner adlı bir diş hekimi, diş macunlarını

bu tür tüpler içinde satmayı akıl etti. Diş

macunları, daha önce yuvarlak kutular içinde

pazarlanıyordu.

BEYAZ OLMAYAN İLK SOYLU

Hindistan'ın Kalküta eyaleti Raipur kentinde

avukatlık yapan Sinha,1918 yılında "Lord"

unvanı alarak, soylular sınıfına katılan ilk

"renkli" insan oldu. Lloyd George tarafından

Hindistan'dan sorumlu Dışişleri Bakan Yardımcıhğı'na

getirildi ve 25 Ocak 1919'da Lordlar

Kamarası'na girdi. "The Times"ın

tanımlamasıyla, "Bu seçkin ve takdire şayan

Hintli",Lordlar Kamarası'nda anavatanının

çıkarları için çalıştı. İngiltere'yi çok sevmesine

karşın, iklimi sağlığına ters düştüğünden bir

yıl sonra Hindistan'a geri döndü. 1928 yılında

da öldü.

İLK GÜLDÜRÜ DERGİSİ

"Comic Cuts" adlı sekiz sayfalık güldürü dergisi,

Alfred Harmsworth tarafından ilk kez 17

Mayıs 1890'da yayınlandı. İlk birkaç sayısında,

resimden çok yazı vardı. Dergi, ilgi çekici

başlıkları ve değişik biçimiyle kısa zamanda

ilgi uyandırdı. İlk sayısı 118 bin 864 tane sattı.

Bir ay sonra dördüncü sayısı yayınlandığında,

tirajı 300 bini bulmuştu. Bu rakam, o

zamanın birçok ağırbaşlı gazetesinin tirajının

çok üstündeydi.

67

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Avrupa parlamento tarihinin ilk zenci parlamenteri olan M.

Mathieu Louisi, 22 Ağustos 1848 yılında yapılan seçimleri kazanarak

Guadeloupe temsilcisi olarak Fransız Parlamentosu '-

na girdi. Ancak, daha ilk konuşmasında, siyahlarla beyazların

daha yakın ilişki kurmalarını isteyince, şimşekleri üzerine çekti.

İLK ZENCİ PARLAMENTER

Avrupa parlamentolarına giren ilk zenci parlamenter,

Mathieu Louisi'dir. Bay Louisi, 22

Ağustos 1848'de Guadeloupe temsilcisi olarak

Fransız Ulusal Meclisi'ne girdi. Kürsüye ilk

çıktığında, kolonilerde yaşayan zencilerle beyazların

daha sıkı ilişkiler kurması gerektiğini,

çok yumuşak bir dille söyledi. Ancak aldığı

tepkiler, kendi sesi kadar yumuşak değildi.

Fransız Ulusal Meclisi'nin üyeleri, bu konuşmayı

"küstahça" buldular. Louisi, bir sonraki

seçimlerde koltuğunu kaybetti.

İLK GÜLDÜRÜ KİTABI

"Tuhaflıklar Geçidi" adlı ilk güldürü kitabı,

1933 yılında, ABD'nin Connecticut eyaletin-

, de Eastern Color Co. tarafından yayınlandı.

68

Dört renkli olarak basılan kitapta, "Joe Paloka",

"Mutt ve Jeff", "Şaşkın Harry" ve

"Connie" gibi dönemin en çok sevilen öyküleri

vardı. Ne var ki, bu mizah kitabı satışa

çıkarılamadı. Bazı ünlü firmalar, basılan kitapların

tamamını aldılar ve müşterilerine armağan

olarak dağıttılar. Satılan ilk güldürü

kitabı ise, 1934 yılı Mayıs ayında basılan "Ünlü

Gariplikler" adlı yapıttır.

ORİJİNAL MALZEME KULLANAN

İLK RESİMLİ KİTAP

Yalnızca özgün malzemelerini kullanarak yayın

hayatına atılan ilk resimli kitap, "New

Comics" adı altında Malcolm Wheeler Nicholson

tarafından 1935 yılı Aralık ayında bastırıldı.

Kitabın ağırlığı, serüven öykülerindeydi.

