Milliyet Ansiklopedisi

OKYANUS AŞIRI İLK DENİZ TURU

Okyanus aşırı ilk deniz turu ise, 1867 yılında,

New York'ta Kaptan Charles C.Duncan tarafından

düzenlendi. Gezinin reklamları, "Kutsal

Topraklar'a, Kırım'a, Yunanistan'a, Mısır'a

ve birçok ilginç ülkeye yapılacak heyecanlı bir

yolculuk" olarak yapıldı. Aslında bu turun fikir

babası, Henry Ward Beecher adlı bir araştırmacıydı.

Beecher, İsa Peygamber'in yaşam

öyküsünü kaleme almak istiyordu ve bu amaçla,

Filistin'de bazı araştırmalar yapmaya karar

verdi. Böyle bir çalışma için Filistin'e giderken,

yüzlerce kişiyi de neden yanına almayı

düşündüğü, hâlâ karanlıkta kalan bir konudur.

Ancak Beecher, sonunda geziye çıkmaktan

vazgeçti. Ama Kaptan Duncan, ondan aldığı

ilhamla geziyi gerçekleştirdi. Tura katılmak

üzere 1200 dolar ve ayrıca karaya çıkılacak

her liman için 5 dolar ödemeyi kabul eden

kişiler arasında çok titiz bir seçim yapıldı.

Kaptan Duncan, sıradan kişilerin gemisine

binmesini istemiyordu. Yolcuların, belirli bir

sosyal kesimden olmaları da yetmiyor, ahlak

anlayışlarının seçim komitesininkine uyması

bekleniyordu. Ünlü yazar Mark Twain de,

"Daily Alfa Califondan" gazetesine röportaj

yapabilmek ümidiyle, yolculuk için başvurdu.

Seçim komitesinin yanına geldiğinde, "leş gibi

viski koktuğu için" şansını baştan kaybetmek

üzereydi ki, Kaptan Duncan, onu bir rahiple

karıştırdı ve böylece Twain'in gemiye

binmesi mümkün oldu. Ünlü yazar, gezinin

başlangıcında, "dans etmek, bol bol eğlenmek,

canının istediği kadar tütün içmek, şarkı

söylemek ve sevişmek" umutlarıyla doluydu.

Ancak sonuç, kendisi için tam bir düş kırıklığı

oldu. Gerçi, geziyi anlattığı "Innocents

Abroad" adlı kitabında, bu konuya pek faz-

175

http://groups.google.com/group/merakediyorum

la değinmez ama, New York Herald gazetesine

gönderdiği bir mektupta, Amerikalı turistlerin

bu ilk deniz yolculuğunu şu şekilde eleştirmekten

de geri kalmaz:

''Quaker City adlı gemimizin yolcularının

dörtte üçü, 40 ile 70 yaş arasındaki insanlardan

oluşuyordu. Gemi, adeta bir sinagoğa

dönmüştü ve 'eğlence yolculuğu' da, cenaze

töreninden farksızdı. Gemide geçen bir günlük

hayat ise, hüzün, edepli hareketler, akşam

yemeği, domino oyunları, ibadet ve dedikodudan

ibaretti."

Düzenli olarak gemi turları düzenleyen ilk

şirket ise, "North of Scotland and Orkney and

Shetland Steam Ship Co." idi. Şirket, bu

amaçla yaptırdığı "SS St. Sunniva" adlı gemiyle,

1887 yılında, Norveç fiyordlarına düzenli

yaz turları organize etti.

OKYANUS HATTINDA ÇALIŞAN

İLK GEMİ

Sabit bir tarife ile okyanus seferleri yapan ilk

gemi, "Black Ball Line" adlı Amerikan şirketine

ait 424 tonluk "James Monroe"dur. İlk

seferinde, New York'un doğu yakasından 23

numaralı rıhtımdan 5 Ocak 1818 günü hareket

etti ve 2 Şubat günü, 28 günlük bir yolculuktan

sonra Liverpool'a ulaştı. İçinde sekiz

yolcu vardı. Dönemine göre son derece lüks

olan gemide, maundan yapılmış geniş ve ferah

bir salon vardı. İpek döşemeli kamara kapılarının

yanlarında mermer sütunlar yükseliyordu.

Ayrıca yolculara her an taze et, süt

ve yumurta sunabilmek için ambarlardan bir

bölümü minik bir çiftlik haline getirilerek, burada

domuz, inek, koyun ve tavuk besleniyordu.

Ekmek ise günlük olarak pişiriliyordu.

İLK BUHARLI YOLCU

TRANSATLANTİĞİ

"Great Western" adlı gemidir. Isambard

Kingdom Brunel tarafından, Great Western

Steamship Co. şirketi için planlanan gemi, 19

Temmuz 1837'de Bristol'de kızağa kondu. 8

Nisan 1838'de, Kaptan James Hoşken yönetiminde,

ABD'ye gitmek üzere Bristol'den ayrıldı.

15 gün, 5 saat süren bir yolculuktan sonra

New York'a ulaştı. Bu ilk seferinde ortalama

8.8 deniz mili hız yapan Great Western de,

tıpkı James Monroe gemisi gibi çok konforluydu.

Geminin birinci mevkiinde 120, ikinci

mevkiinde 20, kamara altında da 100 yolcu

ağırlanabiliyordu.

176

İLK GELENEKSEL KRAVAT

1 Temmuz 1900 tarihinden itibaren İngiltere'-

nin Eton kentindeki "Eski Etonlular Derneği"

tarafından belirlendi. Dernek üyeleri, özel bir

kravat takmak fikrine üç yıl önce kapılmışlardı.

Ancak aradaki zaman, kravatın renklerinin

belirlenebilmesi için yapılan tartışmalarla

geçti. Sonunda, mavi ve siyah renkler kabul

edildi. Mavi, yüzyıllardır Eton kentini sembolize

eden bir renkti. Siyah ise, Londra'ya giden

dernek üyelerinin takabilmesi için resmi

ve başkentin ciddiyetine yakışır bir renk olarak

seçilmişti.

İLK OPERA

"Dafne" adlı yapıttır. Librettosu Ottavio Rinuccini,

müziği ise Jacopo Peri'ye ait olan bu

ilk opera, 1597 yılının başlarında Floransa

Karnavalı sırasında Palazzo Corsi'de sahnelendi.

Müziğinin hiçbir bölümü günümüze kadar

ulaşmamıştır. Konusunu ise, Apollo ile

Dafne efsanesinden alıyordu.

Gerek metni, gerekse müziği günümüze

ulaşabilen ilk opera da yine Rinuccini ve Peri

ikilisine ait olan "Euridice"dir. İlk kez, 6

Ekim 1600 günü, Floransa'da, Palazzo Pitti'-

, de sahnelendi. Orkestrada yalnızca dört parça

saz yardı.

İngilizce olarak yazılan ve İngiltere'de ilk

kez oynanan opera ise konusunu Kanuni Sultan

Süleyman'ın Rodos kuşatmasından alır.

"Rodos Kuşatması" adlı beş perdelik bu yapıt,

1656 yılının Eylül ayında Londra'da Rutland

House'da sergilendi. Oyunda, 1522 yılında

Kanuni Sultan Süleyman tarafından Rodos'un

alınması emrinin verilmesi üzerine adanın

Türkler tarafından kuşatılması, 600 St.

John şövalyesinin 250 bin kişilik Türk birliklerine

karşı Rodos'u altı ay boyunca korumaları

anlatılır.

İngiltere'de oynanan ilk İtalyanca opera ise,

Giacomo Greber'in "Ergasto'nun Aşkları" adlı

eseridir. 9 Nisan 1705 günü, Haymarket'te, Queen's

Theatre'da sahnelendi.

İLK TAKMA MOTOR

Dört zamanlı, hava soğutmalı Daimler marka

bir deniz motorudur. 1896 yılında, New

York'ta yapıldı. Talep yetersizliği nedeniyle

yalnızca 25 adet üretildi.

"Takma motor" deyimi ise, bu tür motorları

büyük çapta ilk kez imal eden Cameron

B.Waterman'a aittir. Waterman'm "Porto"

marka takma motorlarının yapımına 1906 yılında

Detroit'te başlandı.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK EMEKLİ MAAŞI

Almanya'da, Bismark'ın 1889 yılının Haziran

ayında hazırlattığı Emeklilik Sigortası Yasası,

1 Ocak 1891'den itibaren yürürlüğe girdi.

Yasaya göre, 16 yaşının üzerinde olup da,

hiçbir iş yapamayan ve yıllık geliri 2 bin markın

altında olan herkese, belirli bir çizelgeye

göre yardım yapılıyordu. Örneğin, yıllık geliri

300 markı aşmayanlara, haftada 7 fenik veriliyordu.

1891 yılında, 132 bin 926 kişiye, 15

milyon 299 bin 4 mark verildi.

İngiliz Milletler Topluluğu'nda, yasa ile

Emekliler, kendilerine maaş verilmeye başlandığı ilk günlerden

bu yana, vezneler önünde kuyruğa girmeye başladılar.

Kuşkusuz, ilk emeklilerin girdikleri kuyruklar, bugünkülere

oranla çok daha kısaydı. Fotoğrafta, 1909 yılında emekli maaşlarım

alan Yeni Zelandalılar görülüyor.

emekli aylığı ödemeye başlayan ilk ülke Yeni

Zelanda oldu. Yasa, 1 Kasım 1898'de yürürlüğe

girdi. Yılda 34 sterlin ya da daha az kazananlara

18 sterlin de devlet tarafından veriliyordu.

Yıllık gelirde, 34 sterlinin üzerindeki

her artış için yıllık emeklilik ücretinden bir

sterlin kesiliyordu. Emekli ücreti almak isteyen

erkeklerin 65, kadınların da 60 yaşım aşmış

olmaları gerekiyordu. İlk ödeme 1899 yılının

Mart ayında yapıldı. Birinci yılda 4 bin

699 kişiye maaş bağlandı. Bunlardan birine,

durumu gereğince yılda 1 sterlin ödendi.

177

http://groups.google.com/group/merakediyorum

ATLANTİĞİ AŞAN İLK

MADENİ YAPILI GEMİ

Great Western Steamship Co. şirketi için, çizimleri

Brunel's firması, yapımı ise Patterson's

firması tarafından gerçekleştirilen "Great

Britain" adlı metal gövdeli gemiyi, Prens

Consort 19 Temmuz 1843 günü Bristol'de kızağa

koydu. İlk seferi için 26 Temmuz 1845

günü, 60 yolcu ve 600 ton yükle birlikte Liverpool'dan

hareket eden gemi, 14 gün 21 saat

süren bir yolculuktan sonra New York'a ulaştı.

İLK KAYAK TURU

1902 yılında Sir Henry Lunn tarafından düzenlendi.

440 kişinin katıldığı bu ilk kafile, kayak

merkezi olarak ünlenen İsveç kasabası

Abeloden'e getirildi. Geziye katılanlardan biri

de Sir Henry Lunn'un oğlu Arnold Runn idi.

Aradan yıllar geçtikten sonra izlenimlerini

şöyle anlatıyordu:

"Hiç gelişmemiş bir görünümümüz vardı.

Abelboden'deki o ilk kış gezisinin akşamlarını

iki uzun masanın çevresine oturup yemek

yiyerek ve kendimizi eğlendirerek geçirmeye

çalıştık. Haftada iki-üç akşamı dans etmeye

ayırıyorduk. Öteki geceler ise, amatör tiyatro

oyunları ve içeride yapılan beden hareketleri

ile geçiyordu. Dans gecelerinin en olumsuz

yönü, aynı partnerle ikiden çok kere dans

etmek zorunda kalmaktı. Kentte kayak yapmayı

düşünen ve bundan gerçekten zevk alan

tek kesim, Adelboden'li aristokratlardı. O yıl

bizim gruptan yalnızca birkaç kişi kayak yapmayı

denedi."

