Milliyet Ansiklopedisi

İLK NAL

Çivilerle atların tırnaklarına çakılan nallan

Avrupa'ya M.Ö. 200 yıllarında Almanlar tanıttılar.

Bu nallar, yumuşak zeminlere atların

daha rahat basmasını, sert zeminlerde de

ayaklarının korunmasını sağlıyorlardı. Böylece,

hem üzerlerine binerek yol almak hem de

yük taşıtmak kolay hale geldi.

İLK DONDURMA KÜLAHLARI

1896 yılında New Jersey'de İtalyan göçmeni

İtalo Marcioni tarafından yapıldı ve 13 Aralık

1903 günü Marcioni adına patenti tescil

edildi. Ancak, bu buluşa önceleri pek rağbet

eden olmadı. 1904 yılında, St. Louis'deki ticaret

fuarı sırasında Suriye'den gelme bir şekerci

olan E.A. Hamwi, yaptığı gözlemeleri

bu külahların içinde satınca, Marcioni'nin buluşuna

olan ilgi arttı. Daha sonra dondurmacılar

da, o güne kadar çeşitli kaplar içinde

sattıkları ürünleri külahla müşterilerine sunmaya

başladılar.

İLK ROBOT RESİM

Bir suçlunun tanımlanmasında büyük yardımı

olan ilk robot resim, ilk kez 1959 yılı Şubat

ayında, Los Angeles Emniyet Müdürlüğü'nden

Şerif Peter Pitchess tarafından

kullanıldı. İçki satan bir dükkânda silahlı

bir soygun yapılmıştı ve dükkân sahibi,

hırsızın fiziksel görünümünü mükemmel bir

biçimde tarif edebiliyordu. Bunun üzerine polis

yetkilileri, bu tarife uyarak temsili bir resim

çizdirdiler ve çevrede dağıttılar. Çok

geçmeden hırsız yakalandı ve suçunu itiraf

etti.

Robot resimlerin fikir babası ise İkinci

Dünya Savaşı'ndan hemen sonra, bu konuda

çalışmalarına başlayan Los Angeles Emniyet

Müdürlüğü dedektiflerinden Hugh C. McDonald'dır.

McDonald'ın yönetiminde bir ekip,

50 bin fotoğrafı teker teker inceleyerek, 37 burun,

52 çene, 102 çift göz, 40 dudak, 130 saç

biçimi ve çok sayıda kaş, sakal, bıyık ve gözlük

saptayarak bunları özel biçimde arşivledi.

İLK GELİR VERGİSİ

1451 yılında Floransa'da 'Catastro" adı altında

Lorenzo de Medici tarafından toplanmaya

başlandı. Daha sonra "Scala" adını alan

bu vergi, önceleri devlete gelir sağlamak amacıyla

ve iyi niyetle toplanıyordu. Ancak, zamanla

politik bir şantaj unsuru oldu ve 1492

yılında Medici Hanedanı'nın yıkılmasıyla birlikte

ortadan kaldırıldı.

İlk süper vergiyi ise, İngiltere'de David

Lloyd George, 1909 bütçesiyle birlikte yürürlüğe

koydu. Buna göre, yıllık geliri 5 bin sterlingi

aşan herkesten gelirinin 3 bin sterlingden

sonraki her sterlingi için 6 penny vergi alınıyordu.

Bu sistem, 1927 yılına kadar yürürlükte

kaldı.

İLK ÇİÇEK AŞISI

Avrupalıların 18. yüzyılda aşıyla tanışmasından

çok uzun süre önce Hindistan, Çin, Senegal,

Tunus, Cezayir, Türkiye ve İran'da

biliniyordu. Aşıyla ilgili ilk İngilizce kitap,

1715 yılında Londra'da Cerrah Kennedy tarafından

yayınlandı. Kennedy, bu kitabında,

İstanbul'da Türklerin bu aşıyı nasıl yaptıklarını

şöyle anlatıyordu:

"Önce bu hastalığa yeni yakalanmış birinden

bir çiçek kabarcığı alıyorlar. Sonra alında,

bacaklarda ya da bileklerde hacamat

133

http://groups.google.com/group/merakediyorum

yoluyla bazı kesikler açıyorlar ve hastadan alınan

çiçek kabarcığını buralardan birine yerleştiriyorlar.

Üzerini sardıktan sonra 8 veya 10

gün bekliyorlar. Bu sürenin sonunda hastalığın

doğal belirtileri ortaya çıkıyor. Ama hiçbir

zaman normal bir çiçek hastalığı gibi

şiddetli olmuyor. Benim orada olduğum dönemde,

bu yöntemle 2 bin kişiye çiçek aşısı yapıldı

ve bunlardan yalnızca ikisi hastalığın

etkisinden kurtulamayarak öldü."

Kennedy, İstanbul'a gelmeden önce Dr.

Janoin adlı Yunanlı bir doktorun da çiçek aşısı

yaptığını gördüğünü yazmakta. Bu doktorun

da aşıyı uygulayan ilk Avrupalı olduğu sanılıyor.

Çiçek aşısını Türklerden öğrenen bir başka

İngiliz de, Dr. Charles Maitland'dır. 1717

yılının Mart ayında, Beyoğlu'ndaki İngiliz Büyükelciliği'nde,

dönemin büyükelçisinin oğluna

aşı yapmıştır.

İLK İNSÜLİN

27 Temmuz 1921'de, Kanada'da Toronto Üniversitesi

Tıp Fakültesi'nde Dr. Frederick Banting

ve yardımcısı Charles Best tarafından elde

edildi. Aynı gün,pankreası alınmış bir köpeğe

verildi. Banting, şeker üzerinde etkin olan hormonun

pankreas tarafından üretildiği yargısına

varmış ve bu yargısını kanıtlamak için bir

deney yapmıştı. Bu deneyde gösterdiği başarı,

daha sonra milyonlarca şeker hastası için

bir sağlık kaynağı oldu.

İNSÜLİNLE TEDAVİ EDİLEN

İLK ŞEKER HASTASI

14 yaşındaki şeker hastası Leonard

Thompsoh'a, 11 Ocak 1922 günü Toronto General

Hospital'da,Dr.Walter Ü.Champbell ve

Dr. Alma A. Fletcher tarafından insülin tedavisi

uygulandı. Hastalığı çok ilerlemiş bir

aşamada olduğundan, Thompson'un, hastaneye

getirildiğinde yaşama şansı çok azdı. İnsülin

sayesinde yeniden normal bir hayat

sürmeye başladı.

İLK SAKAT ARABASI ~

Üç tekerlekli ilk sakat arabası, 1650 yılında,

Nürnberg'de Stephen Faffler tarafından kullanıldı.

Ön tekere kumanda eden kolların, elle

kullanılmasıyla hareket ediyordu. Bu

arabayı yaptığı sanılan Johann Haustach, 10

134

yıl önce de kendisi için bir araba modeli çizmiş

ama, yapamamıştı. Farfler'in arabasını

her pazar günü Lorenze Kirche Kilisesi'nin

önünde bacakları olmayan sahibini âyinden

çıkması için beklerken görmek mümkündü.

Motorlu ilk sakat arabası ise, 1899 yılında

İngiltere'nin Coventry kentinde Rudge

Cycle Co. adlı firma tarafından üretildi. Üzerinde

De Dion marka bir motor vardı.

İLK DEMİR KÖPRÜ

Fransa'nın Lyon kentinde Rhone Nehri üzerinde

Fransız mühendis M. Garvin tarafından

1755 yılında yapıldı. Önce, köprünün tümünün

demirden yapılması düşünülmüştü. Ancak,

maliyetinin çok fazla olacağı anlaşılınca,

yalnızca kemerlerinden biri (açıklığı 25 metre)

demirden yapıldı. Geri kalan bölümlerinde

ise tahta kullanıldı.

Tümü demir kullanılarak yapılan dünyanın

ilk köprüsü ise, 1779 yılında İngiltere'de

Severn Nehri üzerinde yapıldı. Ayak açıklığı

30 metre olan bu köprü, Benthall ile Madeley

Wood'u (Bugünkü adı Ironbridge köyü) birbirine

bağlıyordu. 1 Ocak 1781 günü hizmete

açıldı. Planları John Wilkinson tarafından çizilen

bu köprüde, 378 ton demir kullanıldı.

1934 yılında araba trafiğine kapatıldı ama yaya

ulaşımına hâlâ açıktır. 1972 yılında, maliyetinin

50 katı harcanarak 150 bin sterlinge

restore edildi.

İLK ZEKÂ TESTİ

Kişilerin zekâ düzeylerini ölçmeye yarayan zekâ

testi, Parisli psikolog Alfred Binet tarafından

geliştirildi. 1896 yılında Binet, 80 çocuk

üzerinde ilk denemelerine başladı. Onlardan

basit bir resmi tanımlamalarını ya da bazı tanımlamaları

dört ya da beş gruba ayırmalarını

istedi. Yeterli bir araştırma süresinden sonra

zekâ oranını belirleyen bir gösterge geliştirdi

ve bunu 1905 yılında L'Annee Psychologique'de

yayınladı. Binet'nin göstergesi, Paris

Eğitim Müdürlüğü yetkilileri tarafından, zihinsel

özürleri nedeniyle özel bir okula gitmeleri

önerilen çocukları saptamak için

kullanıldı. Ancak, buna, zekâ testinin okullarda

ilk kullanımı demek doğru olmaz. Daha

1897 yılında, Ebbinghaus adlı Alman

psikologu, Binet'nin araştırmalarından yola

çıkarak Silezya'daki bazı okulların öğrencilerine

belirli testler uyguladı. Ebbinghaus'un

testleri, daha çok çocukların düş güçlerini ölhttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

Eugenio Barsanil ve Felice Matteucci adlı iki İtalyan tarafından kurulan şirket, 19 Ekim 1860'ta ilk içten yanmalı

motoru üretti.

135

İÇTEN YANMALI İLK MOTOR

Üç zamanlı, içten yanmalı ilk ticari motor,

1853 yılında Floransa'da Eugenio Barsanti ve

Felice Matteucci tarafından planlandı. Üç yıl

sonra da patenti alındı. Çalışabilir durumdaki

ilk motor, 18S6'da Floransa'da Maria Antonia

İstasyonu'na takıldı. 19 Ekim 1860'ta

motorların seri üretimini yapmak üzere Societa

Anonima del Nouva Motore Barsantee

Matteucci adlı bir şirket kuruldu.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

çümlemeyi amaçlıyordu. Bu nedenle çocuklardan,

eksik sözcükleri tamamlamaları istendi.

Zekâ testlerinin ilk kitlesel kullanımı, 1917

Ekim'inde, ABD Ordu Tıp Merkezi tarafından

gerçekleştirildi. Testleri Leland Stanford

Üniversitesi'nden A.S. Otis hazırladı. Robert

M. Yerkes de bunları askeri kurallara göre

uyarladı. Uygulamanın amacı, askerleri zekâ

düzeylerine göre belirli gruplara ayırmak ve

onlara alınacak sonuçlara göre sorumluluk

vermekti. Birinci Dünya Savaşı'nın sonuna

kadar 1 milyon 726 bin 966 asker testten geçirildi.

Bunlardan 7 bin 800'ü normal zekâ düzeyinin

çok altında bulundu ve derhal ordudan

uzaklaştırılmalarına karar verildi. Bu arada,

askerlerin yüzde 30'unun okuma yazma bilmediği

de ortaya çıktı.

İLK YAPAY CİĞER

ABD'nin Boston kentinde Warren E.Collins

Co. tarafından yapıldı ve ilk kez olarak 12

Ekim 1928 günü, Boston Çocuk Hastanesi'-

nde, solunum güçlüğü çeken küçük bir kızın

tedavisinde kullanıldı.

Bir yıl önce, ilk deney modeli Harvard

Üniversitesi'nden Profesör Philip Drinker tarafından

geliştirildiği için, aygıta "Drinker

Respiratörü"adı verildi. Profesör Drinker, deneme

modelini yaparken demir bir gövdeye iki

elektrikli süpürge emicisi yerleştirmişti. Bunlardan

biri, üflemeye, diğeri de emmeye yarıyordu.

İngiltere'de, bu aygıt sayesinde hayatı kurtarılan

ilk hasta, 17 yaşındaki öğrenci John

M.Turner'dır. Turner, 1932 yılının Eylül ayında

çocuk felcine yakalandı. Tedavi amacıyla

Oxford'daki Morris Ortopedi Hastanesi'ne

getirildi. 6 Ekim sabahı, nöbetçi gece hemşiresi,

Turner'ın iyi soluk alamadığını gördü.

Hastalık, solunum kasları dahil, tüm vücudu

etkisi altına almıştı.

Hastanede araştırma yapmak amacıyla

gelmiş, ABD'li bir doktor vardı. T.C.Thompson

adlı bu doktor, Londra'daki Üniversity

College Hastanesi'nde bir Drinker Respiratörü

olduğunu öğrendi. Hemen bu aygıtın getirilmesini

istedi. Üniversity College yetkilileri,

aygıtı vermeye hazır olduklarını, ancak kendilerinin

yaptıkları denemelerde başarılı sonuç

alınamadığım söylediler. Drinker Respiratörü'

ne bağladıkları iki hasta da hayatını kaybetmişti.

Yine de aygıt bir arabaya konularak Oxford'a

getirildi. Gerekli voltaj ayarlamaları

yolda yapılmıştı.

Bu arada John Turner'a sürekli suni solunum

yaptırılarak respiratör gelene kadar ha-

136

yatta kalması sağlandı ve saat 5.30'da Drinker

Respiratörü'ne bağlandı. Önceleri tümüyle

aygıta bağımlı kaldı. İki-üç hafta sonra

uzun aralıklarla makineden ayrılarak soluk almayı

başardı. İyileştikten sonra The Times'a

yazdığı bir mektupla doktorlarına ve Drinker

Respiratörü'ne neler borçlu olduğunu anlattı.

Bunun üzerine Lord Nuffield, imparatorluğun

her yerindeki tüm hastanelere birer tane respiratör

alınmasını emretti.

Sürekli olarak yapay ciğerle yaşayan ilk

hasta ise, ABD'li bir demiryolu görevlisinin

oğlu olan Frederick B. Smite Jr'dır. 1936 yılında

Pekin'de çocuk felcine yakalandı. Respiratöre

bağlanarak ABD'ye getirildi. Yolculuğunun

büyük bölümünü özel bir vagon içinde

sağlık ekibiyle birlikte yaptı. Demir Ciğerli

Adam olarak ünlenen Smite, 12 Kasım 1954

yılında 44 yaşında ölünceye kadar sürekli respiratöre

bağlı olarak yaşadı.

İLK CAZ ORKESTRASI

1900 yılında, ABD'de, New Orleans'da,

Buddy Bolden adlı Zenci müzisyen tarafından

kuruldu. Orkestrada Bolden'ın çaldığı trompet

dışında kornet, klarinet, trombon, keman,

gitar, basgitar ve davul vardı. Müzik tarihçisi

Bud Scott'a göre, "Bolden bir gün kiliseye

gitti ve caz müziği kafasında orada oluştu."

Bolden'ın caz müziğinin kurucusu olduğunu

kabul edebilmek için, müzik tarihçilerinin

tek dayanağı, kendisini tanıyanlar ve dinleyenlerdir.

Hiç kuşkusuz, Bolden'ın yaptığı müzik,

belirli bir gelişimin bir parçasıdır. Daha

doğrusu, onun yaptığına, geleneksel Zenci müziğine

caz formu vermek denilebilir. Bu ilk caz

orkestrası, New Orleans'daki çalışmalarını

1907 yılına kadar sürdürdü ve o yıl Bolden'in

delirmesi üzerine dağıldı.

İLK CAZ ORKESTRASYONU

1915 yılında, Chicago'da yayınlandı. Ferdinand

Joseph (Jelly Roll) Morton adlı caz ustasının

yaptığı bu ilk orkestrasyonun adı, "Jell

Roll Blues"dur.

Kendisini cazın asıl mucidi olarak ilan eden

Morton, ilk orkestrasyonunu 1902 yılında

yaptı: 1915 yılında yayınladığı Jell Roll Blues'u

ise 1905 yılında düzenlemişti.

Caz sözcüğünün ilk defa ve nerede kullanıldığına

ilişkin iddialar da çeşitlidir. Morton,

bu sözcüğü ilk kez 1902 yılında, yaptığı müziği

"ragtime" denilen müzikten ayırmak için

http://groups.google.com/group/merakediyorum

kendisinin kullandığını öne sürer. Müzik otoriteleri

ise, bu yeni türün Chicago'da duyulmaya

başlandığı tarih olan 1916'ya kadar özel

bir isimle adlandırılmadığı inancındadırlar.

Orkestra Şefi George Morrison ise, caz sözcüğünü,

bu tarihten en az beş yıl önce Colorado'da

duyduğunu söyler. Cazın tarihine ilişkin

anılarını 1962 yılı Haziran ayında Denver

Stüdyoları'nda banda alan Morrison şöyle konuşur:

"Caz sözcüğünü, ilk kez -1-911 sıralarında

duydum. Evet, evlendiğim yıldı o yıl ve caz

sözcüğü kullanılıyordu. Gerek kendi düğünümde,

gerek başka düğünlerde caz çalıyorduk.

Hatta arabamın üzerinde de George

Morrison Caz Orkestrası yazılıydı."

Caz sözcüğünün basına il yansıyışı ise,

Chicago Herald gazetesinin 1 Mayıs 1916 günlü

sayısında çıkan Johnny Stein Orkestrası'-

na ilişkin bir haberde oldu. Haberde, Schiller's

Cafe adlı yerde, New Orleans Caz Orkestrası

eşliğinde çığlıklar atan sarhoş kadınlardan

söz ediliyordu.

İLK BLUCİNLER

1850 yılında Bavyera'dan ABD'ye göçeden

Levi Strauss tarafından yapıldı. Altına hücum

döneminde San Francisco'ya geldiğinde yanında

çadır ve branda bezi yapmak üzere getirdiği

bir miktar kumaş vardı. O sırada karşısına

çıkan bir madenci, normal pantolonların,

madenlerde çabuk eskiyip yırtıldıklarını söyleyince,

Strauss'un kafasında bir şimşek çaktı

ve elindeki kalın kumaştan dayanıklı pantolonlar

dikmeye karar verdi. Bu ilk blucinler,

düzinesi 13.5 dolardan satışa çıkarıldı.

İLK CİP

1940 yılında, ABD ordusu, arazide yararlanmak

üzere, geniş kullanımlı, dört tekerlekli ve

fazla ağır olmayan bir araç gereksinimi duydu.

Bu istek üzerine, aynı yılın Temmuz ayında

Bantam Car Co. adlı şirketin mühendislerinden

Karl K.Pabst, ilk cipin (jeep) planlarını

çizdi.

Eylül ayında üretilen ilk örnek, Camp Ho-

Iabird'de denendi. Bunun başarılı olması üzerine

firmaya 70 adet cip siparişi verildi. Üzerlerinde

45 beygir gücünde dört silindirli Continental

motoru bulunan bu cipler, 1941 başlarında

ABD ordusunda hizmete girdi. Bu seriden

üretilen yedinci cip, halen dünyanın en

eski cibi olarak Washington'daki Smithsonian

Enstitüsü'nde muhafaza edilmektedir.

1940 yılı Kasım ayından itibaren hem

Ford, hem de Willys firmaları denemek üzere

ilk cip prototiplerini ürettiler. Ertesi yılın

yazında, Willys MB modeli standart tip olarak

kabul edildi ve her iki firma da aldıkları

siparişleri bu modele göre yaptılar. Ford tarafından

üretilen araçların üzerinde GPW arması

vardı. Bunun anlamı, "Genel Kullanımlı

Willys" idi. Cip sözcüğü ise, bu armanın ilk

iki harfinin İngilizce okunuşundan kaynaklandı

(ci-pi). 1930'lu yıllarda ünlenen Temel Reis

adlı çizgi filmin kahramanlarından birinin

adı da "Jeep" idi.

Yapımcılar, "elinden hemen her şey gelen"

bu sevimli kahramanın adını, ürettikleri araca

yakıştırarak cip adını daha yaygınlaştırdılar.

İkinci Dünya Savaşı sırasında, 649 bin cip

üretildi. Willys firmasının Toledo'daki tesislerinde,

80 saniyede bir cip monte ediliyordu.

İLK OTOMATİK GRAMOFON

23 Kasım 1889 günü, Louis Glass tarafından

San Francisco'da, Palais Royal Saloon'a takıldı.

İçinde, elektrikle çalışan Edison marka

bir fonograf vardı. Dört kulaklığından her biri,

ayrı ayrı madeni paralar atılarak çalıştırılıyor

ve yalnızca bir tek plak dinlenebiliyordu.

İstenilen plağın seçilebildiği ilk otomatik

müzik kutusu ise, 1905 yılında Michigan'da,

John C.Dunton tarafından geliştirildi. Önü

cam olan bu tahta dolabın içinde Edison marka

bir fonograf vardı. Elle kumanda edilen bir

mekanizma, dinleyiciye dolabın içindeki 24

plaktan birini seçme şansını veriyordu.

İLK ÇOCUK MAHKEMESİ

1890 yılının Nisan ayında, Güney Avustralya'-

nın Adelaide, kentinde, Devlet Çocuk Bürosu'nun

bir odasında hizmete açıldı. Mahkemenin

kuruluşunu, o dönemin ünlü sosyal reformcusu

Bayan Caroline Clark sağlamıştı.

İngiltere'de de 1908 yılında başlayan Çocuk

Hareketi, altı çocuk mahkemesinin kurulmasını

sağladı. Bunların tümü de, ilk oturumlarını

4 Ocak 1916 günü saat 14.00'de yaptılar.

O gün bakılan 60 davanın çoğunluğunu,

dilencilik, kumar, caddede top oynamak, patlayıcı

maddeler kullanmak, tehlikeli şekilde

yaralamaya sebep olmak, hırsızlık gibi suçlar

teşkil ediyordu.