İlk 80 sayfa, Homer Fleming'in "Texas Rangerlerinden

Yüzbaşı Jim"e ayrılmıştı. Bu olay,

kitapçılıkta yeni bir akım başlattı. Böylelikle,

gazetelerde daha evvel görülmemiş yeni resimli

roman kahramanları doğdu. Bu tarzın

en ünlü kahramanlarından biri, 1938 yılı Haziran

ayında yayınlanmaya başlayan "Süpermen",

diğeri de 1939 Mayıs'ında ilk kez

okurlarının karşısına çıkan "Batman"dir.

Süpermen'in yaratıcısı Joe Schuster, Batman'

in yaratıcısı ise Bob Kane'dir. Bu iki isim, kahramanlarıyla

birlikte kendilerini de ölümsüzleştirdiler.

İLK GÜNLÜK ÖYKÜ-BANT

Bir gazetede her gün yayınlanmaya başlayan

ilk öykü-bant, Clare Briggs'in çizdiği "A. Piker

Clerk"tir. 1904 yılında, Chicago Ameri -can adlı Briggs, "A. Piker Clerk" adını verdiği kahramanı

aracılığıyla bazı konuları fazla eleştirince,

gazetenin sahibi William Hearst'ün

hışmına uğradı ve bandın yayınına son verildi.

İLK KOMÜNİST PARTİ

Önceleri "Haklılar Birliği "adı altında gizlice

faaliyet gösteren yasa dışı devrimci örgüt, 1

Haziran 1847 günü, Londra'da Joseph Moll

başkanlığında bir kongre düzenleyerek "Komünist

Birlik" adım aldı. Kongrenin ana

amaçlarından biri, parti programını formüle

ederken, Friedrich Engels-Karl Marx birlikteliğini

sağlamaktı. Modern komünist felsefenin

bu iki kurucusu da, kongreye katılacaklarını

bildirdiler. Ancak Marx, gereken yol

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Bugün gazetelerde büyük-küçük herkesin zevkle izlediği bant halindeki çizgi romanların ilki, New York 'ta yayınlanan New York

Journal adlı gazetenin 24 Ekim 1897 Pazar günü verdiği ilavede çıktı. Bu "Sarı Kid" adlı bir çocuğun öyküsüydü.

İLK ÖYKÜ-BANT

Bir gazetede resmi yayınlanan ilk öykü-bant,

Richard Outcaults'un yarattığı "San Kid"dir.

İlk kez New York Journal'ın renkli pazar ilavesinde

24 Ekim 1897'de okurlara tanıtıldı. İlk

öykünün adı, "San Kid Golf Öğreniyor" idi.

Öykü-bandın kahramanı, kepçe kulaklı, dazlak

kafalı, uzun, sarı bir gömlekten ve bir şapkadan

başka bir şey giymeyen sevimli ve

afacan bir çocuktu.

parasını bulamayınca toplantıya gidemedi ve

Brüksel'de kaldı.

Kongre sonrasında partinin amacı, "burjuvazinin

yıkılması, işçi sınıfı yönetiminin sağlanması,

orta sınıfın eseri olan çağdışı kalmış

toplum yapısını ortadan kaldırarak, yerine sınıfsız

ve özel mülkiyetsiz yeni bir toplumun

kurulması" olarak belirlendi.

Komünist Birlik'in ikinci kongresi, 1847

yılı Kasım ayında yapıldı. Bu kongreye katılan

Karl Marx'tan, bir parti manifestosu hazırlaması

istendi. Marx'ın "Manifest der

Kommunistischen Partei" adlı eseri, 1848 Şubat'ında

Londra'da J.E. Burghard tarafından

Almanca olarak yayınlandı, iki yıl sonra The

Red Republican tarafından "Komünist

Manifesto" adı altında İngilizce çevirisi basıldı.

Ancak, bu çok kötü bir çeviriydi. İlk Komünist

partinin ömrü uzun olmadı (1851

yılında feshedildi) ama Manifestosu, İngiltere'de

yeterli ilgi gösterilmemesine karşın, dünya

devrimci komünizminin "başucu kitabı"

oldu.