İLK KİTAP DİZİSİ

"İngiliz Yazarları Dizisi" adı altında 1841 yılında,

Leipzig'de Christian Bernhard Tauchnitz

tarafından yayınlandı. Dizinin ilk kitabı,

Edward Bulwer-Lytton tarafından yazılan

"Pelham" adlı yapıttı. Dizide kitapları yayınlanan

öteki yazarlar arasında Dickens, Scott,

Thackeray, Marryat, Thomas Cariyle ve George

Elliot vardı. Bütün kitaplar, demiryollarının

yaygınlaşmasıyla sayıları hızla artan

Amerikalı ve İngiliz turistlere satılmak üzere

İngilizce olarak basılmıştı. Yayıncı Tauchnitz,

kitaplarının, yalnızca İngilizce konuşulmayan

ülkelerde satılmasına büyük özen gösteriyordu.

Hatta turistlerden, satın aldıkları kitapları

kendi ülkelerine sokmayacaklarına dair

178

söz alınıyordu. Ayrıca tüm kitapların üzerinde

İngilizce konuşulan bir ülkeye sokulmalarının

suç olduğunu belirten notlar vardı.

Böylece bir anlamda ilk Copyright uygulaması

da başlatılmış oluyordu. O güne gelinceye değin,

yazarların, ülke dışında basılan eserleri

karşılığında para almaları söz konusu değildi.

Bu dürüstlüğünden dolayı, Tauchnitz'e Almanya'da

"baron" unvanı verildi ve Saksonya

Yürütme Kurulu üyeliğine seçildi. İngiltere

ise kendisini "genel konsolos" ilan etti ve

Tauchnitz, Kraliçe Victoria'nın yakın dostlarından

biri oldu. Bu ünlü yayıncı, 1895 yılında

ölmüştü ama, başlattığı dizi, 1933 yılına kadar

mirasçıları tarafından sürdürüldü. O yıla

değin, 525 yazarın 5 bin 97 kitabını yayınlamışlardı.

İLK ÇİVİ

Mezopotamya'da bulunan 5 bin yıllık bir heykelcikte,

tarihin en eski çivileri görüldü. 60

santim yüksekliğindeki bu boğa heykeli, bakır

plakaların, ahşap bir iskelet üzerine çivilerle

çakılması yöntemiyle yapılmıştı.

Orta çağlarda, çivi yapımcılığı, özel bir uzmanlık

dalı haline geldi. Demir çubuklardan,

çeşitli boy ve kalınlıklarda çiviler yapılıyordu,

ama bunların maliyetleri hayli yüksek olduğundan

fiyatları da o oranda pahalı oluyordu.

Bu nedenle, o dönemde inşaatlarda, kalaslar,

genellikle, usta marangozlar tarafından

tahta çivilerle birbirine bağlanıyordu.

. Fabrikasyon olarak çivi üretebilen ilk aygıtların

patenti, ABD'de 1786 yılında Ezekial

Reed, İngiltere'de de 1790 yılında Thomas

Clifford tarafından alındı. Böylece, marangozluk

ve mimaride yeni bir dönem başlamış

oldu.

İLK İĞNE

Fransa'da, Taş Devri'nden kalma mağaralarda,

20 bin yıl önce kemikten yapılmış iğneler

bulundu. İnsan, iğneyi, hayvan derilerinden

daha kullanışlı bir giysi üretebilmek için yaptığı

arayışlar sırasında buldu. Bu buluş, daha

uygar bir yaşama yönelik, önemli bir adım

oldu.

15. yüzyıldan itibaren metal iğneler, pek

çok ülkede kullanılmaya başlandı. Ancak, iğne

ve iplikle dikiş dikmek, yine de uzun yıllar

göznuru ve büyük bir sabır isteyen bir uğraş

olarak kaldı. 1830 yılında dikiş makinesinin

icadı ile, dikiş ve terzilik son derece kolaylaştı.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

1861 yılında İngiltere'de düzenlendi ve işçi ailelerinden oluşan 1700 kişi, ücretlerini önceden ödeyerek altı günlük Paris

gezisine çıktılar. Resimde, Paris'e gelen ilk ingiliz grubu görülüyor.

İLK PAKET TUR

"Çalışan İnsanların Paris Gezisi" adı altında

işçileri temsil eden bir komite tarafından düzenlendi.

Komitenin başkanlığını, aynı zamanda

parlamenter de olan, Sir Joseph Paxton yapıyordu.

Gezinin denetimi ise Thomas Cook'-

ta idi. İlk turist kafilesi, 17 Mayıs 1861 Cuma

günü saat 10.15'te Londra'dan, London Bridge

İstasyonu'ndan hareket ettiler.

Thomas Cook'un daha önce düzenlediği

gezilerde, turistler yalnızca yol paralarını peşin

olarak öderler, öteki tüm masrafları, gidilen

yerlerde kendileri karşılarlardı. Ancak,

bu gezide durum farklı oldu ve ilk kez değişik

bir uygulama yapıldı. Tura katılan bir işçi,

üçüncü sınıf kapalı bir vagonda yolculuk,

ikinci sınıf ruhsatlı, iyice bir otelde konaklama

da dahil olmak üzere, altı günlük bir tatil

için belirlenen ücreti, seyahat başlangıcında

şirkete ödemek zorundaydı. Bu büyük girişim

üzerine, 1700 kişilik işçi ailesi grubu, Manş'ı

geçerek Fransa'yı görmek olanağına kavuştu.

İLK SOMUN VE CIVATA

Somun ve cıvatadan, sıkıştırıcı olarak, 1550

yılından itibaren Avrupa'da yararlanılmaya

başlandı. Bu somun ve cıvatalar, tamamen elle

ve tahtadan yapılıyordu.

1798 yılında ABD'de David Wilkinson somun

ve cıvata üreten bir araç yaptı. Ondan

bir yıl önce de İngiliz Henry Moudslay, tamamı

metal olan cıvatalarla somunları üretmeyi

başarmıştı. Bu iki buluş üzerine, somun ve cıvata

hızla yayıldı. 19. yüzyıla gelindiğinde makine

ve bina yapımında metal somun ve cıvatalar

ahşap benzerlerinin yerlerini tamamen almış

durumdaydılar.

179

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Nagasaki'ye atılan atom bombası, kentin bir harabeye dönmesine yol açtı. Fotoğrafta görülen ağaca dayalı çit, bulunduğu

yerden, bombanın etkisiyle yaklaşık I kilometre öteye fırlamıştı.

İLK NÜKLEER BOMBA

İkinci Dünya Savaşı'nın başladığı yıllarda, birçok

ülkedeki bilginler, nükleer enerjinin akılalmaz

gücünün bir bombaya dönüştürülüp

dönüştürülemeyeceğine ilişkin araştırmalarını

sürdürüyorlardı. İngiltere'ye sığınan iki Alman

bilimadamı Profesör Rudolph Peierls ve

Dr. Otto Frisch, 1940 baharında, Birmingham

Üniversitesi'nde ilk gelişmeyi sağladılar. İngiliz

Hükümeti tarafından Nisan 1940'da kurulan

özel komite, 1941 yılının Haziran ayında,

ikibuçuk yıl içinde, ilk atom bombasının

yapılabileceğini duyurdu. Başbakan Winston

Churchill, çalışmaların devam ettirilmesini istedi.

Ancak, İngiltere, yoğun şekilde bombardıman

tehlikesiyle karşı karşı bulunduğundan,

adada küçük bir tesis kurulacak, asıl büyük

üretim ise, Kanada'da yapılacaktı.

Bu yolda bir çalışma da ABD'de sürdürülüyordu.

ABD'nin 1941 yılında savaşa girmesi

üzerine, iki ülke, atom bombasına ilişkin projelerin

ortak yürütülmesini kararlaştırdı. İngiliz

bilim adamları Amerikalıların "Manhattan

Projesi"nde görev aldılar ve çalışmalar

ABD'de yürütülmeye başlandı.

İlk atomik patlama, 16 Temmuz 1945'te

New Mexico çöllerinde gerçekleştirildi. Japonların

yavaş yavaş barış görüşmelerine yanaşmaya

başlamalarına rağmen, ABD Başkanı

Truman, İngiliz Başbakanı Churchill'in de

onayı ile, Japonya'nın kayıtsız koşulsuz teslimini

çabuklaştırmak amacıyla iki atom bombası

kullanılmasına karar verdi. Tokyo, böyle

bir bombanın kullanılacağına dair önceden

uyarılmadı. 6 Ağustos 1945'te Hiroşima, nükleer

saldırının ilk kurbanı oldu. 20 bin ton

TNT (dinamit) tahrip gücüne eşit olan bomba,

yerden 600 metre yükseklikte patladı ve

80 bin kişinin derhal ölmesine, 70 bin kişinin

de sakat kalmasına yol açtı. Kentteki binaların

yüzde 70'i de tamamen yok olmuş, ya da

kullanılamaz hale gelmişti.

9 Ağustos'ta, ikinci bomba Nagasaki'ye

atıldı. Bu kentte de, 40 bin kişi öldü. 25 bin

kişi yaralandı. 10 Ağustos'ta Japonlar, "hiçbir

koşul" öne sürmeden teslim oldular. Ancak

şurası çok kesin olarak bilinmektedir ki,

Amerikalılar atom bombasını kullanmasalar

bile, Japonya teslim olmak üzereydi.

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, Sovyetler

Birliği ile Batı arasındaki soğuk savaştan

yararlanan ABD bir süre, nükleer silahları tekelinde

tutmanın zevkini yaşadı. Ancak, 1949

yılında Moskova ilk atom denemesini yaptı.

Onu, üç yıl sonra İngiltere izledi.

180

http://groups.google.com/group/merakediyorum

181

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK ORGAN NAKLİ

İnsanlar arasında organ naklini gerçekleştirmeye

ilişkin denemeler, İkinci Dünya Savaşı

sonrasında başladı. Fakat, o güne kadar hayvanlar

üzerinde yapılan deneyler, vücuda yeni

takılan organın, bünyenin savunma mekanizmaları

tarafından ağır ağır yok edildiğini

gösteriyordu.

1953 yılında, Bostonlu cerrah John P.Merrîll,

ikiz kardeşlerden birinden alınacak bir

böbreğin ötekine takılması halinde, bünyenin

yeni böbreği "reddetmediğini" gördü Sonraları,

birbirleriyle akrabalığı olmayan insanlar

Hermann von Helmholtz tarafından yapılan Oftalmoskop aygıtı,

gözdeki retina tabakasında bulunan damarların incelenmesini

ve hastalıkların bu yöntemle tanısını kolaylaştırdı.

Fotoğrafta, bir şeker hastasının hasarlı göz damarları görülüyor,

İLK OFTALMOSKOP

1851 yılında, Berlinli Doktor Hermann von

Helmholtz, gözbebeğine bir ışık yollayabildiği

takdirde gözün iç kısımlarını inceleyebileceğini

anladı. Bir süre çalıştıktan sonra, oftalmoskobu

geliştirdi. Bu aygıt bir ışık kaynağı,

ayna ve merceklerden oluşuyordu. Doktorun

özellikle retinayı ve göz yuvarlağını incelemesini

büyük ölçüde kolaylaştırıyordu.