İLK HAKİ UNİFORMA

1846 yılının Aralık ayında Hindistan'da, Pesaver'in

kuzeybatı cephesinde görevli İngiliz

137

http://groups.google.com/group/merakediyorum

süvari birlikleri tarafından giyildi.

Birliğin komutam olan Teğmen Harry

Burnett Lumsden'e, askerleri giydirme emri

verilmişti. Lumsden de, ülkenin tozlu yollarında

adamlarını kamufle etmeye yarayacağı

düşüncesiyle haki rengi kumaşı tercih etti. Orijinali

Farsça olan haki sözcüğü "kül" ya da

"toz" anlamına geliyor.

Askerler, bu yeni giysilerle ilk harekatı, yılbaşı

günü, Buneyr cephesinde vergi ödemeyi

reddeden Babuzai köyüne düzenlediler.

Bu askerler, daha sonra öteki İngiliz birlikleri

ile 11 Aralık 1849'da, Sangao'da omuz

omuza savaştılar. Savaşta hepsi birden yok olma

tehlikesiyle karşı karşıya kaldılar.

Üniformalarına bakarak onları düşman

askeri zanneden bir İngiliz topçu bataryası,

namlularını üzerlerine doğrulttu. Tam ateş

edilmek üzereyken, uyanık bir topçu eri, batarya

komutanına şöyle seslendi:

"Aman Tanrım!.. Komutanım, bunlar bizim

tozlarımız."

PLAKLA İLK DİL KURSU

Londra ve New York'ta faaliyet gösteren

Uluslararası Dil Enstitüsü ile Colombia Phonograph

Co.'nun işbirliği ile, 1893 yılında,

Dr. Rosenthal'ın, "Original Language

Course" adlı dil kursu, 50 plağa kaydedildi.

Plakların yanında, açıklayıcı bilgiler içeren

broşürler ve yardımcı kitaplar da vardı. Bu takımın

satış ücretine, müşterinin Dr. Richard

Rosenthal ile doğrudan ilişki kurma hakkı da

dahildi.

İLK ÇAMAŞIR YIKAMA

DÜKKÂNI

Washateria adı altında, 18 Nisan 1934 günü,

J.F.Cantrell tarafından Texas'ta açıldı. İçinde,

dört adet elektrikli çamaşır makinesi vardı.

Bu makineler, birer saatliğine kiraya veriliyordu.

İngiltere'de ilk çamaşır yıkama dükkânı

ise, 9 Mayıs 1949 günü, Londra'da hizmete

girdi. Burada, para atıldığı zaman kendiliğinden

çalışan Bendi marka otomatik çamaşır

makineleri vardı. Bunlar, İngiltere'nin olduğu

kadar, Avrupa'nın da ilk otomatik çamaşır

yıkama makineleriydi.

İLK ÇİM BİÇME MAKİNESİ

İngiltere'de Edwin Budding tarafından bulundu.

Budding, 18 Mayıs 1830 günü, Stroud'-

138

daki Phoneix Iron Works fabrikasından John

Ferrabee ile, makineyi üretmek üzere bir an

laşma imzaladı. Kayıtlardaki ilk müşteri, Re

gent's Park Zoo'nun baş bahçıvanı Bay Cur

tis'tir. Bay Curtis, 1831 yılında, Ferrabee marka

büyük boy bir çim biçme makinesi aldı.

Budding, küçük boy çim biçme makinesi

geliştirmişti. "Kırlarda yaşayan bayların, bu

makine ile eğlenceli, yararlı ve sağlıklı saatle

geçireceğini" söylüyordu. Hayli ağır ve büyük

olan bu ilk çim biçme makinesi ile "kırlarda

yaşayan bayların" eğlenceli saatler geçirdiği

biraz kuşkuludur ama, Budding'in bu buluşu,

yeni bir işkolunun doğuşuna neden olmuş

tur.

Motorlu ilk çim biçme makineleri ise, 189"

yılında Stuttgart'ta, Benz Co.; New York'ta

Coldwell Lawn Mower Co. tarafından üretilerek

denendi. Her iki modelin de seri üretimine

geçildiğine dair kanıt yoktur.

CADDELERDEKİ İLK POSTA

KUTULARI

Postaneye gitmeden mektupların atılabilmesi

için bir sütun' üzerinde caddelerin kenarlarına

yerleştirilen posta kutularının 1850 yılın

da Belçika'da, özellikle de Brüksel'de kullanıldığı

biliniyor. Zira o yıl Paris Posta İdaresi,

"Brüksel Usulü Kutu" adını verdikleri bu

posta kutularından, Paris caddelerine de koyma

kararı almıştı. Gerçi tarihçiler, bu kutuların

Brüksel'de 1848 yılından itibaren kullanılmaya

başlandığını ileri sürerler ama, bu tarihin

1849 olması çok daha akla yatkındır. Tamamen

demirden yapılan bu kutular, üst kısmı

süslü bir boru şeklindeydi. Mektupların

atıldığı deliklerin üzeri yağmur sularının girmemesi

için özel sundurmalarla kapatılmıştı.

Bu kutuların İngiltere'de kullanımına 23 Kasım

18S2'de başlandı.

İLK HAYAT SİGORTASI

İlk hayat sigortası poliçesi, 18 Haziran

1583'te, Londra'da imzalandı. Londra Belediyesi

üyelerinden Richard Martin, bir grup

tüccara 50 pound verdi. Tüccarlar da, William

Gibbon adlı kişi, poliçenin imza tarihinden

itibaren 12 ay içinde öldüğü takdirde Richard

Martin'e 383 pound ödemeyi taahhüt ettiler.

İmzalanan poliçe, "Tanrı, William Gibbon'a

sağlık ve uzun bir ömür versin" cümlesiyle

sona eriyordu. Ne var ki, 11 ay sonra

Gibbon, kendisini yaratan Tanrı'nın yanına gitti.

Tüccarlar parayı ödememek için bir çıkar

http://groups.google.com/group/merakediyorum

1767 yılında İngiltere'de J. Spilsbury tarafından yapıldı. Bütün parçalan doğru olarak bir araya getirildiğinde, İngiltere

ve Galler'in haritası ortaya çıkıyordu.

İLK PARÇALI BULMACA

1763 yılında Londra'da, "Liberal ve Kibar Bilimlerle

Sanatların Efendileri ve Profesörlerince

Saygıdeğer Baylar İçin Hazırlanmış

Kılavuz" adlı bir kitap yayınlandı. Bu kitabın

bir bölümünde, coğrafya öğrenimini kolaylaştırmak

için, bir haritayı tahtadan küçük

parçalara bölen John Spilsbury'den de söz ediliyordu.

Küçük tahta parçalarından oluşan bu

harita, aynı zamanda dünyanın ilk parçalı bulmacasıydı.

Parçalan doğru olarak bir araya

getirildiğinde İngiltere ve Galler'i gösteren bu

haritayı, John Spilsbury, 1767 yılında, renkli

olarak bastırttı. Orijinali halen Hannas koleksiyonunda

bulunan bu ilk parçalı bulmacada,

her kent, ayrı bir parçayı oluşturuyordu. Spilsbury,

daha sonra 30 ayrı harita daha çıkardı.

1782 yılında, Harrow School'a resim öğretmeni

olunca bu işi bıraktı.

Spilsbury'nin tüm bulmacaları haritalardan

oluşuyordu ama, ilk resimli bulmacalar

da aynı yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıktı.

Hannas koleksiyonunda bulunan ve

1790'lardan kalan parçalı bulmacalar içinde

çok çeşitli tablolar vardır.

139

http://groups.google.com/group/merakediyorum

19. yüzyıldan itibaren sirklerde görülmeye başlanan vahşi hayvan terbiyecileri, seyircilerin büyük ilgisini çekiyorlardı.

İLK ASLAN TERBİYECİSİ

"Manchester Jack" olarak bilinen biridir.

Wombwell's Menagerie adlı grupla birlikte,19.

yüzyılın ilk yarısında İngiltere'yi dolaştı. 1835

yılında yaptığı ilk gösteride, Neron adlı yaşlı

bir aslanın sırtına oturup, eliyle ağzını açtı.

Birden fazla hayvanla gösteri yapan ilk terbiyeci

ise Van Amburgh adlı Amerikalıdır .1838

yılında Londra'da bulunan Astley sirkinde

"Vahşi Terbiyeci" olarak ünlendi. Aslan,

kaplan ve leoparlarla birlikte yaptığı gösteri,

sirk dünyasının ilk vahşi şovu olarak kabul

edilir.

Gösteri sırasında ölen ilk hayvan terbiyecisi

ise, Helen Bright adlı kadındır. Wombwell'in

grubunda çalışan bu kadın, 1850 yılının

Ocak ayında, Chatham'da, bir gün kendini,

hızla kamçıladığı kaplanın pençeleri arasında

buldu. Vahşi hayvan bununla da yetinmedi

ve Bayan Bright'ın başını ağzına alarak

parçaladı. Genç kadın, kafesin dışına alındığında

çoktan ölmüştü.

yol aramaya başladılar ve sonunda şu itirazı

öne sürdüler:

Evet 12 ay içinde Gibbon ölürse parayı ödeyeceklerine

söz vermişlerdi ama, onlar "ay"

derken, takvim ayını değil, 28 gün çeken aydönümünü

kastetmişlerdi. Bu hesaba göre de

140

süre dolmuş oluyordu. Dolayısıyla para ödemeleri

gerekmezdi. Sonunda iş mahkemeye

yansıdı. Yargıç sözleşmeyi okuduktan sonra

tüccarları haksız buldu ve ayın takvim ayı olarak

hesap edilmesine, Martin'in de parayı almasına

karar verdi.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK HAYAT SİGORTASI ŞİRKETİ

Londra'da Sir Thomas Ailen tarafından 1706

yılında, "Amicable Sodety for a Perpetual

Assurance Office" adı altında faaliyete geçirildi.

Sigortalılar, şirkete her yıl için belirli bir

ücret ödüyorlardı. Şirket de, bu paraların biriktiği

fona, her sigortalı için yılda beş sterlin

yatırıyordu. Sigortalanacak kişinin 15 yaşından

küçük, 45 yaşından büyük olmaması gerekiyordu.

Sağlık durumuna ise hiç bakılmıyordu.

1770 yılında, şirketin sigortaladığı insan

sayısı 2 bini bulmuştu.

Sistemini, ortalama yaş hesapları üzerine

kurarak sigortalı olmak isteyenlere belirli bir

yaş sınırı getiren ve böylece modern yaşam sigortasının

önderliğini yapan ilk sigorta şirketi

ise, "Sodety for Equitable Assurances on

Lives and Survivorships" adlı kuruluştur. Altı

yıllık bir araştırma devresinden sonra 7 Eylül

1762 günü Londra'da kuruldu. Şirketin yaptığı

bilimsel araştırmaların fikir babası,

Christ's Hospital'daki Kraliyet Matematik

Okulu'nun Başkanı James Dodson'dur.

İLK PARATONER

Binaları yıldırımlara karşı koruyan paratonerlerin

mucidi Benjamin Franklin'dir. Franklin

ilk yaptığı paratoneri, 1752 yılının Eylül ayında

Philadelphia'daki evinin kuzey kenarına

taktı. Çelik uçlu demir çubuk, çatıdan 2.5

metre yükseltilmişti. Alt ucu ise, toprağın içine

150 santimetre derinliğe gömülüydü. Paratonerini

evine takmadan birbuçuk yıl önce,

Franklin, yıldırımın, elektrik yüklü olduğu yolundaki

teorisini açıklamıştı. Franklin'in

"New Experiments and Observations in

Electricity" başlığıyla yayınladığı gözlemleri,

M.Dalibard adlı amatör bir fransız fizikçisi tarafından

hayata geçirildi. M.Dalibard, Paris'-

in 25 kilometre uzağındaki Marly-la-Ville'deki

kır evine deney amacıyla bir paratoner taktı.

10 Mayıs 1752 günü 25 metre yüksekliğindeki

bu paratoner binanın üzerine düşen bir yıldırımı

çekerek toprağa iletti ve böylece Franklin'in

varsayımı, hiçbir kuşkuya yer bırakmayacak

biçimde doğrulanmış oldu.

Bu sonuç Amerika'ya ulaşamadan, Franklin

4 Temmuz 1752 günü ünlü uçurtma deneyini

yaptı ve varsayımının doğruluğunu kendi

kendine kanıtladı. Evine taktığı paratonerden

sonra yine 1752 yılı Eylül ayında, Philadelphia'daki

Akademi Binası'na ve Indepencence

Hall'e de paratoner taktı.

İngiltere 'de, ' 'Brüksel usulü posta kutusu'' olarak bilmen bu

ayaklı ve tamamen demir posta kutuları, Belçika'da 1849 yılında

kullanılmaya başlandı.

İLK POSTA KUTULARI

1653 yılında Paris'te François Velayer tarafından

konuldu. Bu kutuların görünüşleri hakkında

hiçbir şey bilinmiyor. Binaların duvarlarına

asılan ve üzerlerinde birer delik olan,

kilitli tahta kutular olarak tahmin ediliyorlar.

Parisliler, bu posta kutularına büyük ilgi

gösterdiler. Ancak mektupları dağıtmakla görevli

kişiler, ekmeklerinin ellerinden alındığını

görünce büyük bir paniğe kapılarak kutuların

içine mektupları parçalamaları için fareler

attılar. Bunun üzerine posta kutuları gözden

düştü. Fransız başkentinde, posta kutularının

yeniden yaygınlaşması için 1758 yılına

kadar beklemek gerekti.

141

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK DUDAKTAN OKUMA

Dudaktan okumayı öğrenen ilk sağır insan,

Castile Kalesi Komutanı'nın kardeşi Luis de

Velasco'dur. De Velasco'ya bu yeteneği, komutanın

özel sekreteri Juan Pablo Bonet,

1615-1620 yılları arasında öğretti. Galler Prensi

ile birlikte 1623 yılında Madrid'i ziyaret

eden Sir Kenelm Digby, Velasco'nun bu özelliğini

şöyle anlatır:

"Bu soylu İspanyol, anadan doğma sağırdı.

Öyle ki, kulağının hemen dibinde bir silah

atılsa duyması olanaksızdı. Bu talihsiz genç

adam için İspanya'nın en önde gelen doktorları

ve cerrahları tüm hünerlerini sergilediler.

Ama hiçbiri başarılı olamadı. Sonunda bir rahip,

ona başkaları konuştuğu zaman söylenenleri

anlamayı öğretti. Böylece, bu sağır genç,

başkalarının anlayabileceği şekilde konuşmasını

da öğrenmiş oldu. Önceleri konuşmaya

çalışırken kendisi de gülüyordu. Ama yıllar

sonra bir mucize yarattığına inandı ki, hiç de

haksız değildi."

İLK TELİF HAKKI AJANSI

Londra'da, A.P.Watt tarafından kuruldu.

Watt, bu işe, dostları Walter Baesant ve George

Macdonald'ın, yayınevleriyle olan sorunlarının

çözümüne yardımcı olarak başladı. Zamanla

bu alanda bir boşluk olduğunu gördü

ve 1875 yılında bürosunu kurdu. A.P.Watt ve

Oğlu adlı kuruluşun ünlü müşterileri arasında,

John Buchan, G.K.Chesterson, Marie Corelli,

Rider Haggart Rudyard Kipling, Edgar

Wallace, H.G.Wells, W.B.Yeats, Somerset

Maugham, Dennis Weatley, Mareşal Montgomery,

A.P.Herbert, P.G.Wodehouse ve John

le Care gibi isimler vardı.

İLK UZUNÇALAR

GRAMOFON PLAKLARI

1904-1906 yılları arasında, Londra'da Neophone

Co. firması tarafından üretildi. 12 dakika

süreli bu ilk uzunçalarlar arasında, "Hafif

Süvari Alayı", "Ozan ve Köylü", "Bohemyalı

Kız" gibi uvertürler de vardı.

İLK HOPARLÖR

Auxetophone adlı ilk ses yükselticinin patenti

Londra'da 1898 yılında Horace Short tarafından

alındı. İlk kez de 1900 yılında Paris Panayırı

sırasında, Eyfel Kulesi'nin tepesinde ça-

142

lınan bir fonograftaki opera aryalarını tüm

çevreye yayarak kullanıldı.

Sıkıştırılmış hava ile çalışan aygıttan çıkan

ses, Paris'in her yerinden duyulabiliyordu.

Short, buluşunun patentini 1903 yılında Charles

Parsons'a sattı.

Elektrikle çalışan ilk ses yükseltici, 1906 yılında

New York'ta Miller Reece Hutchinson

ve Kelly Turner tarafından geliştirildi. Bu, aynı

zamanda, en modern sistemlerin de bir prototipi

niteliğindeydi. Dictograph adı verilen

aygıt, ertesi yıl piyasaya sunuldu.

Elektrikli ses yükselticileri, ilk kez 1912 yılı

Eylül ayında Bell telefon şirketi ile Western

Electric'in işbirliği ile, Chicago'da Olympic

Theatre'da kullanıldı.

İLK DERGİ

Tüm kamuoyunun ilgisini çekebilecek nitelikte

ilk dergi, "Mercure Galant" adıyla Jean Donneau

de Vise tarafından Paris'te kuruldu ve

ilk sayısı 1672 yılının Mart ayında yayınlandı.

Temel olarak, kent içi dedikoduları aktarmayı

hedef alan dergi, özellikle sosyete çevrelerinde

büyük ilgi gördü.

İngiltere'de yayınlanan ilk dergi ise The

Gentleman's Journal'dir. "Ülkedeki beylere,

haberler, tarih, felsefe, edebiyat, müzik ve çeviri

konusunda mektup" altbaşlığıyla çıkan

derginin ilk sayısı Ocak 1692'de basıldı. Ayda

bir çıkan derginin sahibi R.Baldwin'di.

İLK RESİMLİ DERGİ

1701 yılında Londra'da yayınlandı. Adı, "Memoirs

for the Curious" olan derginin sahibi

A.Baldwin idi.

İlk illustrasyonun yayınlandığı bu dergiden

sonra başka dergilerini kapaklarında da ara

sıra bu tür çalışmalar görüldü. Konuların çizgilerle

süslendiği ilk dergi ise, 1832 yılında yayınlanan

The Penny Magazine oldu.

Gerçek bir fotoğraf ise "Art Union" adlı

derginin Haziran 1846 sayısında yayınlandı.

1 Temmuz 1858 yılında, yayın hayatına atılan

Stereoscopic Magazine dergisi de, son nüshasının

yayınlandığı Ocak 1865'e kadar her sayısında

düzenli olarak üç stereoskopik fotoğraf

çalışması bastı.

İLK SES ALMA AYGITI

Telgrafon adlı bu aygıtın patenti, Danimarka

Posta İdaresi'nde çalışan Valdemar Poulhttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

İLK TEYP

Tel yerine bant kullanılan ilk manyetik ses kayıt

aygıtı olan Blattnerfon, 1929 yılında, Elstree'deki

Blattner Ses ve Renk Stüdyoları'nda

filmlere senkronize ses ekleme işinde kullanıldı.

Alman Ses Mühendisi Dr. Kurt Stille'nin

aldığı patent üzerinde film yapımcısı Louis

Blattner tarafından geliştirilen bu aygıt, aynı

zamanda, elektronik amplifikasyon yapabilen

ilk manyetik kayıt aracıdır.

Bütün teyplerin atası sayılan bu telgrafon, 1898 yılında Poulsen

tarafından geliştirildi. Sesleri, piyano telinin üzerine kaydediyordu.

Satılmak üzere üretilen ilk Blattnerfon,

1931 yılında BBC tarafından alındı. 1932 yılında,

"Pieces of Tape" adlı radyo programının

kaydı bu aygıtla yapıldı. Aynı yıl, Kral V.

George'un Noel konuşması da Blattnerfona

kaydedildi. 1933 yılında, BBC'de ayrı bir Kayıtlı

Programlar Bölümü oluşturuldu. Blattnerfon

çok iri bir makine olduğundan, kayıt

sırasında onu sese götürmek olanaksızdı. Bu

nedenle, sesin kablolarla ona getirilmesi gerekiyordu.

Kayıt ise, çelik bantlar üzerine yapılıyordu.

sen adlı mühendis tarafından 1898 yılında

alındı. Halka ilk tanımı ise 1900 yılında Paris'te

yapıldı. Sesler, iki makara arasında, saniyede

2 metre hızla dönen piyano teli üzerine

kaydediliyor ve gerektiğinde silinebiliyordu.

Seri üretimini American Telgraphone Co.

adlı kuruluş üstlendi ve 1903 yılında Massachussets'de

üretim başladı. Telgrafon, büroda

dikte aracı olarak kullanılabildiği gibi, telefon

mesajlarını da alabilecek şekilde geliştirildi.

Aldığı sesleri yeterince yükseltememesi (ancak

kulaklıkla dinlenebiliyordu) ve çok hantal olduğu

için evlerde ve bürolarda zor kullanıldığı

için modern teyplerin babası olan bu aygıt,

fazla kullanılmadı. Yine de önemli bir konuda

atılmış ilk adım olarak, bilim tarihinin sayfaları

arasında yerini aldı.

143

http://groups.google.com/group/merakediyorum

PLASTİK BAND KULLANILAN

İLK TEYP

Magnetofon adıyla, 1935 yılında, Berlin'de

AEG tarafından üretildi. Band hızı, saniyede

75 cm idi.

Savaş yıllarında, manyetik ses alma çalışmaları

İngiltere ve ABD'de yerinde sayarken,

Almanya'da bu konuda önemli gelişmeler

kaydedildi. Bu gelişmeler içinde en önemlisi,

1940 yılında H.J. von Braunmühl ve W.Weber

tarafından, oksit kaplı bandlara yüksek

frekans kayıt özelliğinin kazandırılmasıdır.