Rus komünizminin babası olan Georgi Valentinoviç

Plekhanov, 1883 yılında Cenevre'-

de "Emeğin Marksist Kurtuluşu" hareketini

başlattı.Rusya'daki ilk komünist partisi olan

Rus Sosyal Demokrat İşçi Partisi, 1-3 Mart

1898'de Minsk'te işçi haklarım temsil eden yerel

örgütlerden gelen dokuz temsilci tarafın-

69

http://groups.google.com/group/merakediyorum

dan kuruldu. Bu kişiler, kuruluştan hemen

sonra polis tarafından tutuklandıkları için,

partinin daha sonraki gelişiminde hiçbir etkinlikleri

olmadı. Parti Manifestosu'nu hazırlayan

Peter Struve, daha sonra komünizmin en

ateşli karşıtlarından biri oldu. Sosyal Demokratlar,

"Menşevikler" ve "Bolşevikler" olmak

üzere iki fraksiyona ayrıldılar. Bu gelişme üzerine

1903 yılı Temmuz ve Ağustos aylarında

Brüksel ve Londra'da partinin ikinci kongresi

toplandı.

İLK KOMÜNİST HÜKÜMET

Dünyada ilk komünist hükümet, 7 Ekim (Rus

takvimine göre 23 Ekim)l917'deki Bolşevik

Devrimi'nden sonra Rusya'da, Vladimir İliç

Ulyanov (Lenin) başkanlığında kuruldu. Halk

Komiserleri Konseyi adını alan yeni hükümet,

8 Ekim akşamı, tüm Rus Sovyetleri Kongresi

tarafından onaylandı. 6-8 Mart 1918'de yapılan

yedinci kongrede, Bolşevik Partisi'nin adı

"Komünist Parti" olarak değiştirildi.

HAVA BASINÇLI İLK MOTOR

Bu tür bir motorun patenti, ilk kez 1890 yılında

İngiltere'de Herbert Akroyd Stuart tarafından

alındı. Üretimi ise. Richard Hornsby

ve Oğulları'nca 1892 yılında Lincolnshire'da

gerçekleştirildi. İlk satış da aynı yıl içinde yapıldı.

Orijinal Akroyd-Hornsby motorunun

kompresyon oranı hayli düşüktü. Bu nedenle,

ilk patlamayı sağlayabilmek amacıyla, silindir

başlıklarının üzerindeki boşluğa,

dışarıdan bir ısı uygulamak gerekiyordu. Motor,

bir kez çalıştı mı, ilave ısı kaynağına gerek

kalmıyordu. Bu dışarıdan ısıtma sistemi,

motor bilimcilerin uzun yıllar dizel motorunu

araştırmasına neden oldu. Aslında,

Hornsby ve Oğulları, daha 1892 yılında Akroyd

motorunun yüksek basınçlı bir türünü

çalıştırmayı başarmışlardı. Bu ilk örnek, dışarıdan

bir kontak yapılmadan çalıştırılabiliyoruu.

Bir yıl sonra, Dr. Rudolf Diesel, ilk

yüksek basınçlı kompresyon kontaklı motoru

geliştirdi.

İLK KOMÜNİST PARLAMENTER

Komünist Parti üyesi ilk parlamenter, Cecil

L'Estrange Malone'dir. 1918 seçimlerinde

parlamentoya girdi. 1919 yılında Rusya'ya

yaptığı ziyaretten sonra komünist oldu ve İngiliz

Komünist Partisi'ne kaydını yaptırdı.

Partinin merkez komitesine seçildi. 7 Kasım

70

1920'de yaptığı bir konuşmadan sonra halkı isyana

teşvik etmekle suçlandı ve altı ay hapse

mahkûm oldu. 1922 yılında İngiliz Komünist

Partisi'nden istifa eden Malone, aynı yıl yapılan

seçimlerde yeniden seçilme başarısını gösteremedi.