Retinanın üzerindeki atar ve toplardamarlar,

vücudumuzun doğrudan görebileceğimiz tek

damarlarıdır. Bu nedenle günümüzde oftalmoskobik

inceleme, birçok hastalığın tanısında

önemli rol oynar.

arasında yapılan organ naklinin bünye tarafından

kabulünü sağlayan ilaçlar geliştirildi.

Bu ilaçlar sayesinde, önceleri, böbrek nakilleri

yapıldı. Ancak, bu ilaçlar sayesinde böbrek

takılan hastalar, bu kez de bir tür kanserin

tehdidiyle karşı karşıya kaldılar. Bu nedenle,

organ nakli, ancak, başka türlü yaşaması

olanaksız hale gelen hastalar için başvurulan

bir yöntem oldu.

PARAŞÜTLE İLK ATLAYIŞ

22 Ekim 1797 günü, Andre-Jacques Garnerin

tarafından, Paris'te Parc Monceau'da yapıldı.

Garnerin, 743 metre yükseklikten, bir balondan

atladı. 7 metre çapındaki paraşüt, kapalı

bir şemsiyeyi andırıyordu ve ortasındaki

destek çubuğu bir iple balonun sepetine bağlanmıştı.

Şemsiyenin alt ucuna bağlı sepete de

Garnerin oturmuştu. Balonun sepetinde bulunan

Garnerin'in kardeşi, paraşütün ipini

kesti ve paraşüt aşağıya inmeye başladı. Bu

anda, "kapalı şemsiye" açıldı ve iniş yavaşladı.

Paraşütle ilk acil atlayış da, 1808 yılında,

Polonya'nın Varşova kentinde yapıldı. Jordaki

Kurapento, bindiği Mongolfier balonunun

alev alması sonucu paraşütle aşağı atladı. Bu,

motorlu uçakların yapımına kadar kayıtlara

geçen ilk acil durum atlayışı oldu.

UÇAKTAN PARAŞÜTLE

İLK ATLAYIŞ

1 Mart 1912 günü, Yüzbaşı Ablert Berry tarafından,

Benosit marka bir uçaktan Jefferson

Barracks üzerinde yapıldı. Berry, 300 metre

yükseklikten atlamıştı. Anthony Jannus kumandasındaki

uçak, Kinloch Park'taki Benoist

Uçuş Okulu'ndan saat 2.30'da havalandı.

2.5 saat sonra da atlayışın yapılacağı bölgeye

geldi. "Flight" dergisindeki habere göre,

Berry'nin paraşütü, atlayıştan sonraki ilk 130

metreden sonra açıldı. Salimen yere inen

Berry, derhal yerinden fırlayarak komutanı

Binbaşı W.T. Wood'a koştu ve raporunu verdi.

UÇAKTAN PARAŞÜTLE

ATLAYAN İLK KADIN

ABD'nin Kuzey Caroline eyaletinden Bayan

Georgia Thompson, 1908 yılında, Charles

Broadwick paraşüt ekibine katıldığı zaman, 15

yıllık ev kadını ve anneydi. İlk atlayışını 21

Haziran 1913 günü, Glenn Martin'in kullan-

182

http://groups.google.com/group/merakediyorum

dığı bir uçaktan, Los Angeles'da, Griffith

Parkı üzerinde yaptı. "İnce Broadwick" olarak

tanınan bu ilk kadın paraşütçü, 4 Temmuz

1914 günü, San Diego'da ilk kez elle kumanda

edilen bir paraşütle uçaktan atladı.

PARAŞÜTLE UÇAĞA BİNEN

İLK PİLOTLAR

1918 yılının baharında, Heinecke tipi paraşütleriyle

uçaklarını kullanan Alman Hava Kuvvetleri'ne

bağlı pilotlardır. O yılın 1 Nisan'-

ında, Jasta 56 adlı hava birliğinden Vzfw. Weimer,

Albatross DVa tipi uçağının İngiliz mevzileri

üzerinde vurulması sonucu, savaşta paraşütle

atlayan ilk askeri pilot oldu. Sağ olarak

yere inmesine karşın, İngilizlere tutsak olmaktan

kurtulamadı.

PARAŞÜTLE İLK SERBEST

ATLAYIŞ

Paraşütle kural dışı ilk serbest atlayış, Amerikan

Hava Kuvvetleri'nden Çavuş Randall

Bose tarafından gerçekleştirildi. Çavuş Bose,

bir arkadaşıyla, atlayıştan 300 metre sonra paraşütünü

açtığı halde salimen aşağı inebileceğine

dair iddiaya girmişti. Deneme, 1924 yılında,

Long Island'da yapıldı. 1500 metre yükseklikten

atlayan Bose, 500 metre düştükten

sonra paraşütünün ipini çekti ve burnu bile kanamadan

aşağı inmeyi başararak iddiayı

kazandı.

İLK PARAŞÜT SPOR KULÜBÜ

1933 yılında Moskova'da kuruldu. Paraşütçülüğün

spor olarak gelişimine büyük önem

veren Sovyetler Birliği, ilk spor kulübünün kuruluşundan

üç yıl önce de, Sovyet Paraşüt

Sporu Festivali'ni düzenlemişti. 1930'lu yıllarda,

ülkenin pek çok yerinde yüzlerce paraşüt

kulübü kuruldu ve halk parklarının çoğunda

atlama kuleleri inşa edildi. Bu çalışmalar, Sovyetler

Birliği'ni paraşüt konusunda dünyanın

en önde gelen ülkesi haline getirdi.

İLK DİNSEL DERGİ

"St. Michael's Derby Parish Magazine" adıyla

1859 yılının Ocak ayında yayınlandı. Aylık

olan derginin kurucusu, Peder John Erskine

Clarke idi. Birinci sayısının kapağında kiliseyi,

bazı evleri ve kulübeleri ile bir okulun bahçesinde

top oynayan çocukları gösteren çizgiresimler

vardı. Derginin içeriği ise, yaşanmış

öykülerden, şiirlerden, çocuk öykülerinden,

misyoner yaşamının gizemli yanlarından söz

eden yazılardan, eski kitaplardan alıntılardan

ve kilise ile cemaat haberlerinden oluşuyordu.

"Okuyucuların Sorularına Yanıtlar" başlığıyla

açılan bir sütunda, okurların, kilise ve faaliyetleri

ile çeşitli dinsel konularda gönderecekleri

soruların tüm açıklıkları ve ayrıntılarıyla

yanıtlanacağı belirtiliyordu.

İLK PARKMETRE

Oklahoma City'nin önde gelen gazetelerinden

birinin yayıncısı olan Carlton Magee tarafından

geliştirildi. Magee, kent içinde otopark sorununu,

çözmek üzere kurulmuş bir işadamları

komitesinin başkanlığına getirilmişti. Dual

Parkin Meter Co. adlı bir şirket kurdu. Oklahoma

Trafik Müdürlüğü, bu şirkete ilk etapta

150 parkmetre sipariş etti. Bu parkmetreler,

16 Temmuz 1935 günü kentin çeşitli yerlerine

takılarak hizmete girdi. İngiltere'de de

ilk kez Londra'da 10 Temmuz 1958 günü 625

parkmetre takıldı.

İLK PENİSİLİN

1928 yılının Eylül ayında, Londra'daki St.

Mary Hastanesi'nde Dr. Alexander Fleming

tarafından bulundu. Fleming, bir ay önce tatile

çıkarken, laboratuvannın güneş görmeyen

bir köşesine bazı kültürler yerleştirmişti. D.M.

Pryce'la birlikte, bunların antiseptik özelliklerini

araştırıyordu. Tatil sonrası yaptığı incelemelerde,

bu kültürlerden birinin farklı bir

özellik gösterdiğini fark etti. Bunun üzerine

yoğun bir çalışmaya başladı. Sonunda 13 Şubat

1929 günü, Tıbbi Araştırmalar Kulübü'nde,

penisilini bulduğunu açıkladı.

PENİSİLİNİN İLK KLİNİK

UYGULAMASI

St. Mary's Hastanesi'nde, 9 Ocak 1929 günü

yapıldı. Fleming, asistanlarından Stuart Craddock'un

sinüs iltihabını penisilinle iyileştirdi

ve "steplokok" türü mikropları yok ederek tedavide

başarı sağladı. İlacın çok daha etkin

bir kullanımı, 1931 yılında Sheffield'da gerçekleştirildi.

Dr. C.G. Paine iki çocuk hastada

doğuştan gelen "gonokokal oftalmitis" denilen

görme bozukluğu ile, bir erişkin hastada

"pnomokokal enfeksiyon" sonucu oluşan

göz hastalığını penisilinle iyileştirdi. Erişkin

183

http://groups.google.com/group/merakediyorum

hastanın sağ gözüne düşme sonucu bir taş parçası

çarpmış ve küçük bir taş parçası gözbebeğinin

arkasına girerek hasara neden olmuştu.

Enfeksiyon, penisilinle temizlendi ve göz,

taşı çıkartmak için ameliyat edilebilir hale geldi.

Hasta, kısa zamanda yeniden normal görme

yeteneğine kavuştu. Bu ilk başarılı penisilin

tedavileri, yerel girişimler olarak kaldı ve

penisilinin önemli bir "kemoterapi" unsuru

olarak kabul edilmesi çok zaman aldı.

Londra'dan, Parlamento Alanı'nın köşesine dikilen bu tabela

ile ilk yaya geçidi 1926 yılında hizmete girdi. Beyaz zemin üzerine,

"Lütfen buradan geçiniz" yazılı tabelayı, Londralılar

ilk günlerde şaşkınlıkla izlediler.

İLK YAYA GEÇİDİ

Parlamento Alanı'nda, Londra Trafik Danışma

Komitesi'nin girişimleri sonucu, 1926 yılının

Aralık ayında hizmete girdi. Geçidinyeri,

üzerinde bir (+) işareti ile "Lütfen buradan

geçiniz" yazısı bulunan beyaz bir tabela ile belirlendi.

Ertesi yılın Ağustos ayma kadar,

kentteki yaya geçitlerinin sayısı 16'yi buldu.

En önemli geçitler, asfalt üzerine, birbirine paralel

olarak çizilen iki kalın beyaz çizgi ile işaretlendi.

Zebra derisini andıran beyaz çizgilerin yaya

geçitlerinde kullanılmasına ise 31 Ekim

1951 gününden itibaren başlandı.

184

ARITILMIŞ İLK PENİSİLİN

Sir William Dunn Patoloji Okulu'nda, 1940

yazında, Profesör Howard Florey ve Yahudi

asıllı Alman Profesör Ernest Chain tarafından

elde edildi. Prof. Florey, ortak çalışmalarının

sonucunu, "Kemoterapik tedavi aracı olarak

penisilin" başlıklı bir makalesiyle dünyaya duyurdu.

Bu makale, 24 Ağustos 1940 günü,

Lancet'te yayınlandı.

ARITILMIŞ PENİSİLİNİN İLK

KLİNİK KULLANIMI

12 Şubat 1941 günü, Oxford'da Radcliffe

Hastanesi'nde gerçekleşti. Bir polis memuru

olan hasta, ağız kenarındaki yara sonucu, kan

zehirlenmesine yakalanmıştı. 24 saat içinde

hastaya 800 miligram penisilin verildi ve durumunda

büyük bir düzelme gözlendi. Ancak

5 gün içinde, Profesör Florey'in ekibi, o dönemde,

dünyada bulunan tüm arıtılmış penisilini

tüketti ve hasta 15 Mart günü öldü.