Savaştan sonra, Berlin'deki AEG tesislerinde,

müttefikler 18 adet bitmiş durumda Magnetofon

ele geçirdiler. Bunlar, İngiliz, Fransız ve

ABD işgal kuvvetleri tarafından paylaşıldı.

1945 yılından bu yana yapılan bütün teypler,

işgal kuvvetleri tarafından el konan bu 18 teybin

torunları olarak kabul edilebilir. Zira bu

sanayi, gelişimini onlara borçludur.

EV TİPİ İLK TEYP

1947 yılında Chio'da. Brush Development Co.

şirketi tarafından Soundmirror (ses aynası)

markasıyla pazarlandı. Bu aygıtta kullanılan

bandlar, yarım saat süreliydi ve tanesi 2.5 dolardan

satıldı.

Önceden doldurulmuş bandların satışı ise,

1950 yılında, New York'ta başladı. Recording

Associates tarafından pazarlanan sekiz plastik

banddan ilki, "Kokteyl Zamanı" adını taşıyordu

ve içinde 11 şarkı vardı.

İLK STEREO TEYP

1949 yılında Chicago'da, Magnecord Co. adlı

şirket tarafından düzenlenen "Ses Fuarı"

nda Magnecord markasıyla tanıtıldı. Stereo

teypler ise, General Motors firmasının isteği

üzerine geliştirilmişti. Zira, stereo olmayan

teyplerle alınan motor seslerinin analizi, üretimini

geliştirmek isteyen General Motors için

yeterli olmuyordu. Bu nedenle, Magnecord

Co.'ya motor seslerini stereo olarak kaydedebilecek

bir aygıt sipariş etti.

Ev tipi ilk stereo teyp, 1954 yılında New

York'ta, Livingstone Electronics adlı firma tarafından

çıkarıldı. Şirket, aynı yılın Mayıs

ayında da, stereo olarak doldurulmuş teyp

bandlarını piyasaya sürdü. İlk çıkarılan stereo

bandda, Schubert'in "Bitmeyen Senfoni"

si ile, Sibelius'un "Finlandia"sı vardı.

144

İLK KASET-TEYP

Hem çalan, hem de kayıt yapan ilk kasetteypler,

1963 yılında İngiltere'de üretildi ve

dünya pazarlarına sunuldu. Philips tarafından

çıkarılan ilk model, Philips EL 3300'dü. Bu

ilk kaset-teypten sonra, eski teyplerde kullanılan

makaralar, yerlerini yavaş yavaş kasetlere

bıraktılar.

İLK MEKTUPLA SİPARİŞ

15 Eylül 1871 günü, Londra'da bulunan Kara

ve Deniz Kuvvetleri Kooperatifi tarafından

başlatıldı. En kaliteli mallan, en ucuz fiyatla

satan bu kooperatiften., subaylar ve aileleri yararlanabiliyordu.

Kooperatifin yöneticisi. Binbaşı

F.B.McRea, subay eşlerinin alışveriş için

yararlanmasını sağlamak amacıyla, mektupla

sipariş sistemini kurdu.

1872 yılının Şubat ayında ilk katalog bastırıldı

ve kooperatifin üyelerine gönderildi. 112

sayfalık bu katalogda, malların karşılığında

fiyatlar da yazılıydı. Siparişlerinin toplam bedeliyle

birlikte, istedikleri malların listesini kooperatife

gönderiyorlardı. O zamanlar, Londra

dışına paket postası olmadığından, yalnızca

Londra'da oturan üyelerin istekleri posta

aracılığıyla gönderilebiliyordu.

Başka kentlerdeki üyelerden, siparişlerinin

demiryolu ya da başka bir ulaşım aracı belirterek

bildirilmesi rica ediliyordu. Hindistan,

Avustralya, Yeni Zelanda gibi uzak sömürgelerden

gelen siparişler ise, ancak yük gemileri

ile yerlerine ulaştırılabiliyordu.

İLK KULUÇKA MAKİNESİ

Civciv üretiminde kullanılan ilk termostatlı

kuluçka makinesi 1609 yılında Hollandalı fizikçi

Cornelius Drebbel tarafından Londra'-

da yapıldı. Drebbel, buluşunu gerçekleştirirken,

bir ölçüde, eski Mısırlıların ve Çinlilerin

sıcak kuluçka odalarından esinlendi.

Drebbel'in kuluçka makinesi, içinde kömür

yakılan bir kabindi. Bu kabinin iç kısmındaki

bir kutuda yumurtalar vardı ve sıcak hava

sürekli olarak yumurta dolu kutunun çevresinde

dolaşıyordu. Kutunun, alkol dolu termostatla

temas etmemesi için etrafına bir su

ceketi yerleştirilmişti. Isınınca genişleyen alkol

" u " biçimindeki tübün içinde bulunan cıvayı

itiyor, o da metal çubuğu yukarı kaldırıyordu.

Metal çubuk, iki kolla, üstteki soba kapağını

açıp kapamaya yarıyordu. Böylece, kabinin

altındaki ocakta yanan ateş, denetim alhttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

tına alınmış oluyordu. Bu yöntem sayesinde,

böylece kuluçka kutusunun içindeki ısı da sürekli

olarak aynı düzeyde tutulabiliyordu.

İLK MÜREKKEP

Eski Mısırlılar ve Çinliler, lamba isini su ve

tutkalla karıştırarak mürekkep yapmasını biliyorlardı.

Lamba isinden elde edilen mürekkepler,

Ortaçağ'da Avrupa'da da kullanıldı.

1400'lü yılların ortalarında ise, Alman matbaacı

Johann Gutenberg yağ esaslı baskı mürekkeplerini

geliştirdi. Asıl yazı mürekkebini

ise, 1834 yılında, İngiltere'de Henry Stephens

üretti ve 15 yıl sonra da yoğun biçimde kullanılmaya

başlandı. Sentetik mürekkepler ise,

1860'h yıllarda İngiltere ve Almanya'da yapıldı.

İLK YOĞUN BAKIM ÜNİTESİ

İkinci Dünya Savaşı sırasında ameliyat ve

anestezi tekniklerinde, büyük gelişmeler sağlandı.

Ameliyattan sonra, hastalarını koğuşlara

göndermek yerine, karmaşık ve tehlikeli

vakalarda doktorlar, ellerinin altında bulunmak

üzere birkaç yatak hazırlattılar ve bu bölümde

en bilgili ve yetenekli personeli görevlendirdiler.

Bu iyileşme odaları, zamanla, hastanın

yaşamsal faaliyetlerini dakika dakika izleyebilmek

için elektronik aygıtlarla donatıldı.

İlkin, kalp atışlarını denetleyebilmek için

elektrokardiyogramlar yerleştirildi. Sonraları,

kan basıncım ve kanın kimyasal yapısını ölçebilmek

için çok küçük boyutlara indirgenmiş

aygıtlar geliştirildi ve yoğun bakım odalarına

kondu. Zamanla, bu tür yoğun bakım

odalarının zehirlenme, kalp krizi ve beyin kanaması

gibi bazı hastalıklar için de çok yararlı

olduğu ortaya çıktı.

İLK YAPAY SULAMA

Ekili alanların yapay yöntemlerle sulanması

ilk kez Milat'tan 5 bin yıl önce, eski Mısırlılar

tarafından bulundu. Daha sonraları, kurak

yerlere su getirmek için Nil Nehri'nden

boyları 20 kilometreye kadar uzayan kanallar

kazdılar. Aksi takdirde ektikleri bitkilerin kavrulup

gideceğini biliyorlardı .Kanallardaki su seviyesi

çok az olduğu zamanlarda da suyu daha

yüksek arklara aktarmak için kepçe sistemini

geliştirdiler.

Eski Babil, zenginliğini ve güzelliğini, büyük

oranda iyi bir sulama sonucu aldığı bol

mahsule borçludur. Sulamanın yararları, kuşkusuz

Yeni Dünya'da da keşfedildi. M.Ö. 500

yılında, Peru yerlileri, ekili alanlar için su kanalları

kazdılar. Bugün Arizona Nehri'nin vadisinde

yapılan kazılar, o dönemde Peruluların

uzunluğu 2 bin kilometreyi bulan bir kanal

şebekesiyle, 800 bin dönümlük bir alanı

suladıklarını ortaya koyuyor.

M.Ö. 400 yıllarında Mısırlılar, yapay havuzlarda

ve kanallarda bulunan suların düzeyi

çok düştüğünde, bundan yararlanabilmek

için özel bir aygıt geliştirdiler. Bugün Ortadoğu

ve Asya'nın birçok yöresinde hâlâ kullanılan

bu sistemde, bir sırığın bir ucuna büyükçe

bir ağırlık bağlanıyor. Öteki ucuna da bir

kova takılıyordu. Sırık ortasından bir desteğin

üzerine yerleştiriliyor ve kovalı uç, suyun bulunduğu

yere daldırılıyordu. Kova dolduğu zaman

sırığın öteki ucundaki ağırlığın etkisiyle

yükseğe çıkıyordu. Bu tarihten 200 yıl sonra

Çinliler, 2 milyon dönümlük bir alanı sulamak

üzere Tu-Kiang Barajı'nı yaptılar ve böylece

sulama alanında bir çığır açıldı.

İLK KRİKO

Fransız mimar Villard de Honnecourt, 1250

yılında yaptığı bazı çizimlerde, krikonun o dönemde

kullanıldığına ilişkin ipuçları verdi.

Sıradan bir insanın normal gücüyle çok

büyük ağırlıkların kolayca kaldırılmasını sağlayan

bu yararlı aygıt, kolunun elle hareket ettirilmesi

sonucu çalışıyor ve o yılların mimarisinde,

çok ağır parçaların, örneğin büyük kapıların,

yerlerine takılması sırasında büyük ölçüde

yardımcı oluyordu.

İLK BÖBREK MAKİNESİ

Hollanda'da Doktor Wilhelm J.Kolff tarafından

1943 yılında, ilk yapay böbrek geliştirildi.

Böylelikle, ilk kez bir makine, vücudun

önemli organlarından birinin yerini alıyordu.

Kan, böbrek yerine bu makineden geçiyor ve

bu arada dışarı atılması gereken bütün maddelerden

temizleniyordu. Kolff'un makinesi,

kısa süreli tedavi için uygundu.

1960 yılında ise, Amerikalı bilim adamı

Doktor Bolding H.Scribner, Diyaliz aracı olarak

bilinen daha gelişmiş böbrek makinesini

yaptı ve bu sayede binlerce böbrek hastasının

hayatı kurtuldu.

Hastaların, bu yöntemle haftada üç kez

10-12 saat süreyle Diyaliz makinesine bağlanması

yeterliydi.

145

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK UÇURTMA

Günümüzden üç bin yıl önce, Çin'de uçurtma

uçurulduğu biliniyor. Yazılı tarihten bin

yıl önce yaşanmış olmasına karşın, bu konuda

sayısız söylenti vardır. Bunlardan birine göre,

Kungshu Phan adlı Çinli bir mühendisin

yaptığı uçurtma, üç gün boyunca hiç alçalmadan

uçtu. Bir başka söylentiye göre, bir savaşta,

Çinli bir general, askerleriyle, kuşattığı

kale arasındaki uzaklığı ölçmek için uçurtma

kullandı.

M.S. 1000 yıllarında, Uzakdoğu'da insanı

havaya kaldırabilecek büyüklükte uçurtmalar

yapıldığı biliniyor. Sık sık düzenlenen uçurtma

yarışmalarının yanı sıra, uçurtmaların başka

işlevleri de vardı. Örneğin bazı küçük

uçurtmaların kuyruklarına bir kanca takılır ve

balık avlamak için kullanılırdı. Ayrıca, inşaat

sırasında, çatıdaki ustanın istediği bazı malzemeler

de uçurtma aracılığıyla gönderilirdi.

Avrupalılar, uçurtmayı Hollandalılar aracılığıyla

17. yüzyılın başında tanıdılar. 18. yüzyılda

ise, tüm Avrupa uçurtma hastası oldu.

1800'lerde Bristol'da George Pocock adlı

bir öğretmenin yaptığı dev uçurtma, dört-beş

yolcuyu saatte 30 kilometrelik bir hızla kaldırabilecek

güçteydi.

Zamanla uçurtma, yalnızca eğlence aracı

olmaktan çıktı ve bilime de büyük katkılarda

bulundu. Havacılığın gelişiminde uçurtmanın

yeri yadsınamayacağı gibi, etkisini uzay teknolojisinde

bile gösterdi.

İLK BIÇAK

Çakmak taşının iyice yontularak yassı bir biçim

almasıyla yapılan ilk bıçak, günümüzden

25 bin yıl önce hem silah, hem de el aygıtı olarak

kullanılmaya başlandı. Baltadan sonra, bilinen

en eski insan yapısı araçtır.

Bronz ve demir çağlarında metal bıçaklar

yapıldı ve ilk olarak uç kısımlarına elde rahatça

tutulabilmesi için sap geçirildi. Metal bıçaklar,

kavgada büyük bir şiddetle kullanıldığı

halde keskinliklerini yitirmiyorlardı.

İlk çelik bıçağı Romalılar yaptı. Zamanla,

çeşitli amaçlar için çeşitli bıçaklar üretildi.

Örneğin, avlanmak, ayakkabı yapmak, at

tırnağı kesmek için ayrı ayrı bıçaklar geliştirildi.

Katlanabilir ilk bıçaklar da yine Romalılar

tarafından M.S. birinci yüzyılda yapıldı.

Bıçağın ev aleti olarak kullanımı, daha çok

mutfak esaslıdır. 14. yüzyıldan itibaren, yemek

sırasında katı besinleri kesmek adeti ortaya

çıktı ve kesilen lokmayı ağıza götürmek

146

için ucu çatallı yemek bıçakları yapıldı. Bugün

kullandığımız çatalların ortaya çıkması

üzerine, bıçakların uçları yine yuvarlaklaştı.

1921 yılında ise ABD'de ilk paslanmaz çelik

bıçaklar yapıldı.

İLK MERCEKLER

Birinci yüzyılda yaşayan Romalı devlet adamı

ve yazar Seneca, içi su dolu bir cam kübün,

cisimlerin görünümlerini büyüteceğini biliyordu.

13. yüzyıl İtalya'sında "mercek" adı

verilen bükülmüş cam parçaları yaşlı öğretmenler

tarafından "gözlük" olarak kullanılıyordu.

Böylece bu öğretmenler, uzağı görebilme

yeteneklerine yeniden kavuşmuş oluyorlardı.

Çok geçmeden, mercekler, teleskop ve

mikroskoplarda da kullanılmaya başlandı.

İlk merceklerin tek kusuru, bükülmüş

camdan elde edildikleri için, görüntülerde bulanıklığa

yol açmalarıydı. Ayrıca ışığa farklı

açılardan bakıldığında, farklı renkler görülüyordu.

1733 yılında, İngiliz bilgini Chester

Hall, ayrı cam tabakalarından mercek yaparak

bu hataları giderdi.

İLK KALDIRAÇ

İnsanoğlunun var olduğu günden bu yana, şu

ya da bu biçimde kaldıraçlardan yararlandığı

biliniyor. Zira tarih öncesi binaların hiçbirini

kaldıraç kullanmadan yapmak mümkün değildi.

Ayrıca, insanlar, ağır bir cismi kaldırmak

için mutlaka kaldıraç prensiplerinden birinden

yararlanıyordu.

M.Ö. 3. yüzyılda yaşayan Yunan matematikçisi

Arşimed, kaldıraçla ilgili ilk matematiksel

prensipleri ortaya koydu. Arşimed'in,

"Bana sağlam bir destek noktası verin, dünyayı

yerinden oynatayım" sözü ünlüdür. Eski

Mısır'da, yapı ustaları, ağırlığı 100 tonu bulan

granit blokları kaldıraç yöntemiyle bir yere

kaldırırlar ya da bir yere götürürlerdi.

İLK DENİZ FENERİ

Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri, Mısır İskenderiye

Limanı'nın ağzında bir adada bulunan

116 metre yüksekliğindeki fenerdir.

M.Ö. 3. yüzyılda yapıldı. Tepesindeki madeni

bir kapta ateş yakılıyordu. Söylentilere göre

bu ateş 45 kilometre öteden rahatça görülebiliyordu.

Eski deniz fenerlerinin çoğu, kıyılara hakim

yerlerde yapıldı. Romalılar, imparatorhttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

lukları genişledikçe, yeni deniz fenerleri yaptılar.

4. yüzyıla gelindiğinde, Karadeniz ve Atlantik

kıyılarında 30 kadar deniz feneri vardı.

İngiltere'de Dover Limanı'nda, Romalılardan

kalma bir fenerin kalıntıları hâlâ vardır.

İLK KİLİT

İlk anahtar ve kilit, M.Ö. 2500 yılında, Orta

Asya'da yapıldı. Aynı anahtar ve kilit, aradan

2 bin yıl geçmesine rağmen M.Ö. 500 yılında,

Yunanlılar tarafından hâlâ kullanılıyordu.

İLK CAN YELEĞİ

Vücudun su üzerinde kalmasını sağlayan ilk

can yeleği, 1854 yılında İngiltere'de Kaptan

J.Ross Ward tarafından yapıldı. Bu ilk cankurtaran

yeleği, keten bezinin arasına dikilmiş

mantar parçalarından oluşuyordu. Günümüzde

ise açıldığı zaman karbondioksid gazıyla

kendiliğinden şişen yanmaz can yelekleri,

mantar can yeleklerinin yerini aldı.

İLK MARGARİN

Patenti, 15 Temmuz 1869 günü Paris'te Hippolyte

Mege-Mouries adlı Fransız tarafından

alındı. Aynı yıl, III. Napolyon, donanmada

tereyağı yerine kullanılmak üzere bir başka

madde geliştirilmesi için yarışma açmıştı.

Mege-Mouries, bu yarışmaya katılan tek kişi

oldu ve kralın koyduğu ödülü de aldı.

Mege-Mouries, çalışmalarına iki yıl önce

Vincennes'de bir çiftlikte başlamıştı. Hayvanlarını

yeterince beslemediği gerekçesiyle köylülerin

sert tepkileriyle karşılaşıyordu. Oysa,

o bir deney yapmaktaydı. Deney sonunda gördü

ki, çok yiyen ineklerden daha çok süt alınmakta,

dolayısıyla, bu daha çok sütten de daha

çok yağ yapılmakta. Buradan yola çıkarak,

sütteki yağ yapıcı maddelerin, hayvanlar tarafından

yenen besinlerden geldiğini anladı.

Ayrıca hayvanın vücudunda bulunan yağ da

sütü oluşturan bir etkendi. Bütün bu yargılardan

sonra, içyağı, kaymak, inek memesi, domuz

karnı ve soda bikarbonat kullanarak ilk

denemelerine başladı. Çalışmasının bir aşamasında,

karışımın inci benzeri bir hal aldığını

gördü. Bunun üzerine "Margarin"diye bağırdı.

Aslında "Margarit" diye bağırmak istemişti

ve bu Yunanca sözcük "inci" anlamına

geliyordu.

Poissy'de bir margarin fabrikası kurulmasına

karar verildi. Ancak tam kuruluş çalışmalarının

sürdüğü sırada, Fransa-Avusturya

savaşı patladı ve proje yarıda kaldı. Bunun

üzerine Jan ve Anton Jurgens adlı iki Hollandalı

yağ tüccarı, 60 bin frank karşılığında margarin

üretim hakkını satın aldılar ve 1871 yılında

Hollanda'nın Oss kentinde ilk margarin

fabrikasını kurdular.

İLK EVLENDİRME BÜROSU

Henry Robinson tarafından 29 Eylül 1650 günü

Londra'da, "Office of Addresses and

Encounters" adıyla açıldı. Robinson'un, şirketini

tanıtmak için bastırdığı broşürün 20.

paragrafında şöyle deniliyordu:

"Kendileri evlenmek isteyenler, ya da bir

dostlarına eş arayanlar, büromuza uğramak

zahmetine katlanırlarsa, listemizdeki eş adayları

ve drahomalar hakkında bilgi vermekten

memnuniyet duyacağız".

Evlendirme büroları yerine bilgisayar aracılığıyla

tanışıp evlenen ilk çift, Shirley Sanders

ve Robert Kardell'dir. Her ikisi de 26 yaşında

olan bu iki genç, Art Linklater'ın sunuculuğunu

yaptığı "People are Funny" adlı

TV programında, bilgisayar tarafından eşlendirildiler

ve 18 Ekim 1958 günü Hollywood'-

da, First Presbyterian Kilisesi'nde evlenerek

dünyaevine girdiler.

İLK TEKNE

3.5 metre uzunluğundaki bu tekne, eğlence

amacıyla 20 Mayıs 1777 günü Yorkshire'da

Foss Nehri'ne indirildi. 15 kişi alabilen bu tekne,

iki kişi tarafından taşınabilecek kadar hafifti.

Kime ait olduğu ya da kimin yaptığına ilişkin

kayıt yoktur.

İLK EŞ BULMA İLANI

19 Temmuz 1695 günü, John Houghton'un

"Collection for the Improvement of Husbandry

and Trade" adlı gazetesinde yayınlandı.

İlan, şu şekildeydi:

"Mali durumu çok iyi olan, 30 yaşlarında

bir beyefendi, 3 bin sterlin ya da daha fazla

parası olan genç bir hanımefendiyle hayatını

birleştirdikten sonra Avrupa'ya yerleşmek istiyor."

Yıllar boyunca bu tür ilanlar, yalnızca erkeklerin

tekelinde bulunan bir "hak" olarak

kaldı. 1727 yılında "Manchester Weekly

Journal" adlı dergide bir ilan yayınlatarak

kendine koca aradığını duyuran Helen Mori-

147

http://groups.google.com/group/merakediyorum

son adlı kadının davranışı, kent halkının çok

sert tepkisine yol açtı. Kendisine iyi bir ceza

verilmesini ve bu cezanın bundan sonra, böyle

düşüncesizce harekette bulunabilecek genç

hanımların kulağına küpe olmasını istediler.