Komünist olduğu halde, seçilerek parlamentoya

giren ilk parlamenter de bir İngiliz'

dir. 17 Kasım 1922 günü yapılan genel seçimlerde

Motherwell temsilcisi seçilen J.T. Walton,

8 bin 262 oy alarak en yakın rakibi olan

bağımsız adaya 1048 oy fark yaptı. Mecliste

ilk kez 9 Aralık 1922 günü kürsüye çıktı. İlk

konuşması, yüksek kiralar ve işsizlik konusundaydı.

22 Şubat 1923'te BBC'ye davet edilerek

bu kurumun yayınlarına katılan ilk komünist

unvanını aldı. 1923 yılında yapılan seçimlerde

Walton, oylarının sayısını artırdı

ama, yine de İşçi Partisi adayına yenilerek parlamento

dışı kaldı. Ertesi yıl İşçi Partisi'ne

kaydoldu, 1931 yılında bu partiden de istifa

etti. 1943 yılında Eire'de öldüğünde, çok koyu

bir Katolik'ti.

HAVA BASINÇLI MOTORLARLA

ÇALIŞAN İLK ARAÇLAR

1895 yılı yazında, Akroyd-Hornsby motorlarından

dört tanesi, ABD'nin Brooklyn kentinden

Valentine, Lynn ve Oğulları adlı taşıyıcı

yapımcıları tarafından ithal edildi ve dört nakliye

vagonuna takıldı. Bu vagonlar, De La

Wergne Refrigerating Co. şirketi tarafından

hizmete sokuldu.

İLK BİLGİSAYAR

Programlanabilen, özel kartlardan talimat

alabilen, bellek bankasının yardımıyla hesap

yapıp problem çözebilen ilk aygıt, Charles

Babbage tarafından düşünüldü. "Analytical

Engine" adı verilen bu aygıtla ilgili çalışmalar,

Londra'da 1822 yılında başladı ve 1871

yılına kadar sürdürüldü. Aygıtın yapımında,

Babage'ın da büyük emeği geçti. Cebinden

tam 6 bin pound harcadı. Hükümetten de 17

bin pound yardım almıştı. Ancak, bu olağanüstü

aygıtın başarıyla çalışabilmesi için, binlerce

küçük parçanın yapılması gerekiyordu

ki, bu da o günün teknolojisine göre olanak

dışıydı. Eldeki tüm kaynaklar değerlendirildiğinde,

Babbage'ın bu harika düşüncesinin,

onun yaşadığı yüzyıl içinde hayata geçirilemediğini

görüyoruz.

Programlanabilen ilk kullanılabilir bilgisayar,

İsveç'in Stockholm kentinden George

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Scheutz tarafından yapıldı ve 1855 Paris Panayırı'nda

sergilendi. Bu bilgisayar, Babbage'

in prensiplerine göre, ancak çok daha basit

olarak yapılmıştı. Scheutz'un "hesap makinesi",

dört işlemi çözebiliyor ve sekiz basamağa

kadar hatasız sonuç verebiliyordu. Bu

ilk' 'bilgisayar'', New York'taki Albany Rasathanesi

tarafından satın alındı ve astronomi çizelgelerinin

hesaplanmasında kullanıldı.

YÜKSEK BASINÇLI KOMPRESYON

KONTAKLI İLK MOTOR

Ticari değeri olan bu tür ilk motorun patenti,

Paris doğumlu Dr. Rudolf Diesel tarafından

28 Şubat 1892'de alındı. Dr. Diesel, buz yapan

makinelerin satış mümessilliğini yapıyordu.

Bu nedenle, sınırlı bir geliri vardı. Bulduğu

motorun seri üretimini yapabilmek için 1893

yılında Krupp ve Maschien Farik Augsburg'

la anlaştı. Böylece, gerekli maddi desteğe ve

teknik olanaklara kavuştu. İlk başarılı motorunu

da 10 Ağustos 1893 günü, Augsburg tesislerinde

üretti. Ticari olarak seri üretime

geçebilmek için dört yıl daha çalışmalarını sürdürdü

ve motorunu geliştirdi. 1897 yılına gelindiğinde,

motorunun ABD haklarını 1 milyon

marka, Adolphus Busch adlı bir işadamına

satmayı başaracak kadar geliştirmişti.