Kesin bir başarıyla sonuçlanan ilk penisilin

tedavisi, yine Redcliffe Hastanesi'nde, 3

Mayıs 1941 günü başlatıldı. Büyük bir şirpençe

çıban yarasıyla hastaneye getirilen hastaya,

damardan penisilin verildi. 4 gün sonra, yaranın

iyileşmeye yüz tuttuğu görüldü. 15 Mayıs

günü, hasta, sağlığına tamamen kavuşmuş

olarak hastaneden taburcu edildi.

Geniş ölçüde penisilin üretmek üzere ilk tesis

de Oxford'daki Sir William Dunn Patoloji

Okulu'nda, 1941 yılının yazında, Prof. Chain'in

yönetiminde faaliyete geçti. Penisilini de

ürettiği ilaçlar arasına alan ilk eczacılık kuruluşu

ise, Bromyey'deki Kemball and Bishop

Co. şirketi oldu. Şirket, ürettiği 10 galonluk

ilk 20 bidon penisilini, ücretsiz olarak 11 Eylül

1942 günü Patoloji Okulu'na armağan etti.

Sir Alexander Fleming, Sir Howard Florey

ve Dr. E.B. Chain, penisilinle ilgili çalışmalarından

ötürü, 1945 yılının ekim ayında

Nobel Ödülü'nü ortaklaşa paylaştılar.

SERİ OLARAK YAPILAN İLK

ÇOCUK ARABALARI

Bu tür arabaların üretimine, 1850 yılında

Londra'da iki ayrı yapımcı tarafından başlandı.

John Ailen ve A.Babin adlı kişilerin yaptıkları

arabalar, önceki benzerlerinden çok

farklıydı. Zira daha önceki örnekler, aristokrasi

için imal edilmiş tek tük denemelerdi ve

http://groups.google.com/group/merakediyorum

hepsi de önden bir hayvan ya da insan tarafından

çekiliyordu. Ailen ve Babin'in yaptıkları

çocuk arabaları ise, bugünkü benzerleri gibi

arkadan itiliyordu. Ayrıca dört değil, üç tekerleği

vardı.

İLK PERMALI SAÇLAR

William Kent'in, 1773 yılında Devonshire Dükü için yaptığı

bu ilk çocuk arabası, önündeki koşumlara bağlanan köpekler

tarafından çekiliyordu. Arabanın ön kısmında görülen yılanlar,

Devonshire'ların aile sembolü idi.

İLK ÇOCUK ARABASI

İngiltere'de, 1733 yılında William Kent tarafından,

3. Devonshire Dükü için yapıldı. Aracın

arka tekerleklerinin çapı 52 santim, ön tekerleklerinin

çapı ise 40 santimdi. Arabanın

en büyük özelliği, ön tekerleklerin arasına Devonshire

ailesinin simgesi olan "Cavendish yılanlan"

mn takılmasıydı. Yılanların ve taşıyıcı

bölümün ahşap olarak yapıldığı bu çocuk

arabası, köpekler tarafından çekiliyordu. 1733

yılında yapılan ilk çocuk arabasının çağdaşı

olduğu sanılan bir başka örnek de halen, Fransız

Ulusal Müzesi'nde saklanmaktadır. Bazı

tarihçiler, bu arabanın 14. Louis'nin çocuğu

Dauphin (doğumu 1729) için yapıldığını öne

sürerler. Ancak müze yetkilileri bu düşünceye

katılmıyorlar. Onlara göre, araba, Fransa'-

da değil, Almanya'da yapıldı.

Kari Ludwig Nessler tarafından yapıldı. Nessler,

1872 yılında, Black Forrest'ta doğmuştu.

Aynı yıl, Parisli modacı Marcel Grateau, saç

modasına "Marcel dalgalan" denilen biçimi

getirmişti. Yoksul bir ayakkabıcının oğlu olan

Nessler, ailesinin isteği üzerine baba mesleğine

yöneldi. Ne var ki, gözleri bu mesleği yapmasına

elverecek denli güçlü değildi. Sonunda

kuaför oldu. Önce İsviçre'de çalıştı, sonra

Paris'e geçti. Orada, Marcel dalgalarının nasıl

yapılacağını öğrendi. 1901 yılında Londra'-

ya döndüğünde, kendi geliştirdiği bir aygıtın

yardımıyla hanımların saçlarına uzun ömürlü

Marcel bukleleri yapmayı rahatlıkla beceriyordu.

Bir gün müşterilerden birinin saçında

bu yöntemi denedi. Ancak hanımların,

kendisine sık sık para ödemesinden yana olan

patronu, kalıcı bir saç biçimi yaratan Nessler'i

hemen kovdu. Neyse ki, o güne kadar Nessler

kendi adına bir salon açıp çalışmalarını sürdürmesine

yetecek kadar para biriktirmişti. 8

Ekim 1906 akşamı, açtığı yeni salona kentin

en ünlü kuaförlerini çağırdı ve onlara permanın

nasıl yapılacağını gösterdi. Nessler'in kullandığı

yöntemin kalıcılığından kuşku yoktu

ama, ticari açıdan kuaförler için hiç de iç açıcı

bir gelişme değildi bu durum. Kullanılan aygıt

son derece büyük ve ağırdı. Müşterinin saçlarına

perma yaptırabilmek için tam 6 saat boyunca

bu aygıta tahammül etmesi gerekiyordu.

Tabii, bu kadar uzun süren bir işlemin fiyatı

da ona göreydi. Bu yüzdendir ki, bir yıl

içinde saçlarına perma yaptırmak için Nessler'e

gelen müşteri sayısı ancak 70'te kaldı. Birinci

Dünya Savaşı'nın başlamasıyla, Nessler

ABD'ye göç etti. Büyük bir şans eseri, dönemin

ünlü dans yıldızı Irene Castle, Nessler'e

gelerek saçlarına perma yaptırdı (1915) ve o

günden sonra tüm Amerika perma modasının

çılgınlığıyla kıvrım kıvrım oldu.

İLK PETROL POMPASI

ABD'nin Indiana eyaleti, Fort Wayne kasabasında,

Sylvanus Bowster ve Jake Gumper

tarafından işletilen bakkal dükkânına 5 Eylül

1885 günü takıldı. Gerçi o dönemde Karl Benz

de ilk atsız arabayı üretmek için çalışmalarına

başlamıştı ama, bugünkü petrol pompalarının

atası olan ilk pompanın arabalarla ve

otomobil sürücüleriyle hiç ilgisi yoktu. Bowster'i

böyle bir pompa yapmaya yönelten, komşusu

bakkal Gumper'in bir sorunuydu. Gumper'in

dükkânında petrol lambalarında kul-

185

http://groups.google.com/group/merakediyorum

lanılan gazyağı ile yemeklik yağ, yanyana satılıyordu.

Gazyağı fıçısından sık sık gaz alındığı

için kokusu yemeklik yağa siniyor ve Gumper'in

müşkülpesent müşterileri bundan sık

sık şikâyetçi oluyordu. Kuşkusuz, bu sorunun

en kolay çözümü, gaz yağının bulunduğu fıçıyı,

dükkânın daha uzak bir köşesine taşımaktı.

Ne Bowstre, ne de Gumper bunu akıl

edebildi ve böylece iki arkadaş bu soruna bir

çare bulmak için kafa yormaya başladılar. Sonunda

Bowster, ilk pompayı yaptı. Bu pompa

sayesinde, gaz fıçısının açılmasına hiç gerek

yoktu. Pompanın ucu, fıçının üst kapağından

özel bir delikle içeriye daldırılıyor, daha sonra

da elle çalışan bir kolun yardımıyla istenilen

kaba, gazyağı aktarılıyordu. Elle çalışan

kolun her devinimi sonunda kaba aktarılan

gaz miktarı da sabit olduğundan ücreti de kolayca

hesaplanabiliyordu. Böylece gaz fıçısından

hiç koku çıkmadan Gumper satışlarını

sürdürdü.

Petrol pompasının benzin istasyonlarında

kullanılmaya başlanması ise, Bowster'in ilk

çalışmasından 20 yıl sonra mümkün oldu. İlk

kez 1905 yılında, yine Fort Wayne'de bir benzin

istasyonuna ilk pompa takıldı.

Satılan akaryakıtın fiyatını ve miktarını

otomatik olarak gösteren ilk pompa ise 1 Kasım

1932 günü piyasaya çıkarıldı.

İLK FOTOKOPİ ARACI

Rectigraph Co. adlı şirket tarafından 1907 yılında

New York'ta pazarlandı. Makinenin patenti

George C.Beidler'e aitti. Beidler, böyle

bir araç geliştirme fikrini, yıllar önce Oklahoma'da

bir arazi ihtilafları bürosunda çalışırken

düşünmüştü. Yasal belgelerin çok kısa bir

zaman içinde kopye edilmeleri gereksinimi,

onu bu yolda bazı araştırmalara yöneltti.

Uzun denemelerden sonra, ilk rototip fotokopi

makinesini 1906 yılında yapmayı başardı ve

aynı yıl da patentini aldı.

TİCARİ AÇIDAN BAŞARILI

İLK FOTOĞRAF BASMA İŞLEMİ

1839 yılında Paris'te Louis J.M.Daguerre tarafından

geliştirildi. Daguerre, bu çalışmalarına

10 yıl önce ilk fotoğrafı çeken Nicephore

Niepce ile bir ortaklık kurarak başlamıştı.

Uzun süren çalışmalar sonucu, Niepce'nin

"heliografi" adını verdiği teknikle 8 saat süren

fotoğraf basma işlemim, 15-30 dakikaya

indirgemeyi başardı. Çalışmalarının sonucu,

ünlü Fransız astronomisti Dominique-

186

François Arago tarafından, 7 Ocak 1839 günü,

Fransız Bilimler Akademisi'nde tanıtıldı.

Bu tanıtımın etkisiyle, Fransız hükümeti, sistemin

haklarını dünya çapında kendisine ait

olmak üzere Daguerre ile Niepce'nin mirasçısı

Isıdore Niepce'den satın aldı (19 Ağustos

1839). Ancak Daguerre, bir "uyanıklık" yaparak,

buluşunun patentini Fransa hükümeti

ile yaptığı anlaşmadan beş gün önce, Londra'da

da tescil ettirmişti. Sonradan bu davranışından

pişmanlık duydu ve Londra'daki

haklarını hiçbir zaman kullanamadı. Zaten

buna da gerek kalmamıştı. Parisliler, "bir saat

içinde çıkan fotoğraf" tekniğinden öylesine etkilenmişlerdi

ki, bu yeni akımın öncüleri arasında

yer alabilmek için fotoğraf malzemesi

satan dükkânları adeta yağmaladılar. Kentin

her köşesi, kiliselerin, sarayların ya da başka

yerlerin görüntülerini saptamaya çalışan üç

ayaklı kameralarla doldu.

FOTOĞRAFI ÇEKİLEN

İLK İNSAN

Rahip Joseph Bancroft Reade, 1838 yılında

"bahçıvanı"nı, çimlerin üzerine yatırdı ve bir

fotoğrafını çekti. Bu, dünyada bir insanı resmeden

ilk fotoğraf oldu.

İLK OLAY FOTOĞRAFI

10 Nisan 1848'de, W.E.Kilburn tarafından çekildi.

O gün, 20 bin kişilik bir kalabalık, İngiltere'de

parlamento binasının önünde toplanarak,

bazı reformların gerçekleştirilmesi

için gösteriler yaptı. W.E.Kilburn, işte bu kalabalığın

fotoğrafını çekmişti. 1977 yılına kadar,

böyle bir fotoğrafın varlığından kimsenin

haberi yoktu. O yıl BBC'nin araştırmacılarından

biri, fotoğrafı, Windsor'daki Kraliyet

Koleksiyonları'nın arasında buldu.