Bunun üzerine Belediye Başkanı, Helen Morison'u

dört hafta süreyle tımarhaneye kapatarak

cezalandırdı.

İLK SÜT ŞİŞELERİ

Süt ve süt ürünleri üretip pazarlayan Echo

Farms Dairy Co. adlı şirket, 1879 yılında, New

York'ta sütü, özel şişeler içinde satmaya başladı.

İngiltere'de de Express mandırasından

George Barhan, ilk kez 1884 yılında, ağzı mühürlü

şişelerle süt satmayı denedi, ancak başarılı

olamadı. 1887 yılında da Manchester'da

Arthur Hailvood adlı mandıracı, yeni bir girişimde

bulunarak, "süzülmüş" ve

"arındırılmış" süt satmayı denedi ve başardı.

1906 yılından itibaren de pastörize sütler piyasaya

çıktı.

İLK MONOPOL OYUNU

1931 ve 1933 yılları arasında, Philadelphia'

da, ısıtma mühendisi Charles Darrow tarafından

geliştirildi. Oyunu tamamladığında, buluşunu

pazarlamak üzere Amerika'nın ünlü

oyuncak yapımcılarından Parker Bros'a bir

öneri götürdü. Ancak, şirket yetkilileri, oyunun

çok karışık olduğunu ve bu nedenle satma

şansının bulunmadığını söyleyerek bu

öneriyi geri çevirdiler. Darrow, kendi olanaklarıyla

5 bin bilet bastırdı ve bunlar Philadelphia

sakinlerince, adeta kapışıldı.

Bunun üzerine Parker Bros şirketi, yeni

bir durum değerlendirmesi yaptı. Sonunda,

Darrow'la anlaşarak, oyundan bol miktarda

hazırlattılar ve 1935 Noeli için ülke çapında

dağıtımım ve tanıtımını yaptılar. Önceleri pek

rağbet olmadı. Ama Noel günü, Amerika'yı

adeta bir "monopolmani" hastalığı sardı. Eldeki

bütün mallar tükenmişti. Şirket yetkililerinden

biri, anılarında, "1936 Ocak ayında

gördük ki, monopol, bilinen tüm oyun çeşitlerini

fersah fersah geride bırakmış' diye yazdı.

Monopole olan ilgi, daha sonra da sürdü

ve bugüne kadar 70 milyon adet sattı.

İLK MOTEL

12 Aralık 1925'te, California'nın San Luis

Osibpo kentinde açıldı. Hamilton otel zinciri

148

Belçikalı mühendis J.J. Etienne Lenoir tarafından, Paris'te

yapılan motorun takılmasıyla 1863 yılının Eylül ayında denendi.

Sıvı hidrokarbon yakan 1.5 beygir gücündeki motoru,

dakikada 100 devir yapıyordu.

İLK MOTORLU ARABA

İçten yanmalı ilk motorlu arabayı da yine Belçikalı

mühendis J.J. Etienne Lenoir, 1862 yılının

Mayıs ayında Paris'te, Societe des

Moteurs Lenoir fabrikasında yaptı. Önceleri

kozmetikçi olarak çalışan Lenoir, zamanla demiryolu

ulaşımıyla ilgilenmeye başladı. Elektrikli

frenleri buldu. Yeni bir ışıklı

sinyalizasyon sistemi geliştirdi. Paris'te Gauhttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

tier et Cie firmasında mühendis olarak çalışırken,

aydınlatma gazıyla çalışan, içten

yanmalı bir motor üzerinde çalışmalarına başladı.

1862 yılında amacına ulaştı. Yaptığı ilk

motor 1.5 beygir gücündeydi, sıvı hidrokarbonla

çalışıyordu ve dakikada 100 devir yapıyordu.

Bu motoru bir arabaya taktı.

Önceleri bu yeni arabayla halk arasına çıkmaya

çekindi. Ama 1863 yılının Eylül ayında,

gerekli cesareti topladı ve Paris'te altı

millik bir caddeyi boydan boya katetti. Gidişdönüşünü

üç saatte tamamlayan Lenoir, saatte

ortalama 4 mil hız yapmıştı.

Ertesi yıl Lenoir, dünyanın ilk araba siparişini

aldı. Üstelik, siparişi veren Rus Çarı II..

Aleksandır idi. O günlerde kitle iletişim araçları

fazla gelişmediğinden, Çar'ın, Lenoir'in

buluşundan nasıl haberdar olduğu hâlâ bilinmemektedir.

Ama Çar, yeniliklere meraklı bir

insandı ve ülkesinde sağladığı gelişmelerin

pek çoğunun temelleri Fransa'da atılmıştı.

Araba, kendi gücüyle Vincennes İstasyonu'

na kadar gitti ve trene yüklendi. Oradan St.

Petersburg'a gitmek üzere yola çıkarıldı. Ama

sonunun ne olduğu bilinemedi. Çar'ın arabayı

kullandığına dair herhangi bir kayıt olmadığı

gibi, o dönemde Rus Sarayı'nda böyle

bir teknik aygıtı çalıştırabilecek nitelikte birinin

olduğu da kuşkuludur. Ayrıca, yakıt sorununun

çözümlenme olasılığı da yoktur.

149

http://groups.google.com/group/merakediyorum

tarafından hizmete sokulan "Motel Inn" adlı

bu motelin yöneticiliğini Harry Elliott yapıyordu.

Motelin iç dekorasyonunu ise "motel"

sözcüğünü bulan Arthur Heinman gerçekleştirdi.

Heinman, bu sözcüğü, 1924 yılında

bulmuştu ama, 1950 yılına kadar hiçbir

sözlükte "motel" sözcüğü yer almadı. Motel

Inn, 160 konuğa hizmet verecek şekilde yapılmıştı.

Her odanın kendine özgü telefonu, banyosu

ve garajı vardı.

Dahili telefondan "mutfak servisi" için bir

numara ayrılmıştı. Ayrıca, bir de yemek salonu

vardı. Hamilton otel zinciri, ABD'nin en

işlek otoyolu olan Son Diego ile San Francisco

arasında birçok moteli daha hizmete açtı.

İLK OTOMOBİL BAYİİ

Paris'te, Alman malı Benz araçlarının satışını

yapan Emile Roger'dır. Bayilik faaliyetini

ise 1888 yılında başlattı. Daha sonra Benz firmasından

lisans alarak Benz marka otomobillerin

üretimine geçti. İngiltere'de de daha

sonra Anglo-French Motor Co. adını alan

Gascoigne l'Hollier firması, Birmingham kentinde

1895 yılında Roger-Benz otomobillerinin

bayiliğini üstlendi.

ANA CADDEDE GEZİNEN

İLK OTOMOBİL

İngiltere'nin Catford kentinde kahve ticareti

yapan Henry Hewetson, 1894 yılının Kasım

ayında Mannheim'dan 80 sterlin karşılığında

2 beygir gücünde Benz Velo marka bir araba

alarak İngiltere'ye getirdi. Altı hafta

boyunca Catford caddelerinde arabasını dilediği

gibi kullandı ve hiç karışan olmadı. 6. haftanın

sonunda bir polis memuru, Hewetson'

un yolunu kesti ve kendisine, 1865 yılında

çıkan "Anayoldan Geçmek Zorunda Kalan

Lokomotifler Yasası"nı hatırlattı. Bu yasaya

göre, arabanın önünde, elinde kırmızı bayrak

bulunan bir adamın yürümesi gerekiyordu.

TAMPON TAKILAN İLK ARABA

1905 yazında, İngiltere'nin Kilburn kentindeki

Simms Manufacturing Co. tesislerinde, 20

beygir gücündeki Simms-Welback marka bir

arabaya ilk tampon takıldı.

Aynı yıl, tamponun patentinin F.R.

Simms tarafından alınmasına karşın, aslında

bu fikir yeni değildi. 1897 yılında Moravya'

150

İLK MOTORLU TEKNE

İç patlamalı, 20 beygir gücünde küçük bir motorla

çalışan ilk tekne, Paris'te J.J. Etienne

Lenoir tarafından yapıldı ve 1864 yılında Seine

Nehri'ne indirildi. Lenoir, ertesi yıl Paris'te

yayınlanan "Le Moniteur Universel" gazetedaki

Imperial Nesseldorf vagon fabrikasında

yapılan Çek malı Prasident marka arabanın

önüne tampon konmuştu. Ancak, arabanın

Viyana yolunda yapılan denemesinde ilk 10

milden sonra tampon düştü ve bir daha da takılmadı.

DOKTOR TARAFINDAN

KULLANILAN İLK ARABA

Hastalarını muayene etmek için otomobiliyle

dolaşan ilk doktor.ABD'nin Ohio eyaleti Youngstown

kentinden Dr. Carlos C. Booth'dur.

Dr. Booth, 1895 yılında kendi geliştirdiği bir

araba ile hastalarını ziyaret etmeye başladı.

Aynı yıl, İngiltere'de de Harrington kentinde

Dr. T. Pritchard Roberts, Benz marka bir araba

ile mesleğini sürdürüyordu.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Petrolle çalışan ilk motorlu tekne, 1886 yılında Almanya'da Neckar Nehri'nde denendi. Teknenin motoru, Gottlieb Daimler

tarafından üretilmişti.

sinin Yazı işleri Müdürü M. Dallos için daha

büyük bir motorlu tekne yaptı. Bu teknenin

yapımı bittikten sonra Lenoir, çok yavaş gittiği

ve çok fazla yakıt harcadığı için eserini

beğenmedi. Ama teknenin sahibi memnundu

ve teknesini iki yıl boyunca Seine Nehri'nde

kullandı.

Seri olarak üretilen ilk motorlu tekne ise,

planları 1885 yılında F.W. Ofelt tarafından

yapılan modeldir.

ELEKTRİK DONANIMLI

İLK OTOMOBİL

İngiltere'de yayınlanan Autocar dergisinin 26

Kasım 1906 tarihli sayısında bir yazı çıktı. Bu

yazıda, derginin muhabirlerinden biri, iki yıl

önce kendi arabasına ışık taktığını ve bunu 48

amper, 12 volt gücünde bir akümülatör ile çalıştırdığını

ileri sürüyordu.

Arabalar için ışık donanımı üreterek satan

ilk şirket, faaliyetlerini Birmingham'da sürdüren

Polkey Automobile Electric Lighting Syndicate

Ltd.'dir. 1908 yazında ilk ürünlerini

piyasaya sundu. Bu ışık donanımı, iki far, iki

yan sinyal ve bir arka lamba ile 60 amper-8

volt gücünde bir Vandervell akümülatöründen

oluşuyordu. Farlarda kullanılan Osram

ampullerini, Autocar dergisi şöyle anlatıyor:

"Öylesine güçlü bir ışık veriyorlar ki, 150

metre ilerisini görmek mümkün oluyor."

PROPAGANDA GEZİSİNDE

KULLANILAN İLK ARABA

ABD'nin Illinois eyaleti Decatur kentinde,Mueller

Co. tarafından düzenlenen Mueller-Benz

marka arabadır. Demokrat başkan adayı William

Jennings Bryan, 23 Ekim 1896 günü propaganda

amacıyla kente geldiğinde, bu araba

emrine tahsis edildi ve çeşitli seçim çalışmalarına

sahne oldu. Bir yıl önce yine Ekim ayında

Chicago'da düzenlenen ABD'nin ilk otomobil

yarışında, aynı araba ikinciliği kazanmıştı.

Hizmet verdiği William Jennings Bryan

151

http://groups.google.com/group/merakediyorum

da başkanlık seçimlerinde Cumhuriyetçi aday

William McKinley'e yenilerek 2. olmuştu.

ELEKTRİKLİ KONTAK

TAKILAN İLK ARABA

Arnold Sociable marka bir arabadır. İngitere'de

W. Arnold and Son Ltd. tarafından seri

olarak üretilen bu modelin ilk örneği, 1896

yılının Kasım ayında ortaya çıktı. Bir ay sonra

da H.J. Dowsing'e satıldı. Mesleği elektrik

mühendisliği olan Dowsing, kendi buluşu olan

elektrikli kontağı arabasına monte etti. Bu

kontak sisteminde motor, istendiği zaman bir

dinamonun yardımıyla çalıştırılabiliyordu.

KAPALI İLK ARABA

1898 yılında, Billancourt'ta üretilen iki kişilik

Fransız yapımı 2.5 beygir gücündeki Renault

otomobil, her tarafı kapalı ilk arabadır.

Böylesine küçük olmasına rağmen, 1899 yılında

Paris ile Rambouillet arasındaki 65 millik

mesafeyi, saatte ortalama 24 mil yaparak 2 saat

49 dakikada tamamladı. Üstü açık türleri

de bulunan Renault, kapalı arabaları, sürekli

dolaşmak zorunda olan doktorlar için yapmıştı.

Lastik çapı çok küçük olduğu için, bu arabalar,

zamanında, "bir paten üzerindeki fötr

şapkaya" benzetilmişti.

İLK UZUN ARABA

Dört kişilik ilk uzun araba, Coventry'de Duryea

Co. tarafından üretildi ve 16 Ocak 1903'te

Stanley Motor Sergisi'nde tanıtımı yapıldı. Bu

Amerikan arabasının yapımından bir yıl sonra

İngilizler, 12 beygir gücündeki "Argyll"

marka kendi uzun arabalarını yaptılar. Argyll'in

iki yan ve bir arka kapısı ile çok geniş

bir ön camı vardı.

İLK OTOMOBİL KİRALAMA SERVİSİ

Paris Otomobil Kulübü, 1896 yılının Ocak

ayında, ilk otomobil kiralama servisini kurdu.

Altı araç, kulüp binasının hemen önünde

bekletiliyor ve isteyenlere şoförüyle birlikte saati

üç franktan ya da günlüğü 30 franktan kiralanıyordu.

Otomobil Kulübü'nün amacı, arabaya

olan ilgiyi artırmaktı. Ticari amaçla ilk otomobil

kiralama servisi ise, bir ay sonra Paris'te

Societe Anonyme Française de Fiacres Ato-

152

İngiltere'de ilk otomobil, 1896 yılında

Arnold firması tarafından

üretildi. Fotoğrafta, bu

otomobil, Arnold marka arabaların

Tonbridge bayii Alfred Cornel

tarafından kullanılırken

görülüyor.

PETROLLE ÇALIŞAN

İLK ARABA

İlk kez 1883 yılında, o zaman 27 yaşında olan

Edouard Delamare Deboutteville tarafından

yapıldı. Bir pamuk fabrikatörünün oğlu olan

bu genç mucit, babasının tesislerinde işlenilen

pamuğun, istasyona at yerine başka bir araçla

götürülmesini sağlamak üzere çalışmalarına

başladı. Yardımcısı Charles Malandin'in de

yardımıyla, 8 beygir gücünde, petrolle çalışabilen

bir motor yaptı ve bunu dört tekerlekli

bir arabaya taktı. İlk yol denemeleri, Fontaine

le Boarg ile Cailly arasında yapıldı. Arabanın

demir tekerlekleri, motorun gücüne

dayanamayınca bazı aksaklıklar ortaya çıktı.

Bunun üzerine, Deboutteville, üç lastik tekerlekli

bir başka araba yaptı. Bu kez de motor,

bu araba için fazla ağır geldi ve kasa çöktü.

Bu şanssızlık üzerine genç mucit, arabalarla

ilgilenmekten vazgeçerek, kendisini tamamen

motor çalışmalarına verdi, Motorlar üzerinde

gösterdiği birçok başarıdan dolayı, 1896 yılında

"Legion d'Honneur" nişanıyla

http://groups.google.com/group/merakediyorum

ödüllendirildi.

İlk başarılı petrolle çalışan araba ise 1885

sonbaharında Almanya'da, Rheinische Gasmotorenfabrik

Karl Benz tesislerinde üretildi.

Üç tekerlekli, tek silindirli bir, arabanın ağırlığı,

250 kilo kadardı ve 3/4 beygir gücünde

su soğutmalı bir motorla hareket ediyordu.

Elektrik kontağıyla çalışan motor, arkadaki

iki tekere hareket veriyordu. Arabanın en

önemli özelliklerinden biri de, geri vitesinin olmasıydı.

Benz, 29 Ocak 1886'da arabanın patentini

aldı. Arabanın kamuoyuna ilk tanıtımı

3 Temmuz 1886 günü yapıldı. Araba, Mannheim'da

gerçekleştirilen denemede, bir kilometrelik

bir mesafe katetti ve saatte 15

kilometre hız yaptı. Bu tarihi olay, Neue Badische

Landeszeitung gazetesince, "Karışık bir

iş" başlığı ile duyuruldu.

Benz, 1886-1887 kışında, 1.5 beygir gücünde

bir araba daha üretti. Bunu izleyen 2 beygir

gücündeki araba, 1888 Münih Sanayi

Sergisi'nde "altın madalya" kazandı. Bu arada,

1886 yılının Ağustos ayında, Gottlieb Daimler

de Esslinger Maschinenfabrik tesislerinde,

dört tekerlekli bir araba geliştirmeyi başarmıştı.

Petrolle çalışan motor, önce sıradan

bir at arabasının üzerine konmuştu. Ama Daimler,

eğer motorlu ulaşımın geleceğinden bir

şeyler bekliyorsa, arabaya yeni bir biçim vermenin

gerektiğini anlamakta gecikmedi. Bunun

üzerine "Stahlradwagen" adını verdiği

arabasını 1889'da yaptı. Bu arabanın bir başka

özelliği de, 2 silindiri V motoru taşıyan ilk

araba olmasıydı. Saatteki en fazla hızı 17.5 kilometreydi

ki, bu o zamanın ölçülerine göre

çok büyük bir başarıydı.

Karl Benz ve Gottlieb Daimler'in kurdukları

motor üretim şirketleri, 1926 yılında

Daimler-Benz adı altında birleşti. Ancak, otomotiv

endüstrisinin bu iki babası, bağımsız

. olarak çalışmalarını sürdürdüler ve hayatları

boyunca hiç karşılaşmadılar.

153

http://groups.google.com/group/merakediyorum

mobiles adlı şirket tarafından kuruldu. Servisin

fikir babası, Benz arabalarının Fransa

bayisi Emile Roger idi. Roger, Otomobil Kulübü'nün

müşterilerini de elde edebilmek için

fiyat kırdı ve Benz marka otomobilleri saati

2 franktan kiraladı.

İLK OTOMOBİL ÜRETİMİ

Petrolle çalışan otomobillerin üretimi, 1888

yılında Almanya'da Rheinische Gasmotorenfabrik

Kart Benz tarafından Mannheim'da

başladı. Gerçi Benz, ilk kullanılabilir modelini

üç yıl önce üretmişti ama, kayıtlara geçen

ilk satış, Parisli Emeli Rogers'a yapıldı ve fatura

tarihi 16 Mart 1888 idi. 2 beygir gücünde,

tek silindirli, üç tekerlekli ve iki kişilik olan

bu araba, dört koli içinde Paris'e gönderildi.

Sipariş yerine ulaştığında, mal sahibi Rogers,

parçaları nasıl birleştireceğini bilemedi. Parçaları

alarak Panhard et Levassor fabrikasına

gitti ve oradaki mühendislere akıl danıştı.

ne var ki, araba Mayıs ayına kadar monte edilemeden

bekledi ve sonunda Benz'in Paris'e

yaptığı bir ziyaret sırasında çalışabilir hale getirildi.

Benz firması, aynı yıl ilk katalogunu çıkardı.

İlk üretilen arabalar, tümüyle üç tekerlekli

idi. 1893 yılında dört tekerlekli ilk iki model

piyasaya çıkarıldı. Bunlar, "Victoria" ve

"Vis-â-vis" modelleri olarak adlandırıldı. Fakat,

her iki model de müşterilerin istekleri

doğrultusunda geliştirildiği için standardizasyona

gidilemedi. 1893 yılının sonunda, Benz

firmasının sattığı arabaların sayısı 69'u bulmuştu.

Seri üretimin ilk standart modeli, Benz

Velo, 1894 Nisan'ında piyasaya çıkarıldı. Üzerindeki

1.5 beygir gücündeki motorla saatte

en fazla 12 mil hız yapabilen bu arabalar, 2

bin 200 marktan satılıyordu.

İngiltere'de de otomobil endüstrisinin babası

sayılabilecek beş firma vardı. Bunların

içinde en güçlüsü, 1844'te ziraat mühendisleri

tarafından kurulan W. Arnold and Son firmasının

yan kuruluşu Arnold Motor Carriage

Co. idi. Şirketin kurucusu Walter Arnold,

Henry Hewetson'la birlikte, Benz marka ilk

arabayı 1894 yılı Kasım ayında İngiltere'ye ithal

etti. İkisi daha sonra Benz otomobillerin

İngiltere bayiliğini aldılar Bir süre sonra da

Arnold, Benz patenti altında İngiltere'de araba

üretmek için firmaya başvurdu ve bu isteği

kabul edildi. Arnold-Benz marka ilk motor,

1896 yılının yazında tamamlandı ve 12 arabalık

ilk pilot serinin üretilmesine karar verildi.

Bu arabaların motorları, gerçi Benz patenti altında

yapılıyordu ama, bazı önemli farklılık-

154

lar da vardı. Güç çıkışını artırmak amacıyla,

silindir boyutları küçültüldü.

Motor ve otomobil üretiminde, Benz ve

Daimler markalarının aracılığıyla, Almanya

gerçekten bir numaraydı ve bu özelliğini uzun

süre korudu. Ancak, bu ülkede otomobil endüstrisini

kısıtlayıcı trafik yasaları yürürlüğe

girince, araba piyasasının önderliği Fransa'

nın eline geçti. Fransa'da otomobil üretimi,

Paris firması Panhard et Levassor tarafından

1892 yılında başlatılmıştı. Hemen ardından

Peugeot kuruldu. Bu iki firmaca üretilen arabalar,

ilk otomobil yarışlarında birinciliği aralarında

paylaştılar. 1900 yılında Fransa'da

üretilen toplam 1500 arabanın, firmalara göre

dağılımı şöyleydi.