BİLGİ İŞLEM ARACI

İLK BİLGİSAYAR

Patenti 8 Ocak 1899 günü New York'ta, Dr.

Herraan Hollerith tarafından alındı. Elektrikle

çalışan ilk modeli, ABD Nüfus Bürosu için yapıldı

ve 1890 nüfus sayımı sırasında kullanıldı.

Sayım sırasında ABD yurttaşlarınca

doldurulan kartlar, bu bilgisayarda değerlendirildi.

1896 yılında Dr. Hollerith, Sayım Bürosu'ndaki

görevinden ayrıldı ve Tabulating

Machine Co. adlı bir firma kurarak, bilgisayar

üretimine ve pazarlamasına başladı. Bu

şirket, daha sonra dev bir firma olan IBM'in

temelidir. IBM makineleri tarafından kullanılan

80 sütunluk kartlara da "Hollerith

Kartı" adı verilir.

İLK ELEKTRONİK BİLGİSAYAR

"Colossus I" adlı ilk elektronik bilgisayar, hükümet

tarafından gizlice yürütülen çalışmalar

sonucu Londra'da Prof. Max Newman başkanlığında

bir ekip tarafından 1943 yılı Aralık

ayında üretildi. Tek amaçlı, tümüyle

elektronik olan Colossus 1, kriptoanaliz (şifre

çözüm) çalışmaları için yapıldı. Bir saniye

içinde 5 bin ayrı şekli değerlendirebilecek yetenekteydi.

Düşman ordularının haberleşme

sistemlerini çözerek, İkinci Dünya Savaşı'nın

İngilizler lehine sonuçlanmasını sağlayan en

büyük etkenlerden biri oldu.

Çok amaçlı tümüyle elektronik ilk bilgisayar

ise, 1946 yılında ABD'de Pennsylvania

Üniversitesi Elektrik Mühendisliği Fakültesi'nde

J. Presper Eckert ve John W. Mauchly

tarafından üretildi. "Computer" ya da

"ENIAC" adı verilen bu aygıt, 30 ton ağırlığındaydı

ve 19 bin 500 parçadan meydana geliyordu.

ABD Genelkurmay Levazım Daire

Başkanlığı, bu "harika" aygıtı, Maryland'deki

Balistik Araştırma Laboratuvarı'na yerleştirdi.

Burada, rüzgârın hızı, bombanın türü ve

hava koşulları değerlendirilerek, bombardıman

hesaplan yapmak için kullanıldı.

ÜRETİLEN İLK ELEKTRONİK

BİLGİSAYARLAR

ABD'de, Philadelphia'da Remington Rand;

İngiltere'de Lancashire'de "de Ferranti" marka

elektronik bilgisayarların fabrikasyon üretimine

aynı dönemde başlandı. Üretilen ilk

Ferranti marka bilgisayar, 1951 yılında Manchester

Üniversitesi'nde kullanılmaya başlandı.

Remington Rand tarafından imal edilen

"Univac I" marka bilgisayarların ilki ise, 14

Haziran 1951 günü, özel bir törenle ABD Sayım

Bürosu'nun hizmetine sunuldu. Univac,

aynı zamanda manyetik bantlarla çalışan ilk

bilgisayardır.

İLK TOPLAMA KAMPI

1921 yılında, Rusya'da Bolşevikler tarafından

açılan Holmogor kampıdır. Milhaljo Mihajlov'a

göre bu, "tüm amacı tutukluların fiziksel

olarak yok edilmesi" olan ilk toplama

kampıydı. 1921 ile 1953 yılları arasında, Sovyetler

Birliği'ndeki toplama kamplarında kaç

kişinin yaşamını yitirdiğine ilişkin kesin rakamlar

yoktur. Ancak, tüm araştırmacılar, en

az 10 milyon kişinin buralarda ölüp gittiği konusunda

birleşiyorlar. Bir araştırmaya göre

ise, bu rakam 19 milyon dolaylarında. Stalinist

terör, 1936 yılında doruğa ulaştığında,

toplama kamplarında 16 milyon kişi bulunuyordu.