HAVADAN ÇEKİLEN İLK

FOTOĞRAF

"Nadar" takma adıyla bilinen Fransız havacı

Gaspard Felix Tournachon tarafından 1858

yılının son haftası içinde çekildi. Tournachon,

87 metre yükseklikteki bir balondan, Paris'-

in dışındaki Val de Bierre yöresini görüntüledi.

İngiltere'de ilk hava fotoğrafı ise 1863 yılında,

Medway Vadisi'nin 1335 metre üstünde

bir balondan Henry Negretti tarafından çekildi.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

SATILAN İLK FOTOĞRAF

MAKİNESİ

Alphonse Giroux tarafından yapılan fotoğraf

makinesi, 1839 yılının Eylül ayında, Paris'te

400 franka satıldı. Makinenin mucidi Louis

Deguerre ile Giroux arasındaki üretim anlaşması,

aynı yılın 22 Haziran günü imzalanmıştı.

Ahşap olarak yapılan ilk kameranın boyutları,

kapalı olarak 26 cm X 30 cm x 36 cm idi.

Akromatik olan merceği de, Paris'te Charles

Chevalier tarafından yapılmıştı. Ğiroux et Cia

firması, dünyanın fotoğraf malzemesi satan

ilk şirketidir. Dükkânlarında her türlü fotoğraf

malzemesi bulmak mümkündü. Tabii, bu

malzemeler o günün tekniğine göre idi.

İLK FOTOĞRAF MAKİNESİ

FİLMİ

Patenti, 1888 yılının Nisan ayında İngiltere'-

nin Birmingham kentinde Alfred Pumphrey

tarafından alındı. Ertesi yıl Pumphrey, kendi

fabrikasında üretime başladı. Jelatin emilüsyonlu

bu filmler, 12'lik plaketler halinde satılıyordu

ve 8 X 11 cm ile 20 + 25 cm arasında

değişik boyutlarda bulabilmek mümkündü.

Bir dolduruşta 100 fotoğraf çekebilen

100-Fold Filmograph markalı kendi orijinal

makinesinde kullanıldığı gibi, standart film kullanabilen

her tür makine ile de çekim yapmak

mümkündü.

İLK SELÜLOİD FİLM

Philadelphia'da, John Carbutt tarafından geliştirildi

ve 7 Kasım 1888 günü, Fotoğrafçılık

Derneği üyelerine tanıtıldı. Bunlar, negatif

filmlerdi. Aynı yılın 21 Kasım'ında ilk"slayt"ı

yaptı.

Rulo halindeki selüloid filmler ise, New

York'ta, Eastman Dry Plate Co. tarafından

27 Ağustos 1889 gününden itibaren yeni üretilen

Kodak marka fotoğraf makinelerinde

kullanılmak üzere pazarlandı. Gerçi, aynı yılın

Aralık ayında patentini almışlardı ama, aslında

rulo filmle ilgili çalışmalar, 2 Mayıs

1887'de başlamıştı ve patent için müracaat

üretimin gerçekleşmesinden sonraya bırakılmıştı.

İLK FOTOĞRAFÇI DÜKKÂNI

"New York Sun" gazetesinin 4 Mart 1840 tarihli

nüshasında, Alexander Wolcott ve John

Johnson tarafından 51. caddede bir fotoğrafçı

dükkânı açıldığı, bu-dükkânda "harikulade

portreler" çekildiği duyuruldu. Poz süresi 3-5

dakika olan bir tek fotoğraf için 3 dolar ücret

alınıyordu. İngiltere'nin ilk fotoğraf stüdyosunu

ise Londra'da 23 Mart 1841 günü eski

bir kömür tüccarı olan Richard Beard açtı.

Beard, J.F. Goddard ve J.T. Cooper adlı iki

usta fotoğrafçıyı dükkânına usta olarak aldı.

Yıl sonuna doğru, dükkânın ortalama günlük

geliri 60 sterlin dolayındaydı. Çekim sırasında

poz süresi hayli uzun olduğundan, müşterilerin

kıpırdamaması için, boyunları arkadan

bir desteğe yaslanıyordu. Bir gazete muhabiri,

bu desteği, "demir kelepçe" olarak tanımladı.

Ne var ki, müşteri çektiği zahmetin karşılığını

kelepçeden kurtulduktan yalnızca beş

dakika sonra özenle çerçevelenmiş 5x4 santimetre

ebadında güzel bir resimle alıyordu.

Doğal renklerle fotoğraf çeken ilk stüdyo

ise, 1906 yılında, Londra'da "Rotary Photographic

Co. adlı şirket tarafından hizmete açıldı.

İLK FOTOĞRAF KULÜBÜ

"Daguerreotipi Dostları" adı altında 1840 yılında

Karl Schuh tarafından Viyana'da kuruldu.

Aslen Berlinli olan Schuh, "daguerreotipi"

tekniğiyle fotoğraflar çekiyordu ve bir yıl sonra,

Avusturya'nın ilk profesyonel fotoğrafçısı

olarak portreler çekmeye başladı. Kulüp

üyeleri, düzenli olarak yaptıkları toplantılara

birbirlerine çalışmalarını gösteriyorlar ve bu

çalışmalar üzerine tartışıyorlardı.

İLK RENKLİ FOTOĞRAF

Jersey'de Thomas Sutton tarafından çekildi.

17 Mayıs 1861 günü yapılan bu çekim sırasında

Sutton'un teknik danışmanlığını İskoçyalı

fizikçi James Clark Maxwell yaptı.

Maxwell'in tekniğine göre, fotoğraf üç aşamada

çekiliyordu. Bunlardan her birinde, kamera

ile resmi çekilen nesne arasına kırmızı, mavi

ve yeşil sıvı ile dolu birer kap konuyordu. Sonra

cam negatifler üç ayrı özel cam aracılığıyla

ekrana yansıtılıyordu. Gerçi bu çalışma, rantabl

olmaktan çok bilimsel değere sahipti ama,

doğal renklere hayli yatkın sonuç alınmıştı.

İLK RENKLİ BASKI

Gökkuşağının renkleri, 7 Mayıs 1869 günü,

Fransız Fotoğrafçılık Derneği üyelerinin

187

http://groups.google.com/group/merakediyorum

"Nottingham Guardian" gazetesinin foto muhabiri Charles Shaw (arkada), Burton'da çalışmalar yapan Fransız pilotlarından

M. Beau'yu ikna ederek uçağa binmeyi başardı.

UÇAKTAN ÇEKİLEN İLK

FOTOĞRAFLAR

Beranger Fotoğraf Ajansı'ndan M.Meurisse,

1909 yılının Aralık ayında Hubert Latham tarafından

kullanılan Antoinette modeli bir

uçaktan Fransa'da Rheims yakınlarındaki

Camp de Chalons Havaalanı'nın fotoğrafını

çekti. İşin ilginç yönü, bu fotoğrafların çekilişinden

bir yıl önce, ilk kez olarak uçaktan

bir sinema filminin çekilmiş olmasıydı. Havaalanının

fotoğrafları (birinde, kalkış halindeki

bir uçak da görülüyordu), "L'Illustration"

dergisinin Noel sayısında yayınlandı.

İngiltere'de, uçaktan fotoğraf çeken ilk fotoğrafçı

ise, Charles Shaw'dır. Nottingham

Guardian gazetesinin kadrolu elemanı olan

Shaw, 30 Eylül 1910 günü, 133 metre yükseklikten

Burton-on-Trent nehrini görüntüledi.

Fotoğraf, Guardian gazetesinin ertesi günkü

nüshasında yayınlandı. Burton, üç Fransız piönünde

Louis Ducos du Hauron tarafından

basıldı. Du Hauron, renkli baskı tekniğinin,

patentini aynı yılın 23 Şubat günü almıştı. Bugüne

ulaşan en eski renkli resimlerinden biri

1877 yılında çekilen, Angouleme'ye ait bir görüntüdür.

Fotoğrafta, bal renkli evlerin arasında

kiremit renkli çatısıyla yükselen katedral

ile arkasındaki Charente nehrinin yeşilimsi

suları görülür.

İLK RENKLİ RULO FİLM

Robert Krayn tarafından bulundu ve Alman-

188

ya'da 1910 yılında Neue Photographische Gesellchaft

adlı kuruluş tarafından üretildi. Ancak

bunun ömrü kısa oldu ve 1924 yılına ka-

.dar bu konuda başka bir çalışma görülmedi.

O yıl, yine bir Alman kuruluşu olan Lignose

Natural Color Film, bir kez daha rulo halinde

renkli filmi piyasaya sundu. Amatör fotoğrafçılar,

üç renkli ilk başarılı "Kodachrome"

filme kavuşabilmek için 1936 yılına kadar beklemek

zorunda kaldılar. Kodacolor film makaralarının

1942 yılında ABD'de piyasaya çıkmasıyla

kâğıda basılan ilk renkli fotoğraflar

da ortaya çıkmaya başladı.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

lotunun uçuş denemeleri yaptıklarını duyunca

Burton'a gitmişti. Orada, pilotlardan

M.Beau ile tanışarak kendisini ikna etti ve

Farman tipi uçağına binmeyi başardı. Çekim

sırasında hayli korkulu dakikalar yaşamıştı

ama, daha sonra o anlardan söz ederken, "gazetecilik

yaşantımın hiçbir dakikasında o denli

heyecan duymadım" diyecekti.

İLK KARİKATÜRLÜ

KARTPOSTALLAR

1880 yılında Almanya'da basıldı. İngiltere'de

ise ancak 1902'lerde ortaya çıktı. Ancak, oldukça

büyük bir beğeni gördü. İngiltere'deki

kartların yaratıcısı, çok üretken bir kaleme sahip

olan Donald McGill idi. Deniz Kuvvetleri'nde

mimar olarak görev yapan bu İskoç

asıllı Kanadalı sanatçı, ünlü yazar George Orvvell'in

de belirttiği gibi, aslında para peşinde

koşan biri değildi. Yine de çok zengin olan yaratıcı

gücüyle, 12 bini aşkın "karikatürize posta

kartı" üretti. Bunların günümüze ulaşabilen

en eski örneğinin üzerinde, 7 Aralık 1904 tarihi

vardır. Woodbury serisinin 1140 numaralı

parçası olan bu kartta, McGill'in yaratıcı

zekâsının örneklerinden birini görürüz. Bir

bando eri, elindeki davul tokmağıyla bir bank

sırasına oturmuştur. Yanında da sevgilisi vardır.

Tokmak kızın vücuduna yöneliktir. Kız,

"Ne düşünüyorsun Tommy?" diye sorar. Erkek,

"Senin aklından geçenleri" deyince, kız,

"Oh, terbiyesiz" diye bağırır. Buna benzer

189

http://groups.google.com/group/merakediyorum

esprilerle süslediği kartlarından 350 milyon

adet satılan Donad McGill, büyük bir servetin

sahibi oldu.

TİCARİ İLK RENKLİ

BASKI SİSTEMİ

Patenti 23 Şubat 1890 günü, Philadelphia'da

F.E.Ives tarafından alındı. Ives, "Kromskop"

denilen kamerasına iki yansıtıcı ayna takmıştı.