De Dion 400

Peugeot 350

Panhard 300

Georges Richard 150

De Dietrich 150

Mors 100

Öteki ülkelerin çoğunda da olduğu gibi,

motosiklet üretimi, otomobil yapımını Fransa'da

da geride bırakmıştı. Yılda 4 bin motosiklet

üretiliyordu. Motor endüstrisinin bir

yıllık dışsatım geliri, 330 bin sterlini buluyordu.

1903 yılının verilerini değerlendirdiğimizde,

Fransa'nın o yıl da motor endüstrisinin zirvesinde

olduğunu ve en yakın rakibinin üç katı

üretim yaptığını, ayrıca dünya üretiminin de

yaklaşık yarısını gerçekleştirdiğini görüyoruz.

O yıl üretilen 61 bin 927 motorlu aracın, ülkelere

doğru dağılımı şöyle:

Fransa 30 bin 204

ABD 11 bin 235

İngiltere 9 bin 437

Almanya 6 bin 904

Belçika 2 bin 839

İtalya 1.308

İLK YOĞUN ARABA ÜRETİMİ

Yukarıdaki tabloya bakıldığında, yoğun biçimde

araba üretiminin yani "çok kısa zamanda

büyük sayıda üretimin" Fransa'da

yapıldığı sanılabilir. Oysa, bu olay ABD'de

gerçekleşti. Zira, dünya pazarlarında Amerikan

arabalarına olan ilgi hızla artıyordu. 1901

Nisan'ında "Olds" marka otomobillerin haftalık

üretimi 10 adeti aşmıştı. O yılın sonunda,

fabrikada üretilen toplam araba sayısı

433'ü buldu. Bu rakam, 1902 sonunda 2 bin

500, 1904 sonunda da 5 bin 508 oldu. Detrohttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

İngiltere'de Daimler marka arabalara takılan Marconi marka

radyo.

İLK RADYOLU OTOMOBİL

1922 yılının Mayıs ayında, Chicago'daki Lane

High Okulu'nun Radyoculuk Kulüp Başkanı,

18 yaşındaki George Frost, Ford Model

T. arabasının sağ kapısına bir radyo taktı ve

bu, kayıtlara geçen ilk radyolu otomobil oldu.

Aynı yılın Kasım ayında da İngiltere'de

Marconiphone Co. adlı firma, Daimler marka

bir Limunzin arabasına ilk radyoyu taktı

ve bu araç, Olympia Motor Sergisi'nde halka

tanıtıldı. Ertesi yılın Ocak ayında Glaskow'-

da yinelenen sergide, radyonun bir hayli geliştirilmiş

olduğu görüldü.

it'te, Ransom E. Olds tarafından üretilen bu

arabalar, 650 dolardan satılıyordu ve bu fiyat,

Olds değerindeki tüm arabalar arasında en

ucuz olanıydı. Gerçi saatte en fazla 20 mil yapabiliyordu

ama, ağırlığının fazla olmaması

—yalnızca 400 kiloydu—yokuş çıkarken ona

büyük avantaj sağlıyor ve öteki tüm arabaları

geride bırakıyordu.

155

http://groups.google.com/group/merakediyorum

TAKVİYELİ MOTOR TAKILAN

İLK ARABA

1907-1908 kış mevsiminde, ABD'de Lee S.

Chadwick ve yardımcısı J.T. Nichols, Great

Chadwick Six adını verdikleri arabalarına üç

kompresör takarak, motor hızını altı kez yükselttiler.

Bu araba, Willie Haupt adlı şoförün

kullanımında, 30 Mayıs 1908'de, Wilkes-

Barre'da yapılan tırmanma yarışına katıldı.

Bu yarışta, Haupt daha önce en hızlı otomobil

tarafından 1 dakika 59 saniyede çıkılan tepeyi

yalnızca 21 saniyede tırmandı.

İLK OTOMOBİL HIRSIZLIĞI

1896 yılının Haziran ayında Paris'te meydana

geldi. Baron de Zuylen, Peugeot marka

arabasını onarım için imalatçı firmaya göndermişti.

Baron'un şoförü, arabayı fabrikadan

çalarak ortadan kayboldu. Bir süre sonra hırsız,

araba ile birlikte Asnieres'de ele geçirildi.

İLK DOLMUŞ SEFERİ

Şehirlerarası ilk dolmuş seferi, 1898 yılının

Ağustos ayında, London Motor Van and Wagon

Co. şirketi tarafından Clacton ile Londra

arasında başlatıldı. Şirket, her cuma Clacton'-

dan Londra'ya dört araç kaldırıyordu. Aynı

araçlar, Londra'dan aldıkları yolcuları da

Clacton'a getiriyorlardı. 70 millik mesafe, 5.5

saatte katediliyordu.

ABD'de ilk dolmuş seferleri ise, 1899 yılında

Nassau County Motor Coach Co. tarafından

başlatıldı. Seferler, Long Island'ın

banliyöleri arasında yapılıyordu.

İlk uzun mesafeli seferler ise, yine İngiltere'de

27 Ağustos 1900 günü A.E. Wynn tarafından

Londra ve Leeds arasında başlatıldı.

200 millik mesafe, 2 günde katedildiğinden,

bir hafta içinde ancak karşılıklı birer sefer yapılabiliyordu.

İLK DOLMUŞ TURLARI

Blackpool Motor Car Co. tarafından 1897'de,

Ağustos ayının ilk haftasında başatıldı. İlk bir

ay içinde, şirketin altı arabası, Blackpool yöresinde

çalışmaya başladı. Arabalar, günde ortalama

40 sterlin kazanıyorlardı. Şoförlere

de, Londra'da atlı-otobüslerde çalışan sürücülerin

bir haftalık ücretleri bir günde ödeniyordu.

156

İLK MOTOSİKLET

Almanya'nın Cannstatt kentinde Gottlieb Daimler

tarafından yapıldı ve patenti de 29 Ağustos

1885 günü alındı. Araç, tek silindirli,

dakikada 700 devirliydi. İlk motosiklet sürücüsü

de, Gottlieb'in oğlu Paul Daimler oldu.

Genç Daimler, 10 Kasım 1885 günü, Cannstatt'tan

Untertürkheim'a gidip dönerek, motosiklet

üzerinde 6 mil yol aldı. Gottlieb

Daimler, bu ilk motosikleti ticari amaçla değil,

yeni geliştirdiği benzinli motoru denemek

için yapmıştı.

TİCARİ AMAÇLA ÜRETİLEN

İLK MOTOSİKLET

1894 yılında Münih'te, Heinrich Hildebrand,

Wilhelm Hildebrand ve Alois Wolfmüller tarafından

yapıldı. 2.5 beygir gücündeki bu motosikletin

adı, "Motorrad" idi. Su soğutmalı

7600 cc'lik tek silindirli motoru, dakikada 600

devirli ve saatte 24 mil yapacak güçteydi. 1894

yılının Kasım ayında, ilk 50 adetlik parti piyasaya

sunuldu. Sonraki iki yıl içinde üretilen

motosiklet sayısı 1000'i aştı. Aynı yıl,

Fransa'da da Alexandre Darraco, "Millet"

marka motosikletlerin üretimine başlamıştı.

ORDUDA KULLANILAN

İLK MOTOSİKLET

26. Middlesex Motosiklet Birliği'ne ait

"Cyclometer" marka üç tekerlekli motosiklet,

30 Mart 1899 günü, orduda kullanılan ilk

motosiklet olarak tarihe geçti. Chelsea'daki

karargâhtan çıkarak Woking'deki Güney

Londra Gönüllüleri Tugayı'na gitti. Aracın

sürücüsü C.H. E. Rush idi.

Savaşta kullanılan ilk motosiklet ise bir

"Spitfire" idi. Güney Afrika Savaşı sırasında

İngiliz Ordusu'ndan Teğmen F.R.S. Bircham

tarafından 1900 yılında Mafeking yöresinde

keşif amacıyla kullanıldı.

İLK MOTOSİKLET YARIŞI

Fransız Otomobil Kulübü, 20 Eylül 1896 günü

Paris-Marseilles Otomobil Yarışı ile birlikte

motosiklet yarışı da düzenledi. Motosikletler,

152 kilometrelik Paris-Nantes etabım gidip geleceklerdi.

Bu ilk motosiklet yarışına sekiz motosiklet

katıldı. Bunlardan üçü, üç tekerlekli

De Dion; üçü, üç tekerlekli Michelin-Dion; bihttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

http://groups.google.com/group/merakediyorum

ABD'de ilk kez 1900 yılında kullanılan motorlu cenaze arabaları, zamanla yaygınlaştı. Fotoğrafta, bir cenaze törenine

katılan arabaların en önünde yer alan 1900 modeli cenaze arabası görülüyor.

MOTORLU İLK

CENAZE ARABASI

1900 yılının Mayıs ayında, New York eyaletinin

Buffalo kentinde kullanıldı. Aracın motoru,

elektrik enerjisiyle çalışıyordu. Cenaze

arabası olarak kullanılmak üzere 14 elektrikli

araba daha yapıldı. İngiltere'deki ilk motorlu

cenaze arabası ise, 15 Nisan 1901 günü

Coventry'de görüldü. Motor-Car Journal dergisi,

olayı şöyle anlattı:

"Daimler Motor Co. Ltd.'nin eski çalışanlarından

biri olan William Drakeford'un cenazesi,

motorlu bir araba ile kaldırıldı.

Tabutun konduğu 6 beygir gücündeki Daimler

marka otomobil, özel olarak cenaze taşımak

amacıyla yapılmıştı. Tamamen siyaha

boyanan arabanın kenarları da siyah tüllerle

örtülmüştü ki, bu insanın yüreğine hüzün dolduran

bir görünüm veriyordu."

Cenaze arabası olarak üretilen ilk araç, 24

beygir gücünde "De Dion" marka bir otomobildir.

1905 yılının sonlarına doğru Paris'te

hizmete girdi. 1907 yılına kadar başka bir cenaze

arabasının yapıldığını gösterir bir kayıt

yoktur. 1907 yılında, Berlin'de elektrikli bir

cenaze arabası yapıldı. Yapımcı firma, bu yeni

arabayı tanıtırken, cenaze törenlerini normal

sürenin üçte birine indirmekten duyduğu

memnuniyeti dile getiriyordu.

ri, üç tekerlekli Bollee; biri de Bidebrand-

Wolfmüller marka idi. Yarışın birinciliğini

Michelin-Dion marka motosikletleriyle M.

Chevailer 4 saat 10 dakika 37 saniyede

kazandı.

İLK MOTOSİKLET KAZASI

11 Şubat 1899 günü meydana geldi. George

Morgan adlı 37 yaşındaki rahip, yeni aldığı

158

motosikletiyle görevine giderken düştü ve iç

kanama geçirdi. Olaydan 12 gün sonra hayatını

kaybetti.

İLK OTOMOBİLCİLİK DERNEĞİ

American Motor Lague adıyla 1 Kasım

1895'te Chicago'da açıldı. Bir ay önce Charles

Brady King tarafından Chicago Timeshttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

Herald gazetesine gönderilen bir mektup, bu

derneğin kuruluşu için ilham kaynağı olmuştu.

Chicago, ABD'nin otomobilcilik merkezi

durumundaydı. Bundan yararlanan Times-

Herald gazetesi, Kasım ayının sonunda yapılmak

üzere bir otomobil yarışı düzenledi. Yarış

nedeniyle ülkenin dört köşesinden otomobil

meraklıları Chicago'ya geldiler. 60 otomobilsever,

ilk toplantıyı yaptı. 29 Kasım'da

ikinci toplantı yapılarak, derneğin yöneticileri

seçildi. Bu ikinci toplantıda, derneğin amacı

da şöyle açıklandı:

"Mekanik gelişmelerle ilgili raporlar yayınlamak,

tartışmalar açmak, otomobillerin

propagandasını yapmak ve kitleleri eğitmek,

gereksiz ve ters yasaların otomobilciliğin önüne

diktiği engellerin kaldırılması için uğraş vermek,

daha iyi yolların yapılmasını sağlamaya

çalışmak, motorlu araçların ulaşım konusundaki

değer ve önemlerini kamuoyuna anlatmak."

Amerika'daki bu ilk örnekten, 11 gün sonra

(12 Kasım 1895) Avrupa'nın ilk otomobil

kulübü de "Automobile Club de Paris" adıyla

Fransa'da kuruldu.

İLK ARABA KAZASI

17 Ağustos 1896 günü, Londra'da yaşandı.

Croydon kentinden Bayan Bridget Dirscoll,

Crystal Palace'da kendisine çarpan bir arabanın

altında kaldı ve başı, tekerlekler altında

ezilerek can verdi. Arabanın şoförü, Anglo-

French Motor Co. şirketine ait Roger-Benz

marka otomobille Crystal Palace'ın terasında

eğlence turları yaptıran Arthur Edsell idi.

önünde giden iki araba tarafından Edsell'in

görüş sahası kapatılmıştı ve Bayan Driscoll,

kapıldığı paniğin etkisiyle,.üzerine doğru gelen

arabanın önünden kaçmayı akıl edemedi. Kaza

sırasında, arabanın hızı saatte 4 mildi.

Mahkeme, olayın "Kasıt unsuru taşımayan bir

kaza sonucu ölüm" olduğuna karar verdi.

ANA CADDEDE İLK

TRAFİK KAZASI

23 Eylül 1897 günü, İngiltere'nin Hackney

kentinde meydana geldi. Stephen Kempton

adlı dokuz yaşında bir çocuk, Electric Cab Co.

adlı şirkete ait bir taksinin altında kalarak hayatını

kaybetti. Çocuk, şoförün haberi olmadan

arabanın yanına asılmıştı. Ansızın arka

teker ceketini kavradı ve çocuğu aşağıya çekti.

Tekerlek ile arabanın gövdesi arasında sıkışıp

kalan küçük Kempton, hemen öldü.

TRAFİK KAZASINDA ÖLEN

İLK SÜRÜCÜ

İngiliz Henry Lindfield'dır. 12 Şubat 1898 günü,

elektrik motorlu Imperial marka arabasıyla

Londra'dan Brighton'a giderken

geçirdiği bir kazada ağır şekilde yaralandı.

Olay sırasında yanında bulunan 18 yaşındaki

oğlu Bernard Lindfield, olayı şöyle anlattı:

"Purley Corner'ı aştıktan sonra, rampadan

aşağı inmeye başladık. Babam motoru kapattı

ve frene basmaya başladı. Rampanın

yansına geldiğimizde, üstteki bagajdan bir valiz

düştü. Babam, arabayı durdurmak için hızla

frene bastı. Birden araba, yolun bir

kenarından ötekine gidip gelmeye başladı. Yolun

kenarındaki çitlere ve bir demir direğe

çarptıktan sonra devrildik."

Lindfield, olaydan sonra hastaneye kaldırıldı,

ama ertesi gün öldü. Kaza yerinde inceleme

yapan yetkililer, Bernard Lindfield'in

söylediklerinin aksine, babasının arabayı çok

hızlı kullandığını saptadılar.

İLK OTOMOBİLCİLİK GAZETESİ

"La Locomotion Automobile" adıyla aylık

olarak Paris'te yayınlanmaya başladı. İlk sayısı

1 Aralık 1894'te çıktı. İngiltere'de Henry

Sturmey tarafından haftalık olarak yayınlanan

"Autocar" adlı derginin ilk sayısı 2 Kasım

1895 Cumartesi günü çıktı. 19. yüzyılın

sonlarında otomobilleri konu alan 11 gazete

ve dergi yayınlanıyordu. 1914 yılına gelindiğinde,

bu sayı 74'ü buldu. Bunlardan ikisi,

günlük gazete niteliğindeydi. Daily Motoring

Illustrated gazetesi, 1905 yılının Kasım ayında

yalnızca 8 gün yayınlanabildi. 1908 yılında

da "Auto" adlı gazete, ilk bir tek

nüshasından sonra kapandı.

İÇKİLİ ARABA KULLANMAKTAN

MAHKÛM İLK SÜRÜCÜ

Londralı taksi şoförü George Smith'tir. 10 Eylül

1897 günü Marlborough Trafik Mahkemesi'nde,

saat 12.45'te Bond Caddesi'nde içkili

araba kullanmak suçuyla yargılandı. Arabasıyla

kaldırıma çıkan ve sonra da bir mağazanın

vitrininden içeri giren taksi şoförü,

duruşma sırasında, "İki Uç bardak bira

içtiğini" kabul etti. Suçunun sabit görülmesi

üzerine, o dönemin yasalarına göre para cezasına

çarptırıldı.

159

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Daimler tarafından, satış amacıyla üretilen ilk motorlu kamyon,

deneme gösterisi sırasında görülüyor.

İLK KAMYON

Yük taşıyabilen ilk kamyon, 1870 yılında Jon

Yule tarafından yapıldı. Yule, bu kamyonla

Glascow'daki atölyesinde ürettiği büyük gemi

kazanlarını, iki mil uzaklıktaki doklara taşıdı.

Araç, dakikada 250 devir yapabilen 2 silindirli

buhar motoru ile çalışıyordu. Tam

yükü olarak saatte 3/4 mil hız yapabiliyordu.

Bu denli düşük hızına rağmen, Yule, altı

tekerlekli buharlı kamyonunu ekonomik bir

taşıma aracı olarak görüyordu. Bunda da haksız

sayılmazdı. Bir kazanı atölyesinden doklara

taşıtabilmek için 400 adam kiralaması

gerekiyordu ve bu da 60 sterlin demekti. Oysa,

aynı işi kamyonuyla, yakıt giderleri de dahil

olmak üzere 10 sterline yapabiliyordu.

AŞIRI HIZ NEDENİYLE

CEZALANDIRILAN İLK SÜRÜCÜ

İngiltere'nin Kent kentinden Walter Arnold'-

dur. 28 Ocak 1896 günü Tombridge Polis

Mahkemesi'nde, C.W. Powell tarafından, sekiz

gün önce meskûn bölgede 2 millik hız sınırlamasını

ihlal etmek suçundan yargılandı.

Arnold'un şanssızlığı, 2 millik hız sınırını, tam

yerel polis komiserinin evinin önünde aşmasiydi.

O sırada akşam yemeğini yemek için evine

gelen komiser, olayı görünce derhal yemek

masasından kalkmış, başlığını giyip bisikleti-

160

ne binirek "suçlu"nun peşine düşmüştü. 5 saat

süren bir kovalamaca sonunda, Arnold'u

yakaladı ve aşırı hızdan dolayı tutukladı. İddia

makamının tanıklarına göre, araba yaklaşık

saatte 8 millik bir hızla gidiyordu. Suçu

sabit görülerek para cezasına çarptırılan Walter

Arnold, daha sonra İngiltere'de petrolle

çalışan otomobili ilk üretecek kişi olacaktı.

İLK OTOMOBİL SİGORTASI

İngiltere'de, General Accident Co. adlı şirket

tarafından 2 Kasım 1896'dan itibaren uygulanmaya

başlandı. Sir Francis Norie-Miller'ın

http://groups.google.com/group/merakediyorum

anılarına göre, ilk gün hemen hemen hepsi aynı

anda birkaç poliçe birden düzenlendi.

Üçüncü şahısları da sigorta kapsamına alan ilk

ülke Norveç'tir. Bu uygulama, Norveç'te 1912

yılından itibaren başlatıldı.

BENZİNLE ÇALIŞAN İLK KAMYON

13 Ekim 1894'te çizimleri yapıldı ve Paris'te

Panhard tesislerinde üretildi. Panhard et Levassor

Chariot adı verilen bu kamyonun toplam

uzunluğu 2 metre 98 santimdi. Arkadaki

taşıma bölümünün uzunluğu ise 1.5 metreydi.

Bu kamyon, ilk kez firmanın başmühendisi

M.Mayade tarafından 10 Şubat 1895 günü

denendi.

Satılmak üzere üretilen ilk benzinli kamyon

ise, 1896 yılında Cannstatt'ta Daimler Co.

tarafından yapıldı. Bu kamyonla ilgili ilk çalışmaların

1891 yılında başladığı bilinmekle

birlikte, geçen beş yıllık dönemde herhangi bir

araç üretilip üretilmediği konusunda bir kayıt

yok. 1896 yılında bastırılan Daimler-

Güterwagen kataloğunda, dört modelin tanıtımı

yapılıyordu. 4 beygir gücünde ve 1500 kilo

taşıma kapasiteli, 6 beygir gücünde ve 2 bin

500 kilo taşıma kapasiteli, 8 beygir gücünde

ve 3 bin 750 kilo taşıma kapasiteli, 10 beygir

gücünde ve 10 bin kilo taşıma kapasiteli. Araçlar,

arka kısma monte edilen çift silindirli

Phoenbc motoruyla hareket ediyorlar ve saatte

12 kilometre hız yapabiliyorlardı. Kataloğa

göre, istendiği takdirde, sürücü kabinine bir

de ısınma tertibatı takılabiliyordu.

İlk benzinli Daimler kamyonu, 1897 baharında

Stuttgart'tan Paul von Maur'a satıldı.

İkincisini de Berlin'deki Böhmisches Birahanesi

aldı. Bu birahane, aynı zamanda fabrikasyon

üretime geçen ilk biracılık

kuruluşuydu.

İLK OTOMOBİL MÜZESİ

Edmund Dangerfield tarafından, 31 Mayıs

1912 günü Londra'da açıldı. Aslında, fikir yeni

değildi. Daha 1902 Ocak ayında Motor-Car

Journal dergisi, "İngiltere'nin en eski benzinli

arabasını bulmak üzere bir araştırma başlatsak,

hiç de fena olmaz. Bunu başarırsak, bir

gün elimizde ne değerli bir hazine bulunduğunu

anlarız" diye yazıyordu.