1930'lu yıllarda Nazi rejiminin ünlü isimlerinden

Dr. Goebbels, toplama kamplarının

"mucidi"nin İngiltere olduğunu ileri sürdü.

1938'de, Nazilerin propaganda amacıyla da-

71

http://groups.google.com/group/merakediyorum

ğıttıkları kartpostallarda, Rus toplama kamplarının

yerini "Güney Afrika'daki İngiliz

toplama kamplarından görüntüler" almıştı,

İLK HALK KONSERİ

Dünyadaki ilk halk konseri, 30 Aralık 1672'de

İngiltere'de düzenlendi. Kraliyet Bandosu'nun

şefi John Banister, kralın hışmına uğrayarak

işini yitirince, bir salon kiraladı ve öğleden

sonraları orada konser vermeye başladı. Giriş

için dinleyicilerden küçük bir ücret alınıyordu.

İskemlelerin arasına küçük masalar

yerleştirilmişti. Çoğunluğu yöredeki ayakkabı

imalatçılarından oluşan dinleyiciler, program

sırasında masaların üzerinde canlarının

istediğini yiyip içebiliyorlardı. Müzisyenler, bir

perdenin arkasındaki yüksek bir sahnede çalıyorlardı.

Banister, 1678 yılında ölene kadar,

Londra'nın çeşitli yerlerinde konserlerim sürdürdü.

O yıl Thomas Britton adlı bir başka

müzisyen, Clerkenwell'deki kömür deposunun

üzerinde halka konserler vermeye başladı. O

yüzyılın sonlarında, Londra'da konsere gitmek

bir alışkanlık haline gelmişti. Fransa'da

ise ilk halk konserinin verilmesi, bundan çeyrek

yüzyıl sonra gerçekleşti.

İLK SERA

1545 yılında, Padua'da ilk botanik bahçesinin

açılmasından hemen sonra Daniel Barbaro, bu

bahçede ilk serayı yaptı. Yapıda taş ve tuğla

kullanıldı, pencere ise yoktu. Mangalla ısıtılıyordu.

Bazı hassas bitkiler, kışın bu seraya

alınıyor, baharla birlikte yeniden yerlerine dikiliyorlardı.

MEKTUPLA ÖĞRETİM YAPAN

İLK OKUL

1856 yılında ticari amaç güden ilk mektupla

öğretim okulunu, Berlin'de Charles Toussaint

ve Gustav Langenscheidt açtılar. Bu, bir

lisan okuluydu. İlkin Fransızca kursu açıldı.

Bunu, İngilizce ve öteki bazı diller izledi. Öğrencilere

her ay düzenli olarak gönderilen basılı

ders notlarının içinde gramer egzersizleri,

konuşma örnekleri ve dizi halinde yayınlanan

bir öykünün bir bölümü vardı. Okul öğrencilerine

yalnızca o yabancı dili okuyabilmeyi değil,

çok iyi konuşabilmeyi de öğretmeyi

amaçladığından, yabancı dilde yazılan her sözcüğün

altında, nasıl okunmaları ve vurgulanmaları

gerektiğini gösteren fonetik çizgiler de

konuyordu.

72

Adayları profesyonel sınavlara hazırlamak

için kurulan ilk mektupla öğrenim okulu ise,

Skerry's Koleji'dir 1878 yılında Edinburgh'

da C.E.Skerry tarafından kuruldu. Öğrencileri,

genellikle yetişkin insanları. İl ders,

Hesap Uzmanları Enstitüsü'ne girmek isteyen

adaylara verildi. Daha sonra sivil hizmetler

kursu açıldı.

Postayla teknik eğitim veren ilk okul da,

1891 yılında T.J.Foster tarafından Scranton'-

da açıldı. İlk kurslar, maden mühendisliği dalandıyda.

İLK KOOPERATİF

Fenwick Dokumacılar Derneği, 9 Kasım 1769

yılında John Burns'un başkanlığında bir kooperatif

kurdu. 11 üyeli bu kooperatifin amacı,

üretilen malların dağıtımını sağlamaktı.