Bunların yardımıyla bir nesnenin üç ayrı

görüntüsü, aynı anda portakal rengi, yeşil ve

mavi filtreler arasından temin edilebiliyordu.

Bu negatifler, daha sonra "fotokromeskop"

denilen bir özel aygıt içinde işleme tabi tutuluyordu.

Sonuçta ortaya çıkan basit görüntü,

doğala çok yakın renkler taşıyordu. 1896 yılında

bir şirket kuran Ives, bu baskı tekniği

için gerekli aygıtların üretimine geçti.

İLK PİLOT EHLİYETLERİ

Önceden bir sınav yapılmaksızın, Fransa Havacılık

Kulübü tarafından 1909 yılının Aralık

ayının sonuna kadar uçan pilotlara verildi. 1

Ocak 1910 günü, ehliyet sahibi 16 pilotun

isimleri, aralarında bir ayrım yapmamak için

alfabetik sıraya göre yayınlandı. Ne var ki,

büyük bir talihsizlik eseri, motorlu bir uçakla

ilk kez havalandığı resmi belgelerle saptanan

Charles Voisin'in adına bu listede

rastlanmazken, bazı kaynaklarca hiç uçağa

binmedikleri iddia edilen kimi adlar, listede

yer alıyordu. O günden sonra pilotların ehliyetleri

ya da uçuş belgeleri, kulüp yetkililerince

yapılan bir sınavdan sonra verildi. Bu şekilde

ilk bröveyi, 17 numarayla Alfred Leblanc aldı.

İlk 16 uçuş belgesinden biri olan Henry

Farman'ın brövesine göre, Farman, uçuşunu

7 Şubat 1909 günü yapmıştı.

BRÖVE ALAN İLK KADIN PİLOT

Bayan Elise Deroche ya da havacılık çevrelerinde

bilinen adıyla Baroness de Laroche'dir.

8 Mart 1910 günü girdiği uçuş sınavından yüzünün

akıyla çıkarak brövesini aldı. Bayan

Laroche, aslında tek başına ilk uçuşunu, brövesini

aldığı tarihten bir yıl önce yapmıştı.

İngiltere'nin ünlü romancılarından Maurice

Hewlett'in eşi Bayan Hilde B. Hewlett de,

Kraliyet Havacılık Kulübü'nün uçuş sınavını

başararak 29 Ağustos 1911 günü 122 numaralı

brövenin sahibi oldu.

İlk planör ehliyeti de, İngiliz Kraliyet Havacılık

Kulübü tarafından 30 Mart 1930 gü-

190

1872 yılında 21 yaşındaki Fransız Rorich tarafından çekilen

bu kartpostalda, Nümberg kentinin, Mohrentor Kapısı'ndan

görüntüsü yer alıyor.

İLK RENKLİ KARTPOSTAL

21 yaşındaki Franz Rorich tarafından çekildi

ve 1872 yılında Zürih'te J.H.Hocher tarafından

yayınlandı. Üzerinde Zürih'ten 6 küçük

görüntü vardı. Daha sonra iki kartpostal daha

çıktı. Bunların üzerine de 3'er tane Zürih

görüntüsü basılmıştı. Aynı yıl Rorich ve Locher,

Cenevre, Basle, Schaffhausen, Rorschach

ve Neuchatel adlı İsviçre kentleriyle Lindau ve

Nümberg adlı Alman kentlerinin kartpostallarım

yayınladılar. Rorich'in Nürnberg'i Mohrentor

kapısından gösteren kartpostalı, halen

dünyanın bugüne ulaşan "en eski" kartpostalıdır.

Gerçi bazı koleksiyoncuların ellerinde,

Fransa-Prusya savaşında savaş alanlarını gösteren

bazı kartpostallar vardır ama bunlar çizim

olduklarından gerçek kartpostal olarak

kabul edilemezler. Bu tür çizgi-kartların İngiltere'de

ortaya çıkışı, 1894 yılında oldu. Gerçek

fotoğrafla basılan ilk İngiliz kartpostalı ise

1899 yılında yayınlandı.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İngiltere'de, üzerinde gerçek bir fotoğraf bulunan ilk kartpos

tal, 1889 yılında basıldı.

1894 yılında, İngiltere'de basılan kartpostalların üzerinde, ette

çizilmiş manzaralar yer alıyordu. Fotoğrafta görülen örnek,

bugüne ulaşabilmiş en eski illüstre kartpostaldır.

MANZARA ÇİZİMLİ

İLK KARTPOSTAL

Almanya'da basılan ve "Gruss aus" adıyla

yaygınlaşan kartlar, bu türün bilinen ilk örnekleridir.

Üzerinde 6 Temmuz 1889 damgası

bulunan ve Schwarzwalde Gölü'nün bir

görüntüsünü çizgi-resimle yansıtan kartpostal,

günümüze kadar uzanmıştır.

Doğal renkleri taşıyan ilk renkli kartpostal

da Almanya'da basıldı. Prof. Miethe'nin

"Naturfarbenphotographie" tekniğiyle Rotophot

Co.firması tarafından basılan bu kartpostalların

bilinen en eski örneğinde, adı

belirtilmeyen bir köyün fotoğrafı vardır ve 16

Ekim 1904 günü Hamburg'dan postalanmıştır.

Sanat eserlerinin röprodüksiyonları ilk

kartpostallar ise, büyük olasılıkla 1889 yılında

İtalya'da basıldı. Günümüze değin ulaşabilen

en eski örnek, 1891 yılının damgasını

taşıyor ve Rafael'in "Madonna della

Seggiola" adlı tablosunu aktarıyor.

îiî

http://groups.google.com/group/merakediyorum

nü C.H. Lowe-Wilde'a verildi. İlk helikopter

ehliyetini ise yine İngiliz Kraliyet Havacılık

Kulübü'den 14 Mart 1947 günü Reginald Brie

aldı.

İLK PLASTİK

"Parkesin" adıyla, nitroselüloz, kâfur ve alkolün

karışımıyla Birmingham kentinde Alexander

Parkes tarafından yapıldı. Üretimine

ise Londra'da, 1866 yılında Parkes tarafından

kurulan Parkesine Co. adlı şirket tarafından

başlandı. Bulucusuna göre, bu ilk plastik,

"gerçekten harika" bir maddeydi. Madalya,

düğme, tarak, bıçak sapı, kart kutusu, kitap

kılıfı, kalemlik gibi çok sayıda ve gerekli eşyaların

yapımı hem kolay, hem de kaliteli hale

gelmişti. Tüm bu çeşitlerle birlikte, plastik

kapı kolu ve aynalar, 1862 yılında yapılan

uluslararası sergide tanıtıldı. Bu termoplastik

maddenin bir benzerinin patenti de 15 Haziran

1869 günü New York'ta John Wesley tarafından

alındı. Wesley, bulduğu plastiğe

"selüloid" adını verdi.

İLK PLASTİK CERRAHİ AMELİYATI

23 Ekim 1814 günü, İngiltere'nin Chelsea kentinde

York Hospital'de yapıldı. İngiliz Ordusu'ndan

bir subay, cıva zehirlenmesi sonucu

burnunu kaybetmişti. Doktor Joseph Constantine

Carpue, kendisine alın derisinden yeni

bir burun yaptı. Carpue'nin yöntemi, 1794

yılının Ekim ayında yayınlanan "Gentleman's

Magazine" adlı dergide çıkan bir makaleye

dayanıyordu. Bu makaleye göre, bir İngiliz subayı,

Hindistan'da tutsak düştüğünde, yerliler

kendisinin burnunu kesmişlerdi. Bu subayın

alın derisi yüzülerek burnunun üzerine

indirilmiş, sonra gerektiği kadarından yeni bir

burun yapılmıştı. Plastik cerrahinin bu türü

Hindistan'da 5. yüzyıldan beri biliniyordu.

Özellikle Coomalar Aşireti, bu konuda uzmanlaşmıştı.

Dr. Carpue, onların tekniğini,

burun deliklerini birbirinden ayıran yapay bir

kıkırdak üreterek geliştirmişti.

Plastik cerrahi, en büyük gelişimini I.

Dünya Savaşı yıllarında gösterdi. Yalnız İngiliz

Ordusu'ndan 11 bin kişi, bu yeni gelişen

yöntemle tedavi edildi. Plastik cerrahi için ilk

birim, Sir William Arbuthnot-Lane tarafından,

Cambridge Askeri Hastanesi'nde, 1916

yılında açıldı. Bir yıl sonra da Kent'te, Yeni

Zelandalı cerrah Sir Harold Gillies yönetiminde

ilk plastik cerrahi hastanesi hizmete girdi.

İLK OYUN KÂĞIDI

10. yüzyılda Çin'de geliştirildi. Bu kartlar, bil-

192

diğimiz zarların kâğıt üzerine uyarlanmış bir

biçimiydi. Daha sonra yine Çinliler, ürettikleri

başka kartlarla, değişik kart oyunları buldular.

Bu oyunların çoğu, para ile oynanıyordu.

Tu-shu-chi-c'eng Ansiklopedisi'nin altıncı

cildinde şu şekilde bir bölüm vardır:

"Liao Hanedanı'nın tarihine göre, İmparator

Mu Tsung, Ying-li döneminin 19. yılında

(M.S. 969), bakanlarım etrafına toplayarak

onlara şu konuşmayı yaptı: Bir zamanlar dük

Ch'ien'in evinde kâğıt oyunları oynanıyordu.

Bir süre sonra, oyunda çıkan bir anlaşmazlık

sonucu, Siao-ho, onu öldürdü. Sonra felaket,

felaketi izledi. Şimdi görüyorum ki, bugünün

hocaları ve devlet görevlileri, ellerinden oyun

kâğıtlarını düşürmüyorlar. O büyük felaketten

hiç ders alınmadı mı?"

Çinlilere ait olan ve dünyanın en eski oyun

kâğıdı olarak kabul edilen bir örnek, 1905 yılında

Dr. A. von Le Coq tarafından Türkistan'da,

Turfan yöresinde Sangim Vadisi'nde

bulundu. Yanında bazı başka maddelerin incelenmesiyle,

Uygurlar döneminden kalma olduğu

anlaşıldı (11. yüzyıl). Boyu eninin üç

katı olan bir kartın arkasında, etrafında siyah

bir çerçeveyle çevrilen bir adam resmi vardı.

Avrupa'da ilk oyun kartının nereden çıktığı

kesin olarak bilinemiyor. Bu konuda yayınlanan

en eski belge, Pipozzo di Sandro adlı

bir kalyanın elyazması kitabı "Trattato del

governo della famiglia"nın satırları arasında

bulundu. 1299 yılında yazılan bu kitabın bir

bölümünde, "Eğer o parayla kâğıt oyunu oynuyorsa;

ona yaptığı şeyin kötülüğünü

anlatmalısın" deniliyor.

Bugüne ulaşabilen en eski oyun kâğıtları

ise, Fransızlara aittir. Kral 6. Charles'ın Hazine

Sorumlusu Charles Poupart, 1392 yılının

Kraliyet Envanteri'ni çıkarırken şu notu

düşmüş:

"Ressam Jacquemin Gringonneur'a, yaptığı

üç deste oyun kâğıdına karşılık olarak,

Kral hazretlerinin emriyle 60 altın verildi." Bu

kâğıtlar, Kral'ın çıldırdığı şeklinde söylentilerin

çıkmasına ve Kraliyet ailesinin kendisine

kuşkuyla bakmasına sebep olmuştu. "Tarot"

türü oyun kâğıtlarından 17 adedi halen Paris'

te Ulusal Kitaplık'ta muhafaza edilmektedir.