Birkaç yıl sonra Otomobil Kulübü, otomobil

müzesinin kurulması konusunu tartışmak

amacıyla bir toplantı düzenlendi. Ama bu toplantıya

katılan olmayınca, konu unutuldu.

Yalnızca tarihsel niteliği ve değeri için satın alınan

ilk araba, 1894 model bir "Panhard" oldu.

1910 yılında, 100 sterline alınarak Güney

Kensington'daki Bilim Müzesi'ne konuldu.

Ertesi yıl, Edmund Dangerfield, tarihi arabalardan

bir ulusal müze kurmak fikrine kafasını

taktı. Bilim Müzesi'ne giderek fikrini

açıkladı ve müze için en uygun yerin orası olduğunu

söyledi. Ama aldığı cevaba göre, müzede

ancak üç araba için yer vardı. Amacına

ulaşmak yolunda resmi bir destek sağlayamayacağını

anlayan Dangerfield, tek başına hareket

etmeye karar verdi.

31 Mayıs 1912 günü, müzesini açtığında,

ziyaretçilere 40 "tarihi" otomobil sergileniyordu.

Bunların içinde en önemlileri, 1861 model

buharlı Crompton, 1894 model bir

Bremer, 1895 model J.H. Knight's, 1895 model

ilk Wolsoley ve 1897 model Arnold-Benz

ile 1895 model Holden marka motosikletti. Ziyaretçilerin

en çok ilgilendikleri arabalardan

biri de, Galler Prensi Edward'ın 1897 yılı Kasım

ayında Marlborough Malikânesi'nden

Buckingham Sarayı'na gittiği sarı-siyah renkli

elektrikli taksiydi.

İKİ PARÇALI İLK KAMYON

(İLK TIR)

1898 yılında, İngiltere'de Thornycroft tarafından

üretildi. 4 ton ağırlığındaki araç, buhar

gücüyle çalışıyordu. 4 tekerlekli yük bölümü,

iki tekerlekli bir treylerin ardına ekleniyordu.

Treyler, 24-27 Mayıs 1898'de Liverpool'da yapılan

ağır vasıtalar yarışmasında biricilik ödülüne

layık görüldü.

İLK DİZEL KAMYON

Benz tarafından 1923 yılının Ağustos ayında,

Stuttgart'ta üretildi. 5 ton ağırlığındaki araç,

50 beygir gücünde bir motorla çalışıyordu. İngiltere'de

de, 1927 yılının başlarında, Caledon

Motor Co. tarafından, ağırlıkları 1.5 ton ile

5 ton arasında değişen altı ayrı modelde dizel

kamyon üretildi.

İLK MOTORLU POSTA ARABASI

Daimler marka bir kamyonetti. British Motor

Syndicate Ltd. tarafından Posta İdaresi'-

ne verildi. 23 Ekim 1897 tarihinde biten

hafta içinde, aralarında üç mil mesafe bulunan

St. Martin —Le Grand Postanesi ile South

Western District Postanesi arasında

çalışmaya başladı. Yaklaşık 450 kilo ağırlığın-

161

http://groups.google.com/group/merakediyorum

da mektup ve koli taşıyabiliyor ve iki postane

arasında günde karşılıklı beş sefer yapıyordu.

Posta kamyoneti, ertesi hafta, Howick Place

ile Kingston arasında paket servisi yapmaya

başladı. 50 millik gidiş-dönüş mesafesini 5 saatte

tamamlıyordu ama, bu süreye, dağıtım

için uğranılan altı durakta kaybedilen zaman

ile Kingston'da verilen yarım saatlik mola da

dahildi.

İLK MOTORLU ARAÇ YARIŞI

Fransa'da yayınlanan bisiklet dergisi "La Velocipede"

nin editörü M. Fossier tarafından

düzenlendi ve 20 Nisan 1887'de yapıldı. Paris'te

Saint-James'te başlayan yarış, Seine

Nehri boyunca sürdü ve Neuilly Köprüsü'nde

sona erdi. Ne var ki, tek yarışmacı George Boutton,

dört kişilik buharlı kuadrisikletiyle (4

tekerlekli bisiklet) çok rahat bir birincilik aldı.

La Velocipede tarafından ertesi yıl düzenlenen

yarı ise, birden çok yarışmacının katıldığı

ilk motorlu araç yarışı oldu. Üç tekerlekli

ve buharlı bir De Dion'a binen geçen yılın

"şampiyonu" George Bouton, Nilly ile

Versailles arasındaki 20 kilometrelik mesafeyi

30 dakikada alarak bir birincilik daha

kazandı.

İLK KROS YARIŞMASI

7 Eylül 1896 günü ABD'de, Rhode Island

Eyalet Fuarı nedeniyle düzenlendi. 1 mil uzunluğundaki

özel parkurda beş tur olarak saptanan

yarışı, "Riker" marka elektrikli

arabasıyla A.H. Whiting, yedi rakibini geride

bırakarak kazandı. Derecesi, 15 dakika

1.75 saniye idi. Ortalama olarak 24 mil/saat

hız yapmıştı.

İngiltere'nin ilk oto-kros müsabakası ise,

14 Kasım 1896 günü, Londra ile Brighton arasında

koşuldu. Belirli etaplar halinde düzenlenen

yarışmada, katılan arabalardan her

etapta birbirlerini beklemeleri ve Brighton'a

topluca girmeleri istendi. Ancak, yarışmanın

havasına kapılan sürücüler, bu kurala uymadılar.

Kros yarışmasını düzenleyen İngiliz Otomobil

Kulübü, koyduğu kuralı geri aldı ve

sonuçlan şu şekilde açıkladı:

1. Üç tekerlekli Bollee'siyle Leon Bolle. Zaman:

3 saat 44 dakika 35 saniye

2. Üç tekerlekli Bollee'siyle Camille Bollee.

Zaman: 4 saat 00 dakika 20 saniye.

3. Panhard Wagonette marka arabasıyla

Winchilsea Dükü. Zaman: 5 saat 01 dakika

10 saniye.

162

İLK KADIN OTOMOBİL YARIŞÇISI

Parisli Matmazel Labrousse'dir. 1-2 Temmuz

1899'da yapılan Paris-Spa Yarışı'na katıldı ve

en az üç kişi taşıyabilen arabalar kategorisinde

beşinci oldu.

Sadece kadın yarışmacıların katılabildiği

ilk otomobil yarışı ise 14 Temmuz 1900'de İngiltere'nin

Ranelagh kentinde düzenlendi. 4

bayan sürücünün katıldığı yarışı, 6 beygir gücündeki

Paris yapımı Daimler marka arabasıyla

Bayan Wemblyn kazandı.

İLK ULUSLARARASI

OTOMOBİL YARIŞI

"Gordon Bennet Kupası" adı altında 14 Haziran

1900 günü Paris ile Lyonn arasında düzenlendi.

Fransa, Belçika, ABD ve Almanya'

dan beş yarışçının katıldığı yarışı, sadece iki

araba bitirebildi. Birinciliği kazanan Fransız

sürücü M.F. Charron, "Panhard" marka arabasıyla,

ortalama olarak saatte 38.5 mil hız

yapmıştı.

İLK OTOYOL

Dünyanın ilk otoyolu, Fransız mühendisler tarafından,

Madagaskar'da yapıldı. Tamatave

Limanı'nı başkent Antananarivo'ya bağlayan

140 mil uzunluğundaki bu otoyol, 10 Ocak

1901 günü hizmete girdi. Dünyanın ilk otoyolunun,

böylesine uzak bir yörede yapılmış olması,

ilk bakışta garip gelebilir. Bu bir

bakıma, ilk havayolu şirketlerinin Afrika ve

Güney Amerika'nın azgelişmiş ülkelerinde ortaya

çıkmasına benzer. 20. yüzyılın başlarında,

Tamatave ile Antananariva arasında

henüz tren yolu bağlantısı yoktu. Fransızlar,

başkent ile adanın bu en önemli limanı arasında,

ilk otoyol denemesini yapmaya karar

verdiler. Adanın ileri görüşlü ve enerjik Genel

Valisi General Joseph S. Gallieni, bu projeyi

onayladı. General Gallieni, bu ileri fikirliliğinin

yanı sıra, 1. Dünya Savaşı'nda Fransız birliklerini

cepheye taksi ile göndermesiyle de

hatırlanır. 1896 yılında, otoyolun yapılması

kararlaştırılınca, adada esir ticaretinin de büyük

ölçüde önüne geçildi. Zira General Gallieni,

16 ile 60 yaşlan arasındaki tüm Madagaskarlıların

ücret karşılığında yol yapımına

katkıda bulunmalarını emretmişti. Bu emre

uymayan, daha doğrusu uyamayan işsiz Madagaskarlılar

ile yasa gereğince, sahiplerinden

izin alamadıkları için para ödeyemeyen kölehttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

ler, "tutuklanarak" 50 gün süreyle, belirli bir

ücret karşılığında yol yapımında çalıştırıldılar.

İşsizlerin çoğu, yeni bir iş bulmanın getirdiği

rahatlıkla, yol yapımında çalışmaya cezalan

bittikten sonra da devam ettiler. Köleler de aynı

yolu izlediler. Zaten General Gallieni'nin

amacı da buydu. Böylece hem köleler eski

efendilerinden kurtuldular, hem de otoyolu

bir an önce tamamlayabilecek bir işgücü kurulmuş

oldu.

İLK MOPED

1915 yılında, New York'ta Auto-Ped Co. şirketi

tarafından Auto-Ped markasıyla üretildi.

2 beygir gücündeki motoruyla saatte 35 mil hız

yapabiliyordu. İngiltere'de de, 1919 yılında

Kingsbury Aviation Co. ile Storey Machine

Tool Co. adlı şirketlerin işbirliği ile Kingsbury

marka ilk mopedler piyasaya sunuldu. 216

santilitrelik motorları ve albenili görünümleriyle

hayli ilgi çekti.

İLK MOTOR FUARI

Exposition Internationale de Velocipedie et de

Locomotion Automobile adıyla Champs-

Elysees'deki (Paris) Endüstri Sarayı'nda 11-25

Aralık 1894 tarihleri arasında düzenlendi. Fuara

dokuz kuruluş katıldı. Compagnie de Voitures

sans Chevaux, Decauville Co., De

Dion-Boutton,Duncan, Superbie et Cie, Blant

et David, Panhard et Levassor, Peugeot, Emile

Roger ve Tenting adlı kuruluşlar, ürettikleri

çeşitli otomobil, motosiklet ve motorlu

bisikletleri sergilediler.

TÜMÜYLE KAPALI

İLK KAMYONET

Şoför kabininin de çeşitli iklim koşullan düşünülerek

kapatıldığı ilk kamyonet, İngiltere'

nin Wolverhampton kentinde, Star

Engineering Co. şirketi tarafından 1902 yılında

yapıldı. 7, 10 ya da 15 beygir gücünde modelleri

vardı. Ayrıca, içinde eşya taşınmadığı

zamanlarda, özel araba olarak kullanılabilecek

biçimde planlanmıştı. Yan yüzlerinde

75x43 cm ebadında iki pencere vardı.

İLK PLAKA

Paris Emniyet Müdürlüğü'nün 14 Ağustos

1893 günü yayınladığı talimatnamede şu satırlar

vardı:

"Her motorlu aracın üzerinde, görünebilir

büyüklükte bir metal plaka olacaktır. Bu

plakanın üzerine, araç sahibinin adı, adresi ve

ruhsat numarası yazılacaktır. Aracın sol tarafına

takılacak olan bu plaka, hiçbir biçimde

gizlenmeyecektir.''

30 Eylül 1901 tarihinden itibaren, bu kural

tüm Fransa için geçerli oldu ve saatte 30

kilometre hız yapabilen her aracın mutlaka

plaka takması istendi. O tarihte, Belçika'da

da plaka mecburiyeti getirilmiş bulunuyordu.

Motor-Car Journal dergisinin 30 Mayıs

1901 sayısında, Brüksel'den şu haber veriliyordu:

"Her arabaya polis tarafından bir numara

veriliyor ve bu numara, bir demir plaka üzerine

kazınarak aracın ön tarafına takılıyor.

Plakanın uzunluğu 22.5 cm, yüksekliği ise

12.5 cm. Siyah renkli numaralar, beyaz zemin

üzerine yazılmış. Arabaların arkasına da üzerine

plaka numarasının yazıldığı bir lamba takılıyor.

Öyle ki, lamba yandığı zaman, plaka

numarasını rahatça okuyabilmek mümkün.

İnsan bu numaraları görünce, otomobilleri kişilere

ait özel taşıyıcılar olarak değil de, kiralık

vasıtalar gibi düşünüyor."

Dergiye plaka konusundaki görüşlerini bildiren

Daimler şirketinin sahibi, bu sistemin,

arabanın özellliğine indirilmiş bir darbe olarak

niteliyordu. Bu yoruma katılan Motor-Car

Journal muhabiri de yazısını, "Eğer İngiltere'de

de bu sistem başlatılırsa, otomobil sanayiimizin

ağır bir darbe yiyeceğinden

kimsenin kuşkusu olmasın" diyordu. Yine de,

uzun tartışmalardan sonra 1 Ocak 1904'ten itibaren

İngiltere'de de plaka uygulaması başladı.

" A l " olarak verilen ilk plakayı,

Bertrand Russel'ın ağabeyi Earl Russel aldı.

Earl Russel, plakaların verilmeye başlanacağı

günün gecesi, ilk numarayı alabilmek için

sabaha kadar uyumadan bekledi. Yine de kendisinden

sonra gelen kişiden, ancak 5 saniye

önce plaka bürosuna ulaşabildi. Bu plaka,

1907 yılında George V. Pettyt tarafından satın

alındı. Bir gün, Pettyt, Yorkshire'da böyle

bir numara olup olmadığından kuşkulanan

bir polis memuru tarafından durduruldu. Plakanın

doğruluğu, Londra'dan teyit ettirilinceye

değin de karakolda bekletildi. 1950

yılında öldüğünde, plakayı Trevor Laker'a bıraktı.

Ancak, bir de şartı vardı. Trevor Laker,

yaşadığı sürece plakayı kullanacaktı.

Onun ölümünden sonra satılacak ve elde edilen

gelir körler için rehber köpekler yetiştiren

bir kuruluşa bırakılacaktı. Bay Laker, eceli

gelmeden bu işi çözümledi ve plakanın ölümünden

sonra kulanım hakkını 2 bin 500 ster-

163

http://groups.google.com/group/merakediyorum

1888 yılında Bayan Bertha Benz, iki oğlunu da yanına alarak

kocası tarafından üretilen arabalardan biriyle, ondan habersiz

360 kilometre yol yaptı.

OTOMOBİL İLE İLK TUR

1888 yılının Ağustos ayında, Benz marka arabaların

mucidi ve yapımcısı Karl Benz'in eşi

Bertha Benz, oğullan Eugen (15) ve Richard'ı

(13) da yanına alarak kocasının arabasına bindi

ve Mannheim'daki evlerinden hareket ederek

Pforzheim'a gitti. İki kent arasındaki

uzaklık 180 kilometre idi. Gerçi, çocukların

ikisine de araba kullanmak öğretilmişti ama,

fabrika yetkililerinden biri yanlarında olmadan

babalarının arabalarından birine binmeleri,

kesinlikle yasaktı. Anneleri, Pforzheim'

daki akrabalarını özlediğini söyleyince, iki çocuk,

bunun kendi başlarına bir araba gezintisi

yapmak için bulunmaz bir fırsat olduğunu

düşündüler. Bayan Benz de, bu "çete"ye dahil

oldu ve üçü, bir sabah, iki beygir gücündeki

üç tekerlekli bir araba ile Mannheim'dan

yola çıktılar. Tabii, Karl Benz'in hiçbir şeyden

haberi yoktu. Ama, her şeye rağmen ona

bir not bırakarak, kendilerini merak etmemesini,

mutlaka geri döneceklerini yazdılar.

Direksiyonda Eugen vardı ve yanında da

annesi oturuyordu. Richard arkada, motorun

üzerine oturmuştu. Heidelberg'de ilk molalarını

vererek öğle yemeği yediler, sonra da Wiesloch'a

doğru yollarına devam ettiler. Fakat,

yol yavaş yavaş bozulmaya başlamıştı. Rampaya

geldiklerinde, direksiyona Richard geçiyor,

Bayan Benz ile büyük oğlu da arabayı

itiyordu. Bu arada fren bozuldu. Sık sık durup

bozuk freni onarmaları gerekiyordu.

Az sonra başlarına başka dertler de açıldı.

Önce pervane zinciri gevşedi. Sonra karbüratöre

giden boru tıkandı. Bu tıkanıklığı,

Bayan Benz'in tokalarından biriyle açtılar.

Çok geçmeden, kontak tellerinden biri, motorun

bir başka bölümüne değerek kısa devre

yaptı. Bayan Benz, bu arızayı da jartiyerini

kontak kablosunun üzerine sararak giderdi.

Kuşkusuz, Benz ailesinin yolculuğu, her

geçtikleri yerde büyük ilgi görüyordu. Hatta,

mola verdikleri bir handa, iki köylü, arabanın

nasıl çalıştığı konusunda aralarında tartışmaya

başladılar. Sonuçta iş, yumruklaşmaya

kadar gitti.

Pforzheim'a ulaştılar. Burada akrabalarıyla

beş gün boyunca hasret giderdikten sonra,

yeniden arabalarına bindiler ve Mannheim'a

geri döndüler. Ama artık hem ustalaşmışlar,

hem de arabayı yakından tanımışlardı. Bu

yüzden dönüşleri, gidişlerine oranla çok daha

rahat geçti.

Bu gezinin en büyük yararını da babaları

Karl Benz gördü. Oğulları Eugen ve Richard,

arabanın özellikle rampalarda çok zorlandığını

söyleyince, kendisi de bir deneme yaptı

ve onlara hak verdi. Hemen arabaya bir vites

daha ekledi. Böylece, Benz arabalarının değeri

daha da artmış oldu.

line sattı. Bu, bir plakaya ödenen en yüksek

ikinci ücrettir. 1960'lı yıllarda da RR1 numaralı

plakayı bir Rolls-Royce sahibi 4 bin 600

sterline satın almıştı.

Arabalara takılan ve sahibinin milliyetini

belirleyen ülke plakaları ise (Örneğin TRTürkiye,

GB-İngiltere gibi) Uluslararası Trafik

Örgütü'nün 1926 yılında aldığı bir karardan

sonra uygulamaya koyuldu.

164

ÇOK KATLI İLK OTOPARK

1901 yılının Mayıs ayında, City and Suburban

Electric Carriage Co. adlı ulaşım şirketinin,

kendi araçları için Londra'da yaptırdığı yedi

katlı otopark, bu türün ilk örneği oldu. Otopark'a

yerleştirilen özel asansör, üç ton ağırlığındaki

bir kamyonu en üst kata çıkarabilehttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

Buharlı motorla çalışan ilk kamyonet, 1892 yılında Paris'te

yapıldı. İngiltere'de kamyoneti ticari amaçla ilk kullanan da

Peter Robinson oldu. Fotoğrafta, Robinson'un 1896 model

kamyoneti görülüyor.

İLK KAMYONET

Buharla çalışan ilk kamyonet, 1892 yılında,

Paris'in en tutulan mağazalarından La Belle

Jardiniere için M. Le Blanc tarafından yapıldı.

Üzerinde Serpollet marka motor vardı. Karoseri,

mağazanın deposunda Chatelet David

tarafından yapıldı ve üzerine "Evlere Servis

Yapılır" yazıldı. Bu görevini de üç yıl boyunca

aralıksız sürdürdü.

Benzinle çalışan ilk kamyonetleri ise, Fransa'da

Peugeot Kardeşler üretti. İlk kamyonetin

yapımı Aralık 1895'te bitti. 4 beygir

gücünde Daimler marka bir motoru olan kamyonet,

500 kilo yükle saatte 9.5 mil yol alabiliyordu.

Eğer yükü 30 kiloya inerse, bu hız 12

mile çıkıyordu. "Grands Magasins du Louvre",

18 Peugeot kamyonetinden, paket servisi

için yararlandı.

İngiltere'de, ilk olarak hangi firmanın dağıtımında

kamyonetten yararlanıldığı hakkında

kesin bir bilgi yoktur. Automotor and

Horseless Carrage Journal'ın Kasım 1896 sayısında

Thornton, Varley and Co. firmasının

kamyonet kullandığı yazılıdır. Aynı gazete, bir

ay önce Julius Harvey tarafından Paris'ten iki

adet Ltuzman marka kamyonet getirtildiğini,

bunlardan birini kendilerinin kullanacağını,

ötekinin ise sabun yapımcısı Lever Kardeşler'e

verildiğini, yazıyordu.

cek güçteydi. Toplam 1800 metrekarelik park

yeri yüzölçümüyle, döneminin en büyük otoparkıydı.

İLK YEŞİL PARK

Belediyeler tarafından kent sakinlerinin yararlanması

için yapılan yeşil alanların ilki, 1835

yılının şubat ayında, İngiltere'nin Preston knetinde

açıldı. Planları, P.Park adında birisi tarafından

çizilmişti. Yeşil alanın güneyine bir

cadde açıldı. Ortasına ise bir havuz kazıldı.

Batı ve güney girişlerine birer bahçıvan kulübesi

inşa edildi. 1836 yılında da kuzey girişine

bir kulübe daha yapıldı.

İngiltere'de ilk çocuk bahçesi ise 1859 yıalında,

Manchester'deki Queen's ve Philips

parklarının birer bölümlerinde hizmete girdi.

165

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK BÜFE

Bilindiği kadarıyla, büfe işletmeciliğini ilk kez

1848 yılının Ekim ayında İngilterede W.H.