Aslında, derneğin "ortaklaşa çalışma"ya yönelik

girişimleri, kooperatifin kurulmasından

sekiz yıl öncesinden başlamıştı. O tarihte dernek

üyeleri, aralarında bir centilmenlik anlaşması

imzalamışlardı. Bu anlaşmaya göre hiçbir

üye, belirlenen satış fiyatının üzerinde

ya da altında satış yapmayacak ve yoksullar

mutlaka korunacaktı.

İLK MEKTUPLA ÖĞRENİM

İngiliz yazar Isaac Pitman, 10 Ocak 1840 günü

dağıttığı el ilanlarında şu duyuruyu

yaptı:

"İsteyen herkes, bir yazardan posta ile

ders alabilir. 1 sterlin olan ders ücreti peşin

gönderilmelidir."

Pitman'ın bu çağrısı, birçok öğrenciye cazip

geldi. İl ders öğrencilerden, İncil'den

12 tümce yazmalarını isteyen Pitman, gerekli

düzeltmeleri yapabilmesi için tümcelerin birer

satır atlayarak yazılmasını hatırlatmayı da

unutmadı. 1843 yılında gelindiğinde, Pitman'-

ın öğrencilerinin sayısı o denli artmıştı ki, kendisine

gönderilen ödevlerin düzeltilmesinde

yardımcı olarak öğretmenler aramaya başladı.

İLK BURUŞMAZ KUMAŞ

Dr. R.S. Willows başkanlığında bir ekip tarafından,

Manchester'deki Tootal Broadhurst

Lee tekstil tesislerinin laboratuvarında 14

yıllık bir araştırmadan sonra ilk kez buruşmaz

bir kumaş yapılabildi. Bu buluş, 9 Ağustos

1932 günü resmen açıklandı. Bu tür bir kumaştan

yapılan ilk ürün ise, "Tootal" kravathttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

İsviçreli Albert Keller, 1875 yılında Milan'da ilk krematoryumu yaptı. Ancak, krematoryum bitmek üzereyken Keller öldü

ve kendi yaptığı krematoryumda yakılan ilk kişi oldu.

İLK CESET YAKMA MAKİNESİ

(Krematör)

Açık bacalı ilk ceset yakma makinesi, Padua'da

Doktor L. Brunetti tarafından yapıldı.

Dr. Brunetti, bu aygıtı ilk kez 10 Mart 1869

günü 35 yaşındaki bir kadının cesedini yakmak

için kullandı. 1873'te Viyana Fuarı'nda

yakma makinelerini ve oralarda yakılan insanların

küllerim gören Dr. Brunetti, İngiltere'-

ye döndüğünde, konuyu kraliçenin başcerrahı

Sir Henry Thompson'a açtı. Onun da desteğiyle,

13 Ocak 1874 günü, Brunetti'nin evinde

bir toplantı yapıldı. Bu toplantıya katılan

15 kişi, cesetlerin yakılarak kaldırılmasının yararlan

üzerinde duran bir ortak belge imzaladılar.

Aynı yılın 29 Nisan'ında, Kremasyon

Derneği kuruldu ve o belgeyi imzalayan 15 kişi,

bu derneğin çekirdeğini oluşturdu. 9 Ekim

1874'te, ilk kez bir İngiliz, modern bir krematörde

yakıldı. 26 yaşında ölen Leydi Dilke'in

cesedi Dresden'e götürülerek, oradaki Siemens

tarafından yaptırılan modern gaz fırınında

yakıldı.

İlk büyük krematoryum ise, 1875 yılında

İsviçreli Albert Keller tarafından Milan'da kuruldu.

Bu krematoryumda yakılan ilk ceset de,

kurucusu Keller'in cesedi oldu (22 Ocak 1876).

Keller, tüm projeyi adım adım uygulamış, tam

krematoryum çalışacak hale geldiğinde ise ölmüştü.

1900 yılına kadar bu krematoryumda

1354 ceset yakıldı.

ları oldu. 1932 yılı sonbaharında Tootal

kravatları, İngiltere'nin her yerinde adeta kapışılıyordu.

1933 yılının Nisan ayında ise, buruşmaz

kumaştan yapılan her tür giysi, mağazaların

vitrinlerini süslüyordu.