Avrupa'nın en eski basılmış oyun kâğıtları

ise, 1841 yılında Fransız antikacı M. Henin

tarafından Lyon'da bulundu. M. Henin, satın

aldığı eski bir kitabın arasında 10 adet

oyun kâğıdına rastladı. Kahverengi bir mürekkeple

ana çizgileri basılan bu kartların iç kısımları,

sonradan renklendirilmişti. Uzmanlar

tarafından yapılan inceleme sonucu, bu kartların

1440 sıralarında Provence yöresinde basıldığı

anlaşıldı. "Piket" denilen bir oyunu

http://groups.google.com/group/merakediyorum

oynamak için yapıldıkları da kuşkusuzdu. Bu

kartlardan sekizi Britisih Museum'da, ikisi de

Cincinnati'deki ABD Oyun Kartı Üretim Şirketi'ndedir.

Arka yüzüne reklam basılan ilk oyun kartları

da, 1700 yılında Londra'da bilgin ve matematiksel

araçlar üreticisi Thomas Tuttle

tarafından yapıldı.

İLK "ÇİFT BAŞLI" OYUN KARTLARI

1813 yılında Leipzig Savaşı'nın anısına, Almanya'da

basıldı. Destedeki papazlar, savaşı

kazanan dört Müttefik ülkenin krallarını temsil

ediyordu. Valeler ise, savaş alanında orduları

yöneten mareşalleri canlandırıyordu

Damlar da kralların eşleri Pomona, Flora, Dîana

ve Ceres'ti. Çift başlı oyun kartları, 19.

yüzyılın ortalarına kadar pek az kullanıldı.

İLK JOKER

New York'ta, 1857 yılında Samuel Hart Co.

firması tarafından bir Londra kulübü için basılan

oyun kartlarının içine, ilk kez birer tane

de "joker" konuldu.

İLK HAVALI LASTİKLER

Patenti R.W. Thompson tarafından 10 Aralık

1845 günü alındı. "Araba Tekerleklerinde

Büyük Gelişme" başlığı altında tanıtılan

patent başvurusunda, ürün şöyle tanıtılıyordu:

"Ayrıca, yuvarlanabilen her cisme takılabilir."

Ertesi yılın yaz mevsiminde, Thompson'

un pnömatik (havalı) lastiklerinin kamuoyuna

ilk tanıtımı yapıldı. 22 Ağustos 1846 günlü

The Mechanic's Magazine dergisi, bu

gösteriyi şöyle anlatıyor:

"Bu hafta, parkı dolduran ziyaretçiler,

hayretler içinde kaldılar. Bir arabaya yeni bulunmuş

tekerlekler takılmıştı. Araba hareket

ediyordu ama, tekerleklerden çıt çıkmıyordu.

Gözünüzü kapatırsanız, arabanın yürüdüğünü

katiyen anlayamazdınız. Ayrıca bu yeni tip

tekerlekler, arabanın hareketini de çok kolaylaştırmıştı.

Üstelik çok dayanıklıydılar. Yaklaşık

100 mil yol üzerinde deneme yapıldı. Bu

yolların bazılarında demir tekerlekler bile hasar

görebilirdi. Ama yeni tip havalı lastik tekerlekler,

yüz mil sonra bakıldıklarında ilk

günkü gibiydiler."

Gerçekten de lastik tekerlekler en ağır

araçlarda bile denendi ve demir tekerleklere

oranla, düz yolda yüzde 60, bozuk yolda yüzde

30 çekiş üstünlüğü sağladığı görüldü.

1847 baharında, The Mechanic's Magazine,

Whitehurst and Co. şirketinin Thompson'

la havalı lastik üretimi için bir anlaşma yaptığını,

üretilen ilk lastiklerin, şirketin Oxford

Caddesi'ndeki teşhir salonlarında sergileneceğini

duyurdu. Bu tür lastiklerin ilk müşterisi

de Guildford'dan Lord Loraine oldu. Lord

Loraine, 1 Ekim 1847 günü yerel bayi May

and Jacobs Co.'dan, 44 sterlin karşılığında

dört adet Thompson havalı tekerleği aldı ve

arabasına taktırdı. 1895 yılında bu lastikler,

bir çiftlikte çür'ümek üzereyken bulundu ve

Dunlop firması tarafından 500 sterline satın

alındı.

Karayolu ulaşımında "yeni bir çığır" açan

havalı tekerleklerin satışı, ilk yıllarda çok yavaş

gitti. Bunda, fiyatların da etkisi vardı. Zira,

tamamen el emeğiyle yapıldıkları için

havalı lastikler, hayli pahalıya mal oluyordu.

Ayrıca, 70 civata ile tekere monte edildiklerinden,

takıp çıkartması da hayli güçtü.

İLK HA VALİ BİSİKLET LASTİĞİ

Belfast'ta John Boyd Dunlop tarafından yapıldı.

Asıl mesleği "veteriner-cerrahlık" olan

Dunlop, mesleki çalışmalarında işine yarayabilecek

çeşitli araçlar yapmıştı ve bunların tümünde

de lastik kullanmıştı. Lastiği yakından

tanıyor, niteliklerini biliyordu. Bu nedenle,

lastiği "yeniden keşfetti" ve hayatında hiç bisiklete

binmemiş olmasına karşın, ilk havalı

bisiklet tekerleğini yaptı.

Dunlop'un kafasında, lastikten bisiklet tekerleği

yapmak fikri, 1887 yılında bir Ekim

sabahında doğdu. O sabah, bir yandan kahvesini

yudumlarken, bir yandan da bançede

üç tekerlekli bisikletine binen 10 yaşındaki oğlunu

gözlüyordu. Bisikletin demir tekerleklerinin

döşemede yaptığı hasarı görünce aşağı

indi ve bir hortumdan, tekerlekleri çevreleyecek

büyüklükte parçalar kesti. Bunların içini,

hava yerine su ile doldurdu ve tekerleklerin

çevresine yerleştirdi. Mutlu bir rastlantı sonucu

orada bulunan Dunlop'ların aile doktoru

Sır John Fagan, hortum parçalarının içine su

yerine hava doldurmayı önerdi. Dunlop, bu

kez ince lastikten bir boru yaptı ve bunu ahşap

tekerleklerin üzerine geçirerek futbol topunu

şişirmek için kullandıkları pompa

aracılığıyla içlerini hava ile doldurdu. Ancak

bu son çalışma, hayli zamanını almıştı. Nihayet

bir çift lastik tekerlek, ahşap contalarıyla

birlikte 28 Şubat 1888 günü küçük Johnnie'-

nin "Edlin Quadrant" marka üç tekerlekli bi-

195

http://groups.google.com/group/merakediyorum

sikletine takıldı ve çocuk büyük bir mutluluk

içinde ilk turunu attı.

1888 yılında, Dunlop, Edlin and Co, şirketinden

büyük boy bir bisiklet satın aldı ve

bunlar için ilk lastik tekerlekleri yaptı. Yeni

tekerleklerin araca kazandırdığı hızı ve kullanım

kolaylığını gören Edlin firması, veteriner

cerrahla bir anlaşma yaparak birlikte lastik tekerlek

üretimine geçtiler. 19 Aralık 1888 günü

Irish Cyclist'te yayınlanan şu ilan, yeni bir

endüstrinin doğumunu müjdeliyordu::

"Yeni havalı lastiklerimizi mutlaka deneyin.

Bu tekerleklerle titreşim sorunu ortadan

kalktı. Yetkili satıcı: W. Edlin ve Ortaklan.

Garfield Caddesi, Belfast."

Üretimin başlamasından sonraki bir yıl

içinde 50 adet lastik tekerlekli bisiklet satıldı.

Bundan cesaret alan Dunlop, kendi hesabına

üretime geçmeye karar verdi. 18 Kasım 1889'

da, The Pheumatic Tyre and Booth's Cycle

Agency Ltd. adında bir şirket kurdu ve yeni

yıla çok az bir süre kala, Dublin yakınlarındaki

ilk küçük fabrikasını hizmete açtı.

İLK HAVALI OTOMOBİL LASTİĞİ

Parisli lastik yapımcısı Edouard Michelin tarafından

yapılan dört adet ilk havalı otomobil

lastiği, 4 beygir gücündeki Peugeot marka

otomobile takıldı ve Michelin bu arabayla 11

Haziran 1895 günü Paris-Bordeaux Yarışı'na

katıldı. Gerçi 1200 kilometrelik yarış sırasında

22 kez lastik değiştirmek zorunda kaldı

ama, yine de saatte ortalama 25 kilometre yaparak,

19 yarışmacı arasında dokuzuncu oldu.

Her tekerlek, 20 bijonla monte edilmişti.

HA VALİ LASTİK KULLANAN

İLK OTOBÜS

Paris'te yapılan 2 bin 250 kiloluk De Dion-

Bouton marka buharlı otobüse, 1900 yılında

4.5 inçlik Michelin lastik tekerlekleri takıldı.

Bu, aynı zamanda lastik tekerlekler üzerinde

yol alan ilk ağır vasıta oldu.

HAVALI LASTİK KULLANAN

İLK YÜK ARACI

1.5 ton ağırlığındaki Alman yapısı Daimler

marka benzinli kamyona 1902 yılının Temmuz

ayında Dunlop havalı lastikleri takıldı. 8 beygir

gücündeki kamyon, Dunlop'un Clenkenwell

Road'daki deposundan Londra'ya lastik

stoklarını taşımak için kullanıldı. 1920'li yıl-

194

İLK POLİS ARABASI

İngiltere'de, motorlu bir aracın polisin hizmetine

girmesi ilk kez 1899 yılının Nisan ayında

gerçekleşti. Northamptonshire Karakolu'nun

görevlilerinden Çavuş McLeod, kentte bulunan

"Barnum and Bailey Sirk"nin gösterileri

için sahte bilet satan bir adamın peşine düştü.

Sahtekârı yakalamakta güçlük çekeceğini

anlayınca, Jack Harrison adında birine ait

olan Benz marka aracı ödünç aldı. Uzun bir

kovalamaca sonunda, zanlıyı, Harpole ile Flore

arasında ele geçirmeyi başardı. Olayı okurlarına

nakleden Autocar dergisi, "Araba

öylesine hızla gidiyordu ki, eğer Çavuş McLeod

direksiyonda değil de yolun kenarında olsaydı,

mutlaka durdurup cezayı basardı" diye

yazdı.

Sürekli olarak polis tarafından kulanılmak

üzere satın alınan ilk araç, bir Stanley Steamer

idi. Boston Emniyet Müdürlüğü tarafından

1903 yazında hizmete kondu ve Back Bay

yöresinde devriye görevi yapan dört atın yerini

aldı. Automobile dergisinin, hız limitini

aşanların yakalanabilmesi için polisin elinde

çok daha hızlı araçlar bulunması gerektiği yolundaki

bir yazısı, 1905 yılının Haziran ayında

okurlara ulaştığında, St. Louis Emniyet

Müdürlüğü, bir trafik ekibinin altına bu nitelikteki

bir aracı çoktan vermiş bulunuyordu.

Suçlularla mücadele etmek amacıyla polis

tarafından kullanılan ilk araçlar olan iki

adet "Crossley", 1920 yılının Eylül ayında İngiliz

polisinin "Uçan Birlikler" denilen bölümünde

hizmete girdi. Bir yıl sonra bu araçlara

telsiz takıldı. Telsizlerin çok uzun olan antenleri,

arabanın tavanından uzanıyordu. Elle kumanda

edilen bu antenler, gerektiğinde içeri

de alınabiliyordu. Sürekli olarak değişik kisveler

altında faaliyet gösteren iki Crossley, yeraltındaki

dünyanın "korkulu rüyası" haline

gelmişti.

lara gelinceye değin, havalı tekerleklerle yol

alan kamyonların sayısı çok sınırlı kaldı.