Smith ve oğlu başlattı. O tarihte, Batı Demiryolları

Şirketi'yle bir anlaşma yapan Smith ve

oğlu, şirketin tüm istasyonlarında gazete ve kitap

satmak üzere bir yer yapacaklar ve bunun

karşılığında demiryolu şirketine yılda 1500

sterlin kira vereceklerdi. İlk tezgâhlarını, 1

Kasım 1848 günü Euston İstasyonu'nda kurdular.

Bir gece sonra Smith'ler, Midland Demiryolu

Şirketi ile de benzer bir anlaşma

imzaladılar. 1862 yılına gelindiğinde, Smith ve

oğlunun anlaştığı demiryolu şirketinin sayısı

beşi bulmuştu ve bunlar, ülkenin en büyük demiryolu

şirketleriydi. Gerçi şirketlerle yapılan

anlaşmalarda Smith'ler, yalnızca kitap ve gazete

satacaklarım belirtmişlerdi ama, kilimden

şamdana kadar pek çok şeyin perakende satışına

başladılar. Zamanla, "büfe"lerin pazarladıkları

malların sayısı 800'ü buldu. Ne var

ki, 1905 yılında açılan ihalede işletme hakkını

alamadılar.

İLK MAĞAZALAR ZİNCİRİ

Temeli 2 Şubat 1879 günü New York'ta atıldı.

Frank Winfield Woolworth adlı bir girişimci

bir mağaza açtı ve "Ne alırsan 5 sent"

sloganıyla müşterilerini beklemeye başladı,

beklenen ilgiyi göremedi. Bazı günlerde ancak

2.5 dolarlık satış yapabiliyordu. Bunun üzerine

Haziran ayında Lancaster'a taşınmaya

karar verdi. Parolası yine aynıydı. Dükkânında

çok çeşitli, fakat ucuz mallar bulunduruyordu

ve ne alınırsa alınsın, fiyat 5 sentti.

Lancaster denemesi, Woolworth için gerçek

bir zafer oldu. Bunun üzerine dükkânlarının

sayısını hızla artırdı ve çok geçmeden Doğu

Sahilleri'ndeki hemen tüm kent ve kasabalarda

birer şube açtı. 1894 yılında da Michael

Marks ve Tom Spencer, İngiltere'nin Manchester

kentinde "Penny Bazar-Peni Pazarı"

adlı bir dükkân açtılar. 28 Eylül günü iki ortak

arasında imzalanan anlaşmaya göre, Spencer,

Marks'a 300 sterlin borçlanıyordu ve

bunu kârından ödeyecekti. Polonya asıllı bir

Yahudi olan Michael Marks, 1884 yılında İngiltere'ye

geldiğinde, cebinde bir meteliği bile

yoktu. Okuma-yazma bilmediği gibis tek

İngilizce sözcük de bilmiyordu. Bir gün yol

sormak için önünü kestiği Isaac Dewhirst adlı

toptancının (Spencer'in patronuydu) kendisine

açtığı 5 sterlinlik krediyle seyyar

satıcılığa başladı. Kirgate pazarında kurduğu

166

İLK SOSYAL KONUTLAR

İngiltere'de, Liverpool Belediyesi tarafından,

Belediye Meclisi'nin 1864 yılında aldığı bir karar

doğrultusunda inşaatına başlanan sosyal

konutlar, 1869 yılında bitirildi. Dört ve üç katlı

bloklar halinde yaptırılan sosyal konutlarda

toplam 124 daire vardı. "St. Martin

Kulübeleri" olarak adlandırılan bu daireler,

arsa payı da dahil olmak üzere 18 sterline mal

http://groups.google.com/group/merakediyorum

oldu. Dairelerin kömürlüğü ve banyosu yoktu.

Her katta bir tuvalet vardı ve o kattaki daire

sakinleri, bu tuvaleti ortaklaşa kullanıyorlardı.

Yerleşime açıldığı 1870 yılında, bir

dairenin yıllık kira ücreti 1.4 sterlindi.

Hâlâ kullanılan dört katlı binalar, 1950'li

yıllarda restore edildiler. Üç katlı binalar ise,

ötekilere daha çok gün ışığı ve temiz hava sağlamak

amacıyla yıkıldı.

"St. Martin Kulübeleri" olarak adlandırılan ilk sosyal konutlar,

İngiltere'nin Liverpool kentinde 1869 yılında tamamlandı.

Bunların dört katlı olanları, bugün hâlâ

kullanılmaktadır.

167

http://groups.google.com/group/merakediyorum

ilk tezgâhında, malları fiyatlarına göre sıralama

yöntemini uyguladığında, İngitere'ye geleli

henüz birkaç ay olmuştu. Tom Spencer'le

birlikte ucuzluk pazarları zinciri kurduğunda,

Manchester caddelerinde sayısız işporta tezgâhı

vardı. 1900 yılı başlarında Penny Bazaar

adlı ucuzluk dükkânlarının sayısı, 3'ü

Londra'da olmak üzere 12'ye çıkmıştı. Hemen

herkese ve her eve gerekli olan yüzlerce kalem

mal, bu dükkânlarda .1 peniye satılıyordu.

1915 yılına gelindiğinde, İngiltere'nin her tarafındaki

Penny Bazaar'ların sayısı 140'a

ulaştı.

1922 yılında iki ortak, Penny Bazaar sisteminden

ayrı olarak modern alışveriş mağazaları

kurmaya karar verdiler ve Marks and

Spencer mağazalar zincirinin ilki Darlington'-

da açıldı.

İLK HARDAL

1720 yılında Bayan Clements tarafından

Londra'da üretildi ve perakende satışına başlandı.

Toprak çanaklarda, üzerine parşömen

kâğıdı kapatılarak pazarlanıyordu. Bu nedenle,

İngiltere'de, yasal ve resmi bazı belgeler

için bugün hâlâ "Bunlar ancak hardal çanağını

kapamaya yarar" şeklinde espri yapılır,

İngiltere'de Ortaçağ'dan beri bilinen hardal,

Bayan Clements tarafından bugün bildiğimiz

kıvamı verilinceye kadar tohum halinde kullanılıyordu.

İLK NEON IŞIĞI

Parisli fizik bilgini Georges Claude tarafından

bulundu ve ilk kez 3 Aralık 1910'da Paris'te

yapılan Motor Sergisi'nde günümüzdeki anlamda

kullanıldı. 45 milimetre çapında ve 35

metre uzunluğunda iki neon tüpü, serginin yapıldığı

Grand Palais'in avlusunu çevreliyordu.

O dönemde, neon ışığının en önemli özelliği

rengiydi (kırmızı) ve Georges Claude, neon

üzerindeki çalışmalarını, yeni bir aydınlatma

unsuru bulmak amacıyla sürdürmüştü. Ancak,

karşısına çıkan reklamcı Jacques Fonseque,

onu, buluşunu reklam amacıyla

kullanmak için ikna etti. Neon'un kullanım

haklan, Fonseque'nin çalıştığı Paz et Silva adlı

reklam şirketine satıldı. 1912 yılında, Montmartre'daki

bir berber dükkânının çatısına ilk

neon reklamı takıldı. Aynı yıl dikilen ikinci neon

reklamı, kentin en iyi köşelerinden birini

aydınlatıyordu ve üzerinde bîr tek sözcük vardı:

"CINZANO". Georges Claude, reklam

şirketine ortak oldu ve araştırmalarını orada

168

sürdürdü. Çok geçmeden, mavi renk veren tüpü

geliştirdi. Bunu öteki renkler izledi. 1914

yılına gelindiğinde, Paris binalarının üzerlerinde

150'yi aşkın neon ışıldıyordu.

İLK AYNA

Günümüzden 4 bin yıl önce, Ortadoğu ve İtalya'nın

kuzey kesimlerinde, yanardağ lavlarının

parlak artıklarının cilalanmasıyla,

görüntüyü aksettiren ilk aynalar yapıldı. Gümüşleme

yöntemiyle ayna elde etme tekniği

ise, 14. yüzyılda Venedik'te geliştirildi. Venedikliler,

bir cam tabakasının arka yüzeyine cıva

sürerek, ayna yapmayı başardılar ve o

tarihten sonra bu cam parçası, özellikle kadınların

ellerinden düşmez oldu. .

Asıldıkları odanın içinde bulunan her şeyi

yansıtan dışbükey aynalar, ilk kez 14. yüzyılda

Almanya'nın Nürnberg kentinde yapıldı.

Cam ustaları, üfleme yöntemiyle cam küreler

oluşturduktan sonra, bunları ortadan ikiye

bölüyorlar, sonra da iç kısımlarını ince bir cıva

tabakasıyla kaplayarak dışbükey aynayı elde

ediyorlardı.

Günümüzde ayna yapmak için kullanılan

yöntemin temelleri ise, 1835 yılında, Alman

kimyageri Justus von Liebig tarafından atıldı.

Gümüşnitrat, özel bir yöntemle cama tatbik

edildiğinde, içindeki gümüş cama yapışıyor

ve böylece son derece net görüntü veren

bir ayna elde ediliyordu. Gümüşnitratı cama

sıvanırken ayrıştırmak için, genellikle şeker ya

da Rochelle tuzu kullanılıyordu.

MODÜLER MİMARİNİN

İLK ÖRNEĞİ

Bir parça ya da bloğun sürekli ve tekrar tekrar

kullanılması ile tüm bir binanın ortaya çıkarılması

demek olan modüler mimarinin ilk

örnekleri, eski Yunanlılar zamanında denendi.

Bu yöntemi, çocukların tahta bloklarla oynadıkları

oyunlara benzetebiliriz.

Eski Yunanlılardan sonra, modüler mimari,

Ortaçağ'da Gotik mimarlar tarafından yeniden

gündeme getirildi. Bu tarzda, birçok

katedral yapıldı. Ana yapı unsurları olan bu

katedraller, özel dekoratif unsurlarla birbirlerinden

ayrıldılar.

18. yüzyılda külçe demirin yoğun üretimi

başlayınca, modüler mimari, prefabrik inşaat

yöntemine de yansıdı. Bu yöntem, maliyetlerin

de büyük ölçüde ucuzlamasına neden

oldu.

Modüler mimari ile prefabrik inşaat sisteminin

ilk ürünü, 1851 yılında Londra'da vehttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

Dünyanın ilk gazetelerinden biri olan Aviso Rekution oder Zeitung'utı

ilk sayısı, 15 Ocak 1609 günü Aşağı Saksonya'nın

Wolfenküttet kentinde yayınlandı.

İLK GAZETELER

Aynı başlık altında belirli aralıklarla yayınlanıp

haberleri okuyucularına aktaran ilk iki gazete,

Almanya'da 1609 yılının Ocak ayında

yayınlanmaya başladı.

Aviso Relation oder Zeitung, 15 Ocak'ta

ilk sayısını çıkardı ve haftalık olarak yayınını

sürdürdü. Aşağı Saksonya'da, Wolfenbüttel'-

de yayınlanan gazetenin sahibi Julius Adolph

von Söhne idi ve bu şahıs, Kraliyet Matbaası'nın

da yöneticisiydi. Aviso, yayınını 1616

yılına kadar sürdürdü. Dört yıllık bir aradan

sonra, Elias Holwein, gazeteyi yeniden

çıkardı.

Öteki gazete ise, "Relation: Aller Fürnemmen

und Gedenckwürdingen Historien" başlığını

taşıyordu. Haftada bir kez Strasbourg'da

basılan gazetenin üzerinde tarih yoktu.

Her sayının üzerine sadece kaçıncı sayı

olduğunu belirten bir rakam konuyordu. Johan

Carolus yönetimindeki gazete, yayınını

1622 yılına kadar sürdürdü. Eylül 16Û9'da çıkan

37. sayısında, Galileo'nun teleskobuyla ilgili

bir haber vardı.

rildi ve "Crystal Palace" inşa edildi.

Planlanması ve yapılması yalnızca dokuz ay

sürdü. Başka bir yöntemle, bu denli büyük bir

binanın yapımı ancak seneler içinde mümkün

olabilirdi. Modüllerin biçimini Devonshire

Dükü Joseph Paxton çizdi ve daha sonra bunlar

yoğun biçimde üretildi. Çok kısa bir sürede

tamamlanan modül üretiminden sonra

montaj aşaması başladı ve bina 1851 büyük

sergisine yetiştirildi.

İLK GÜNLÜK GAZETE

"Einkommenden Zeitungen" adıyla Timotheus

Ritzsch tarafından 1650 yılının Temmuz ve

Eylül ayları arasında Almanya'nın Leipzig

kentinde yayınlandı. Üzerinde, tarih yerine sıra

numarası bulunan bu gazetenin ilk sayısının

1 Temmuz günü basıldığı sanılıyor. 6.

sayısı ile 83. sayısı arasında yayınlanan 68 tanesi,

halen İsveç'te, Uppsala Üniversitesi'nde

saklanıyor.

İLK GAZETE REKLAMI

Journal General d'Affiches ya da bilinen adıyla

Petites Affiches adlı Fransız gazetesinin 14

Ekim 1612 tarihinde basılan ilk sayısında çıktı.

Gerçi gazetenin ilk sayıları bugün elimizde

yok. Ancak, gerek gazetenin adı, gerek içeriği

ve gerekse üç yüz yıl boyunca başarıyla sürdürülen

yayın politikası, bu gazetenin ilk

sayısından itibaren reklam yayınlandığını kanıtlıyor.

Belirli bir amaçla basıldığı halde içinde ilan

bulunan ilk yayın organı, 21 kasım 1626'da

Amsterdam'da yayınlanan isimsiz bir broşürdür.

Amacına ilişkin haber ve yazıların en altında,

ganimet olarak ele geçirilen bir

gemideki şeker, fildişi, biber, tütün ve kerestenin

açık artırma yoluyla satışa çıkarılacağına

dair bir duyuru vardı.

İLK RESİMLİ İLAN

İngilizce bir yayın organında ilk resimli ilan,

Faitfull Scout dergisinin 2-9 Nisan 1652 tarihli

nüshasında yayınlandı. İlanda, Hugh Clough

adlı kuyumcunun evinden çalınan iki elmasın

temsili resmi görülüyordu.

Bir ürünün reklamını yapmak amacıyla

yayınlanan ilk resimli ilan ise, 17 Mart 1703

tarihli Daily Courant'ta çıktı. İlanda, bir çikolatanın

tanıtımı yapılıyordu. Bu ilk örnekten

sonra, resimli ilanlar, yaklaşık 150 yıllık bir

169

http://groups.google.com/group/merakediyorum

süre içinde pek ender yayınlandı. 1849 yılında

Cadbury firması, "Diet Kahvesi" reklamlarıyla

bu akımı başlattı ve arkası geldi.

İLK PARA

Tarihin en büyük uygarlıklarından bazıları,

varlıklarını parayı bilmeden sürdürdüler. Bunlar

arasında Babillileri, Mısırlıları, İnka ve

Maya uygarlıklarını sayabiliriz. Bu toplumlarda

alışveriş "takas usulü"ne göre yapılıyordu.

Örneğin, Mısırlı bir inşaat ustasının aylık

ücreti, 200 somun ekmek ve beş kavanoz bira

idi. O da, bunların bir kısmını tüketir, geri kalanıyla

da öteki gereksinimlerini karşılardı.

Ancak, aynı dönemlerde, dünyanın başka

yörelerinde insanlar, alışverişlerini para ile yapıyorlardı.

Uygun büyüklüklerde ve kalıcı nitelikte

yaptıkları paralar, o toplumlarda

emeğin ve malın karşılığı olarak işlem görüyordu.

Dünyanın en eski para örnekleri,M.Ö.

7. yüzyıldan kalmadır. Aynı zamanda gerçek

anlamda paranın ilk örnekleri olan bu kalıntılar,

Türkiye'nin batısında, Lidyalıların yaşadıkları

topraklarda bulundu. Fasulye

biçimindeki bu madeni paralar altın ve gümüşten

yapılmıştı. Paraların bir yüzünde kralı simgeleyen

aslan ve boğa motifi, öteki yüzünde

de değerini gösteren işaretler vardı. Zamanla

para kullanımı Batı Anadolu'dan tüm Akdeniz

ülkelerine yayıldı. M.Ö. 320 yılında bir yüzüne

Büyük İskender'in profili basılan paralar

yapıldı. O dönemde, Büyük İskender Tanrı

olarak kabul edilmeye başlanmıştı. Daha sonra

başka kral ve imparatorların portreleri de

paralar üzerinde görüldü.

Kâğıt paraların ilk kullanımı ise 11. yüzyılda

oldu. Moğol İmparatoru Kubilay Han,

askerlerinin maaşlarını kâğıt para ile ödemeye

başladı. Avrupa'da ise kâğıt para ilk kez

1661 yılında Stockholm'de basıldı. Birkaç yıl

sonra İngiltere'de de kâğıt paralar görülmeye

başlandı. Amerika kıtasında ilk kâğıt banknotlar,

18. yüzyılda ortaya çıktı.

MÜZİK NOTALARININ İLK ÇIKIŞI

7. yüzyılda Seville Psikoposu, bir mektubunda

şu satırları yazdı:

"Eğer müzik insan belleğinden çıkıp giderse,

tamamen kaybolur. Zira, onu yazmak

mümkün değil."

Oysa, bin yıl önce Yunanlılar, notaları kâğıda

dökmek için bir yöntem bulmuşlardı.

Melodiyi, çizgi ve noktalar halinde yazabiliyorlardı.

Ne yazık ki, bu müzik alfabesi zamanla

kayboldu.

170

M.S. 8. yüzyılda, Avrupa'da bir müzik alfabesi

oluşturmak için çabalar başladı. İlk

önemli gelişme, 11. yüzyılda kaydedildi. Guido

adlı bir İtalyan, birbirine paralel dört çizginin

arasına notaları yerleştiren bir sistem

geliştirdi. Ancak, bu sistemde, müziğin ritmi

verilemiyordu. 1200 yılında Polonyalı Franco,

"Ölçülebilir Müzik Sanatı" adlı kitabında,

ölçülebilir nota sistemini anlattı. Daha

sonra kaydedilen gelişmelerle, bugün kullandığımız

nota alfabesi insanlığa kazandırıldı.

İLK MAKİNELİ TÜFEK

Patenti 1718 yılında Londralı avukat James

Puckle tarafından alındı. 1722 yılının Mart

ayında yapılan bir gösteri sırasında. 7 dakikada

63 atış yaptı. Üç ayaklı bir desteğin üzerine

yerleştirildikten sonra üzerindeki 9

mermilik şarjörün elle namlu ağzına getirilmesiyle

peşpeşe ateş edebiliyordu.

1862 yılında, Amerikalı Dr. Richard J.

Gatling, dakikada 700 atış yapabilen bir makineli

tüfek geliştirdi.

İLK HARİTA

Kısa bir süre önce, Irak'ta yapılan bir kazı sırasında

ortaya çıkarılan, M.Ö. 1000 yılından

kalma bir tablet, dünyanın bilinen en eski haritasıdır.

Haritada, dünya etrafı su ile kaplı

bir yuvarlak olarak gösterilir. Babil de,bu yuvarlağın

merkezindedir. Yunanlı tarihçi Heredot

ise, M.Ö. 450 yılında yaptığı haritada,

Hazar Denizi'ni, Babilli haritacının tersine,

dünyanın sınırı olarak değil, bir iç deniz olarak

gösterir.

M.Ö. 300 yılında bir dünya haritası yapan

Yunanlı haritacı Diceardus,çeşitli ülkelerin

birbiriyle ilişkilerini göstermek üzere

haritasının üzerine bir çizgi çekti. Bir süre sonra

da İslam bilginleri, haritanın üzerine enlem

ve boylam çizgilerini yerleştirdiler.

METRİK SİSTEMİN

İLK KULLANILIŞI

1791-1795 yılları arasında, monarşinin devrilmesinden

sonra, Fransız Ulusal Meclisi, yöreden

yöreye farklı uygulamalar gösterdiği için

karışıklıklara yol açan geleneksel ağırlık, hacim,

uzunluk ve alan ölçülerini kaldırdı. Yerlerine,

"her zaman ve herkes tarafından

kullanılabilecek" bir sistem geliştirilmesine karar

verdi.

Sonunda metrik sisteme geçildi. Bu sistehttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

me metrik denmesinin nedeni, uzunluk ölçüsünde

birim olarak metrenin kullanılmasıdır.

Eski Yunanca olan metre sözcüğü, "ölçü" anlamındadır.

Metrik sistemde, uzunluk ölçüsünün

birimi olarak kullanılan i metre, Kuzey

Kutbu ile Ekvator arasındaki mesafenin 10

milyonda birine eşittir.

Metrenin askatlarına ve üstkatlarına, Yunanca

ve Latince eklerden türetilen yeni isimler

verildi.

Yeni ağırlık ölçüsünün birimi de "gram"

oldu. 1 gram, 4 derece santigrattaki bir santi-

. metreküp doymuş suyun ağırlığına eşit olarak

kabul edildi. Sıvılarda hacim ölçüsü olarak da

"litre" kabul edildi. Bir litre, yüz santimetrekübe

eşittir.

Uluslararası bir "örnek metre" yapıldı.

Platinyum bir çubuktan yapılan bu metrenin

üzerinde, 1 metre aralıkla iki çizgi vardır.

Dünyanın her tarafında örnek olarak kabul

edilen bu metreye bakılarak çoğaltılan uzunluk

ölçüleri, tüm dünyada kullanılmaktadır.

Kilogram için örnek ölçüt olmak üzere de, bin

gram ağırlığında bir platin silindir yapıldı.

Fransız halkı, önceleri metrik sistemi kullanmamak

için direndi. Ancak, 1837 yılında

çıkarılan bir yasa ile bu sistemin kullanılması

zorunluluk haline getirildi. Dünyanın her yöresindeki

bilim adamları ise, bu sistemi kolayca

ve içtenlikle benimsediler.

İLK METAL DEDEKTÖRÜ

İkinci Dünya Savaşı sırasında, mayınların yerlerini

belirlemek üzere İngilizler tarafından yapıldı.

Daha sonra üzerinde çok çalışıldı ve

savaş döneminin ağır ve hantal dedektörlerinin

yerini, bugünün hafif ve son derece gelişmiş

modern metal tarayıcıları aldı.

İLK MİKROFİLM

banka çeki gibi belgeleri kaydetmek üzere

mikrofilm çeken minyatür fotoğraf makineleri

pazarlamaya başladı.

İLK MİKROFON

Sesi iletme görevi açısından Alexander Graham

Bell'in 1867 yılında yaptığı telefon, mikrofonun

ilk başarılı örneği olarak kabul

edilebilir. Bu ilk mikrofonda, lastik bir diyagram,

çok ince bir demir plakanın üzerine yerleştirilmişti.

Plakanın altında da bir

elektromıknatıs vardı. Konuşmacının sesi diyaframı,

dolayısıyla da demir plakayı titretiyordu.

Bu titreşim, elektromıknatıs tarafından

değişik yüksekliklerde algılanıyor ve teller aracılığıyla

vericiye aktarılıyordu. Vericide, akım

yeniden ses dalgalarına dönüşüyordu.

1817 yılında Thomas Edison, çok daha duyarlı

bir mikrofon geliştirdi. 1923 yılında, Almanya'da

mikrofonun duyarlılığını artırıcı

bazı gelişmeler sağlandı.

İLK ASKERİ EĞİTİM

Askerlerin, çok karmaşık gibi görünen bazı

hareketleri, ellerinde silahlarıyla birlikte bir

yürüyüş sırasında büyük bir düzen içinde yaptıklarını

gördüğümüz zaman, hepimiz bundan

büyük bir zevk duyarız. Askerlerin bu uyumlu

gösterileri, uzun süreli eğitimin bir sonucudur.

Bu tür eğitimlerin, Avrupa'da 1600 yılında

ilk kez yaptırıldığını, hatta bu konuda

bir de kitap bulunduğunu biliyoruz.

Prusya Kralı Büyük Frederick zamanında

(1740-1786), askeri eğitimlere yeni düzenlemeler

getirildi. Bu eğitim sonucu, ordu içinde disiplin

ve hareket yeteneği en üst noktaya çıktı

ve binlerce asker, aynı anda aynı şeyleri yapabilen

uyumlu bir savaş makinesi haline

geldi.

1850'li yıllarda, John Benjamin Dancer adlı

İngiliz, son derece küçük boyutlarda bir dizi

fotoğraf yapmayı başardı. Bunlardan birinde,

Kraliçe Viktorya'nın ailesi, bütün bireyleriyle

görülüyordu. Dancer, bu fotoğrafı bir yüzüğün

taşının altına yerleştirildi. Taş, büyüteç işlevi

görüyordu ve fotoğraf, çıplak gözle rahatlıkla

seçilebiliyordu.

1870'li yallarda Fransa-Prusya Savaşı sırasında

Paris kuşatıldığı zaman, posta güvercinlerinin

ayaklarına bağlanan mikrofilmlerle

yüz bini aşkın "mesaj", Paris dışına gönderildi.

1927 yılında, Amerika'da Kodak firması,

İLK MADEN SUYU

İlk yapay maden suyu, 1741 yılında William

Brownrigg adlı bir İngiliz doktor tarafından

elde edildi. Dr. Brownrigg, karbondioksit gazını,

bildiğimiz çeşme suyuyla karıştırıp şişeleyerek,

açılınca kabaran, madenimsi bir tat

veren yapay bir su elde etti.

1792 yılında, Jacob Schweppe adlı amatör

bir kimyacı, saf suyla karbondioksidi karıştırarak

Londra'da sodalı suyu elde etti. Alman

asıllı olan Schweppe, ayrıca sağlığa yararlı bir

su daha üretti ve buna Alsace'daki sağlık mer-

171

http://groups.google.com/group/merakediyorum

kezi Seltzer'in adını verdi. Schweppe tarafından

kurulan şirket (Schweppes), 1840 yılında

sodalı su, şeker ve kinini karıştırarak, tonik

elde etmeyi başardı. Bu yöntem, aslında Hindistan'da

sıtmanın tedavisi için kullanılıyordu.

İLK SERİ İLANLAR

Thomas Newcome'un, 19 Mayıs - 28 Eylül

1657 tarihleri arasında yayınlanan "Publick

Adviser" adlı gazetesinde ilk kez seri ilan çıktı.

İlanlar, gemicilik, satılık ve kiralık emlak,

doktorlar, kayıp, kiralık araba gibi başlıklar

altında belli bir düzen içinde sıralanıyordu.

Gazete, kentin çeşitli kesimlerinde sekiz ilan

toplama bürosu kurmuştu. İlan tarifesi ise,

her konu için değişiyordu.

Seri ilanlara uzunluklarına göre "para

alan" ilk gazete ise 28 Ocak 1707 Salı günü

yayınlanmaya başlayan "Generous

Advertiser" oldu. E.Everingham'm çıkardığı

bu gazete, Londra ve Westminster'de 4 bin

adet satıyordu.

İLK TİYATRO İLANI

4 Temmuz 1700 günü, "Flying Post" gazetesinde

yayınlandı. İlanda, Londra Yeni Tiyatro'da

oynanan "Don Kişot'un Komik

Öyküsü" adlı oyunun tanıtımı yapılıyordu.

18. yüzyıldan itibaren, tiyatro ilanları,

Londra'da yayınlanan gazetelerin en önemli

gelir kaynaklarından biri oldu.

İLK TAM SAYFA İLAN

"The Times" gazetesinde, 1 Ocak 1829 günü

yayınlandı. İlanda, Edmund Lodge'nin,

"Portraits and Memoirs of the most illustrious

Personages of British History" adlı kitabı

tanıtılıyordu.

Tam sayfa ilk resimli ilan ise, 10 Temmuz

1842 günü, İngiltere'de Courier ve West End

gazetelerinde çıktı. İlan, British Cornflour firmasının

ürettiği mısır unlarını tanıtıyordu.

GAZETEDE YAYINLANAN

İLK KARİKATÜR

1814 yılının ilk günlerinde, Washington'da yayınlanan

"Federal Republican" adlı gazetede

çıktı. Karikatürde, Başkan James Madison'un

politik kararlarından biri eleştiriliyordu.

Karikatürün çizeri John Wesley Jarvis, karikatüristten

çok bir portre ressamıydı. Kari-

172

katürde, sırtüstü yüzen bir deniz kaplumbağasının

kollan arasında başkanın vücudu görünüyordu.

Başkanın kestiği kaplumbağanın

kafası, James Madison'un kulağım ısırmış durumdaydı.

Bu karikatürden sonra gazetede

başka örnek görülmedi. Ancak 50 yıl sonra,

1870'lerde New York Evening Telegram ve

New York Daily Graphic gibi yayın organları

düzenli bir biçimde karikatür yayınlamaya

başladılar.

İLK RENKLİ İLAN

7 Ekim 1936 günü, "Gloskow Daily Record"

gazetesinde yayınlandı. "White Label" marka

viskinin tanıtımının yapıldığı ilanda, viski

şişesinin orijinal resmi "Dufaycolor" sistemiyle

basılmıştı.

İLK RENKLİ GAZETE İLAVESİ

Dört sayfa olarak 19 Kasım 1893 Pazar günü,

New York World ile birlikte verildi. İlavede,

beş renkli olarak yarım sayfa boyunca

basılmış iki çizgi-resim vardı. Bunlardan biri,

"Atlantik bahçelerinde bir cumartesi gecesi

manzarası", diğeri de "11 ayininde katedral"

başlığını taşıyordu.

Günümüzde okurların alıştığı biçimde magazin

yanı ağır basan pazar ilaveleri de bir

Amerikan buluşudur. Yedi gazetede birden 29

Mart 1914 günü, bu tür ilaveler verilmeye başlandı.

Bu gazeteler arasında New York Times

ve Philadelphia Public Ledger de vardı. Renkli

ilavelerde, bazı ünlü tabloların reprodüksiyonları

da yayınlanıyordu. Bunlardan bir kısmı,

New York'taki Metropolitan Sanat Müzesi'-

nde, Altman koleksiyonunda saklanmaktadır.

İngiltere'de ilk renkli ilave ise, Sunday Times

Renkli Eki adıyla (daha sonra Sunday Times

Magazine oldu), 4 Şubat 1962 günü yayınlandı.

İLK KÖŞE YAZARI

Dr. John Hill, 11 Mart 1751 tarihinden itibaren,

London Advertiser ve Literary Gazette'-

de, "Müfettiş" imzasıyla köşe yazıları yazmaya

başladı. Bu, ilk imzalı günlük köşe yazısıydı.

Hill, iki yıl boyunca yazılarını sürdürdü

ve her yıl için 1500 sterlin ücret aldı. Bu

da, o zamana göre, "hatırı sayılır" bir para

idi. Basın tarihinin bu ilk köşe yazarı, bugünkü

meslektaşlarının tersine ciddi konularla ilgilenmekten

hoşlanmıyor, tersine, dedikoduları

yansıtmaktan zevk alıyordu. Hatta bu

yüzden bir keresinde, herkesin için de bir İrlandalı

tarafından tartaklandı.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

New York Daily Graphic, basın tarihinin fotoğraf yayınlayan

ilk gazetesi oldu. Gazetenin 2 Aralık 1873 günü basılan sayısında,

New York'taki "Steinway Hall" binasının bir fotoğrafı

vardı.

GAZETEDE İLK FOTOĞRAF

2 Aralık 1873 günü, New York Daily Graphic'te

yayınlandı. Bu, New York'taki Steinway

Hall binasının yarım tonlu siyah-beyaz

basılmış bir fotoğrafıydı. Aradan altı yıl geçtikten

sonra basında ikinci fotoğraf, Daily

Graphic'te çıktı (4 Mart 1880). İngiltere'de ise

okurlar bir gazetede ilk fotoğrafı 4 Kasım 1891

günü gördüler. Bu, Güney Molton seçimlerinin

liberal adayı George Lambert'in fotoğrafıydı.

Kendi fotoğraf servisini kuran ve kendi foto

muhabirlerini çalıştıran dünyanın ilk gazetesi

ise, Londra'da yayınlanan Daily Mustrated

Mirror'dur. Yayın hayatına, 1904 yılının

Şubat ayında başladı. Gazete ayrıca, dünyada

ilk kez, haber fotoğrafları veren ve yine ilk

kez birinci sayfasına fotoğraf basan yayın organı

olarak tarihe geçti.

İLK TAŞRA GAZETESİ

İngiltere'nin Norwich kentinde yayınlandı.

Adı, Norwich Post" olan gazete 1701 yılında

Francis Burgess tarafından çıkarıldı. İlk sayısının

hangi gün basıldığı kesin olarak bilinmemekle

birlikte, elimizde bulunan 287 sayılı

nüshasından, geriye doğru sayıldığında, 8 Kasım

1701 tarihinde yayın hayatına atıldığı anlaşılmaktadır.

Haftada bir kez çıkan bu ga-

:etenin tirajı 400-500 arasında idi. Halkın gazeteye

gösterdiği ilgi nedeniyle bir süre sonra,

aynı kentte "Nonvich Gazette" ve "Norwich

Post-Man" adlı iki gazete daha yayınlanmaya

başlandı ve böylece Nonwich, İngiltere'de

kent sakinlerinin okuyacakları gazete

için bir seçim yapabilecekleri ilk kent oldu. O

yıllarda Norwich, 30 bin kişilik nüfusuyla ülkenin

en kalabalık ikinci kenti durumundaydı.

18. yüzyılda, yerel gazeteler, bölge haberlerine

çok az yer veriyorlar, hatta çoğu zaman

hiç ilgilenmiyorlardı. İşin kolayına kaçarak

Londra gazetelerinden aldıkları haberleri, yeniden

basıyorlardı. Londra basınında ise, ağırlık,

askeri ve diplomatik açıdan dış politikadaydı.

Illustrated Landon News gazetesi, 1913 yılında, bir tam sayfasını,

gazetenin nasıl basıldığını gösteren bir fotoğrafa ayırmıştı.

Aynı fotoğrafı da basan makineden, saatte altı bin sayfa çıkıyordu.

173

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK AKŞAM GAZETESİ

Londra'da Ichabod Dawks tarafından,

"Dawk's News-Letter" adıyla 23 Haziran

1696 günü yayınlandı. Gazetedeki yazılar, el

yazısını andıran italik bir hurufatla basıldı.

Her sütunun altında belirli bir boşluk bırakılmıştı.

Bundan amaç, abonelerin, gazeteyi okuduktan

sonra taşradaki yakınlarına göndermek

istediklerinde, kendilerinin de altına birkaç

satır yazabilmelerini sağlamaktı. Şalı, Perşembe

ve Cumartesi günleri öğleden sonra saat

4 ile 5 arasında basılan gazete, yalnızca abonelere

satılıyorduk Bilinen son sayıları 1716 yılında

basıldı.

İLK SAHRA GAZETESİ

General Scott'un hareket halindeki ordusunun

askerlerince okunmak üzere, "The American

Flag" adıyla, Meksika'nın Matamoros yöresinde

6 Haziran 1846 günü basıldı. 1846-1848

yılları arasında süren Amerika-Meksika savaşı

sırasında bu türden 20 civarında gazete yayınlandı.

Britanya İmparatorluğu'nun sahra gazetesi

ise 25 Aralık 1880-9 Nisan 1881 tarihleri

arasında haftada üç kez çıktı. Güney Afrika'daki

İngiliz askerlerine yönelik yayın yapan

"News of the Camp" adlı gazete, Charles

Du Val ve C.W.Deecker tarafından çıkarılıyordu.

Tirajı 500 civarındaydı.

İLK MANŞET

16 Temmuz 1890 günü, Londra'da "Star" gazetesinde

çıktı. "Profesör Stuart'ın Düğünü"

idi. 1894 yılına değin, bu tek örnekten başkasına

rastlanmadı. O yıl, Star ve Evening News

gazeteleri, birinci sayfalarında iki sütun üzerine

manşet atmaya başladılar. 9 Temmuz

1896'ya kadar manşetlerde önemi tartışılabilecek

haberler vardı. O gün Evening: News gazetesi,

"Rodezya'da işler düzeleceğine

kötüleşiyor" manşetini atarak, ilk ciddi konuyu

birinci sayfada, gerektiği önemle okurlarına

aktarmış oldu.

"KADIN KÖŞELİ" ÇIKAN

İLK GAZETE

Londra'da çıkan akşam gazetesi, "Star", 2

Ağustos 1890'dan itibaren "Kadınlar Neler

Yapıyor?" başlığı altında bir köşe yayınlamaya

başladı. Köşenin amacı, özellikle çalışan sınıfın

kadınlarına bazı pratik bilgiler aktar-

174

maktı. Bu ilk kadın köşesinde şu konulara yer

veriliyordu:

"iç dekorasyon zevki, hizmetçi kadınların

sorunları ve patronu tarafından saç fırçası ile

dövülen bir hizmetçinin başından geçenler, Islington

usulü giyim tarzı ile Newington usulü

giyim tarzının kıyaslanması ve kadına seslenen

basının gelişimi."

İLK ASKERİ BARAKA

Çizimi, Kanada doğumlu Yüzbaşı Peter Norman

Nissen tarafından yapıldı. İlk prototip

baraka, 1916 yılında, Fransa'da, Hesdin'de

kuruldu. Yay şeklindeki barakanın zemin yüzölçümü,

510 santime 450 santimdi. Üzeri saç

plakalarla kapatılmıştı. Barakanın bir ucundaki

kapının iki yanında birer pencere vardı.

Kapının tam karşısına gelen yerde de bir pencere

bulunuyordu ve tüm ışık gereksinimi bu

pencerelerden sağlanıyordu. Nissen'in bu buluşu,

o yıl İngiliz ordusunun geniş çaplı harekâtı

nedeniyle seferber edilen askerlerin yerleştirileceği

binaların sağlanması açısından,

çok acil bir ihtiyacı karşıladı.

Çok geçmeden, Nissen'in ardından başkaları

da değişik biçim ve türde barakalar geliştirdiler.

Ancak, bunların hiçbiri, Nissen'in barakaları

kadar kullanışlı değildi. Çünkü, bu

barakalar, savaşta ve barışta yapısında köklü

değişikliklere gidilmeden kullanılabiliyordu.

Bu yüzden uzun yıllar boyunca, en yaygın baraka

türü olarak dünyanın dört köşesinde tercih

edildi. Nissen barakalarından daha iyi ve

daha pratik bir baraka türünü de yine bir başka

Nissen, Norman Nissen'in torunu Richard

Nissen geliştirdi. Torun Nissen'in, henüz 22

yaşındayken 1971 yılında geliştirdiği yeni tür

baraka, dayanıklı mukavvadan yapılıyordu ve

özellikle afet bölgeleri için idealdi. 90 dakika

içinde kurulabilen bu tür bir baraka, bir yıl

süre ile kullanılıyordu.

İLK KAPI NUMARALARI

Binaların numaralandırılmaları ve bu numaraların,

binaların caddeye bakan yüzlerindeki

kapıların üzerine çakılması işlemi ilk kez

1463 yılında Paris'te Pont Notre-Dame'da

kullanıldı.

1708 yılında Londra'da yayınlanan "View

of London" gazetesi, Prescot Caddesi'nde

yaşayan bazı Avrupalı göçmenlerin oturdukları

evleri numaralandırdıklarını haber verdi.

1763 yılında, Londra'da bir düzine kadar

semtte evlerin kapıları numaralandırılmış durumdaydı.

İki yıl sonra Avam kamarası'nda

kabul edilerek yürürlüğe giren bir yasa ile,

http://groups.google.com/group/merakediyorum

kent sınırları içinde bulunup da, üzerinde kime

ait olduğunu belirtir bir levha bulunmayan

"her eve bir numara verilmesi" zorunlu

hale getirildi. Numaralandırmanın ilk etkisi,

tüccarların köşebaşlarına, dükkânlarının yerlerini

belirlemek için koydukları işaretlerin ortadan

kalkmasıyla görüldü.

İLK NAYLON

Amerikan kimya şirketi E.İ. du Pont de Neumors'da,

Dr. Wallace Carothers başkanlığında

bir araştırma ekibi tarafından üretildi ve

16 Şubat 1937'de patenti alındı. Ticari olarak

üretilen ilk naylon ürün ise."diş fırçası kılı"-

dır. Du Pont şirketinin New Jersey'deki Arlington

tesislerinde, 24 Şubat 1938 günü ilk

parti ürün alındı. "İlk naylon iplik" de, aynı

şirketin Seaford'daki fabrikasında, 15 Aralık

1939'da elde edildi ve çorap yapımında kullanıldı.

Üretilen tüm naylon çoraplar, ABD'-

li tüccarların kendi aralarında yaptıkları bir

anlaşma sonucu, 15 Mayıs 1940 gününe kadar

bekletildi ve o gün, ülkenin her tarafında,

aynı anda satışa çıkarıldı.

İLK DENİZ TURU

Dört aylık bir Akdeniz seyahatiydi. Peninsular

and Oriental Steam Navigation Co. adlı şirket

tarafından düzenlenen bu tur, 26 Temmuz

1844 günü, İngiltere'nin Southampton limanından

başladı. Geziye katılan turistler,

"Lady Mary Wood" adlı 533 tonluk gemi ile

Vigo, Lizbon ve Cadiz üzerinden, Cebelitarık'a

getirildiler. Burada, "Tagus" adlı 782

tonluk gemi yolcuları devralarak Atina üzerinden

İstanbul'a götürdü. Turistler, İstanbul'da

ikinci kez gemi değiştirdiler ve bu kez,

"Iberia" adlı 516 tonluk bir gemiyle Kudüs'e

ve oradan da gezinin son durağı olan Kahire'ye

gittiler. Dönüş yolculuğu da, aynı gemilerle

ve aynı rota üzerinden yapıldı. Şirket, dönemin

yazarlarından William Makepeace

Thackeray'ı geziye davet etti ve tüm masraflarının

karşılanacağını bildirdi. Thackeray'-

dan beklenen ise, günü gününe geziyi not etmek

ve böylece bu tür turların reklamını yapmaya

yarayacak malzeme biriktirmekti.

Thackeray, gezi ile ilgili anılarında, 1846 yılında,

Cornhill'den Kahire'ye, "Bir Geziden

Notlar" adlı bir kitapta yayınladı. Önsözünde,

uzun süre deniz tutmasından rahatsız olduğu

halde, gemiyle yapılan gezilerin doyumsuz

zevkini anlattı. Yıldızlarla dolu bir gecede,

geminin güvertesinde dalgaların şırıltısını

dinleyerek yolculuk etmenin verdiği hazzı tarif

ettiği bölümlerin dışında, ayrıca gemide çıkan

yemeklerden ve onların lezzetinden de söz

etti. Bu arada, "Lady Mary Wood" gemisinin

kollan dövmeli aşçıbaşının yemek pişirirken

çok aşırı terlemesinden ve zaman zaman

da, saçlarının bir bölümünü çorbaların içinde

yolculara göndermesinden yakındı. Ama,

Iberia'daki aşçının ustalığına ve yemeklerin

lezzetine diyecek yoktu doğrusu. Örneğin 12

Ekim günü İskenderiye'ye yaklaşırlarken,

Thackeray, önündeki yemek listesinde şunları

okuyordu: "Baharlı Hint çorbası, terbiyeli

tuzlu balık, koyun budu rostosu, soğan soslu

bonfile, haşlanmış dana eti, hindi rostosu,

Hint pilavı, kabak, Fransız fasulyesi, haşlanmış

patates, kızarmış patates, mürdüm erikli

pasta, çeşitli pudingler ve frenk üzümlü çörek."