HA VALİ LASTİK TAKILAN İLK UÇAK

Romanya doğumlu havacı Trajan Vuia tarafından

yapılan "Vuia I" adlı uçağa, havalı lastik

tekerlekler takıldı ve ilk deneme, 3 Mart

1906 günü Fransa'nın Montesson yöresinde

yapıldı. Yeni tekerleklerin sağladığı kolaylıkla,

Vuia I, yerde o güne kadar havada bile alamadığı

kadar yol aldı. Bu uçağın yeni lastik

tekerlekleri ile yaptığı en uzun uçuş, 24 kilometre

sonra Vuia Fin yere çakılmasıyla sona

erdi.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

1920 yılının Eylül ayında hizmete giren telsizli ilk polis arabasının

tepesinde, dev bir anten bulunuyordu. Suçluların izlenmesi

için her gün değişik bir kılığa giren bu arabanın telsizi,

gerektiğinde çıkarılıyordu.

İLK POLİS DEDEKTİFİ

Fransız Eugene François Vidoeq'tur. 1775 yılında

Arras'ta doğan Vidocq, takma diş

çaldığı için daha öğrencilik yıllarında hapishaneyle

tanıştı. Banders adlı bu hapishane aynı

zamanda delilerin tedavi edildiği bir

bakımevi niteliğindeydi. Cezasını bitirdikten

sonra Fransız Ordusu'na girdi. Ama çok geçmeden

birliğinden kaçarak o zaman Fransa'

nın can düşmanı olan Avusturya Ordusu'nun

saflarına katıldı. Bir süre sonra aradan da sıkıldı

ve firar etti. Birkaç gün sonra kendini yeniden

cezaevinde buldu. Lille Goal Hapishanesi'ni

basarak suçluların serbest bırakılmasını

sağlamaya çalışırken yakayı ele vermiş ve

Brest Cezaevi'ne tıkılmıştı.

Vidocq, Brest Cezaevi'nden üç kez kaçtı.

İkisinde zincire vurulmuş olarak geri getirildi.

Üçüncü yakalanışında, Paris polisinin önde

gelen isimlerinden M. Henry'ye yaklaşarak,

Brest'e atılmamak koşuluyla polis hesabına

çalışmayı ve muhbirlik yapmayı önerdi. Yeraltı

dünyasını Vidocq kadar tanıyan çok az

insan vardı. Bu nedenle M. Henry, bu önerinin

kıymetini bildi. Gerekli emirleri vererek,

Vidocq'un Brest yerine La Force Gaol'e gönderilmesini

sağladı. Vidocq, cezasının geri kalanını

burada mahkûmların kaçış planlarını

195

http://groups.google.com/group/merakediyorum

ilgililere bildirerek tamamladı. Cezaevinden

çıktıktan sonra da polisin hesabına çalışmaya

devam etti. O dönemde polise casusluk yapan

karanlık insanlar, bu hizmetlerinin karşılığında

kendi çevirdikleri işlerin görmezlikten gelinmesini

isterlerdi. Vidocq ise, tamamen

tersine hiçbir pis işe bulaşmamaya ve adının

temiz kalmasına özen gösteriyordu.

Sonunda, yeraltındaki dostları, bu özelliği

nedeniyle Vidocq!un polisin adamı olmasından

kuşkulandılar. Bu da onun gizli çalışmalarının

sonu demekti. Ama M. Henry, böylesine

bir yardımcıyı kaybetmek istemiyordu.

1812 yılında, cesur bir adım atarak, poliste

suçların önceden önlenmesi için yeni bir şube

kurdu ve "Surete" adı verilen bu örgütün başına

Vidocq'u getirdi. Böylece eski hırsız, asker

ve cezaevi kaçağı, para karşılığında tüm

mesaisini suçluların yakalanmasına ve suçların

önlenmesine ayıran ilk polis müfettişi oldu.

Sûrete'de dört kişilik bir personel vardı ve

bunların hepsi de Vidocq'un La Force Cezaevi'nde

tanıdığı arkadaşlarıydı. Bizzat kendisi

seçmişti onları. Sainte Anne Caddesi'nde

küçük bir binada üslendiler. Bu denli küçük

bir birlik, kent içindeki suç oranının büyük ölçüde

azalması, Vidocq'un kullandığı bilimsel

yöntemlerden kaynaklanıyordu. Vidocq, suçları

çeşitli başlıklar altında tasnif etmiş ve hangi

suçu kimlerin işleyebileceğini gösteren bir

"sabıkalılar dosyası" düzenlemişti. Ayrıca,

öteki tüm başarılı dedektifler gibi içgüdüsü ve

önsezisi de kendisine çok yardımcı oluyordu.

"Bir suçlunun yüzünü tümüyle görmeme gerek

yok" demişti bir keresinde, "gözlerine bakayım

yeter".

Vidocq, Surete'den emekli olduktan sonra,

dedektiflik dünyasında ikinci yeniliği yaptı ve

ilk özel dedektif bürosunu kurdu. Daha sonraki

yıllarında yoksulluğun kucağına düştü ve

1855 yılında bir yoksullar evinde öldü.

İLK POLİS KÖPEKLERİ

Özel olarak eğitilmiş köpeklerin yasaların hizmetine

ilk girmesi, İngiltere'de 8 Şubat 1816

günü Aberdeenshire'da oldu. Polis memuru

Malcolm Gillispie, bull-terrier cinsi köpeğiyle,

sahte viski imalatçılarının izine düştü. Köpeğe,

kuşkulu kişilerin bindiği atların burnunu

ısırmak öğretilmişti. Böylece atın üzerindeki

kişi yere düşüyor ve polis de onu kıskıvrak yakalıyordu.

Bu yöntemle sekiz suçlunun yakalanmasına

yardımcı olduktan sonra, aynı yılın

30 Temmuz günü, dokuzuncu avını yakalamak

üzereyken, suçlunun silahından fırlayan

196

kurşunlarla vurularak öldü.

Köpeklerin düzenli bir biçimde polisin hizmetine

girmesi ise ilk kez 1899 yılında Belçika'nın

Ghent kentinde başladı. Bu tarihten

kısa bir süre önce, Ghent polisi, köpeklerden

yalnızca gece devriyeleri sırasında yararlanmaya

başlamıştı.

İngiltere'de, bir suçlunun izini sürmek için

polis köpeğinden ilk kez 1876 yılının Nisan

ayında Blackburn polisi tarafından yararlanıldı.

Emilly Holland adlı yedi yaşında bir çocuk,

ırzına geçildikten sonra boğazı kesilerek

öldürülmüştü. Köpek, önce cesedin bulunduğu

yere götürüldü. Ama orada bir koku almak

mümkün olmadı. Daha sonra iki kuşkulu kişinin

evleri ziyaret edildi. İlk evde, köpek herhangi

bir heyecan belirtisi göstermedi. Ama,

ikinci eve gidildiğinde, çıldıracak gibi oldu.

Kayışını tutan polis memurunu zorla sürükleyerek

şöminenin yamna getirdi. Bacanın iç

kısmında, duvarın içine gömülmüş olarak çocuğun

başı bulundu. Evin sahibi William Fish,

suçunu kabul etti ve derhal tutuklandı.

İLK POLİS BİRLİĞİ

Tamamen bağımsız olarak hareket eden ilk

polis birliği, 1667 yılının Mart ayında Paris'-

te kuruldu. Böylece, yargı ve kovuşturma yetkileri

ilk kez birbirinden ayrılmış oluyordu.

Polis örgütünün başına bir teğmen getirildi ve

kendisine, kentin güvenliğinden sorumlu olduğu

bildirildi. Gabriel-Nicholas de la Reynie

adlı bu teğmen, 30 yıl Paris Emniyeti'nin başında

kaldı. Emrinde, yarı askeri nitelikte

144'ü atlı, 554 polis vardı.

Paris Polisi'ne 12 Mart 1829 günü çıkarılan

bir yasayla, ilk kez özel bir üniforma giydirildi.

Yasanın gerekçesinde şöyle

demliyordu:

"Bu üniforma, kamuoyuna kendilerini koruyan

bir gücün varlığını sürekli olarak hatırlatacaktır.

Ayrıca polisler, yapabilecekleri

herhangi bir yanlış sonucu, halkın arasında

kaybolup gidemeyecekleri için, sürekli olarak

dikkatli davranmak zorunda kalacaklardır."

GÖREV BAŞINDA ÖLDÜRÜLEN

İLK POLİS

Londra'da, metropoliten yörenin polislerinden

William Grantham, 29 Haziran 1830 gecesi

Somers Town'da devriye gezerken, iki

sarhoş İrlandalının bir kadını dövdüklerini

gördü. Kadını kurtarmak için aralarına girdiğinde,

birden kendisini yerde buldu. Kadın da

http://groups.google.com/group/merakediyorum

dahil, üçü birden zavallı polis memurunu

ölünceye kadar tekmelediler. Grantham'ın ölmeden

önce son gördüğü şey, kurtarmak istediği

kadının beynine doğru yaklaşan çizmesi

oldu.

İLK MOTOSİKLETLİ

POLİS DEVRİYESİ

New York Polisi tarafından 1905 yılında üç

araçla başlatıldı. Çok büyük yararları görülünce,

Emniyet Müdürlüğü'nün 1906 yılı bütçesine

20 yeni aracın alınması için ödenek

kondu. Los Angeles kentinde de 1911 yılında

altı kişilik motosikletli polis birliği kuruldu.

İLK KADIN POLİS

Üniforma giyen ve bir erkek meslektaşının

tüm yetkilerini taşıyan ilk kadın polis, Bayan

Alice Stebbin Wells'tir. 12 Eylül 1910 günü

Los Angeles Emniyet Müdürlüğü'nde göreve

başladı. İlk gün, kendisine bir polis rozeti, bir

ilkyardım kitabı ve yönetmelik verildi. O günlerde,

polislere, görevlerine giderken ya da bir

iz peşindeyken, taksilere ücretsiz olarak binmelerini

sağlamak üzere özel bir rozet veriliyordu.

Bayan Wells, ne zaman bir taksiye

binse, aracın şoförü tarafından kocasının rozetini

haksız yere kullanmakla suçlanıyordu.

Bu durumdan çok rahatsız olunca, durumu

âmirlerine açtı ve kendisine "kadın polis"

olduğunu gösterir özel bir rozet verilmesini istedi.

Bunun üzerine Bayan Wells için, üzerinde

"Kadın polis rozeti no. 1" yazılı bir rozet

yaptırıldı.

1850'li yıllardan beri özellikle haftalık mizah

dergilerinde bir kadının da polis olabileceği

varsayılarak çizilmiş çeşitli karikatürler

ve bu yolda uydurulmuş fıkralar yayınlanıyordu.

Bütün bunlarla koşullandırılmış olan Los

Angeles halkı, bir kadının gerçekten polis olduğuna,

üstelik tutuklama yetkisine de sahip

bulunduğuna bir türlü inanamıyordu. Ancak,

bir süre sonra Bayan Wells, modelini kendi

çizdiği polis üniformasını giymeye başlayınca,

kimse sesini çıkaramadı.

Bayan Wells'in en önemli görevleri arasında,

dans salonları.kayak salonları ve resim sergileri

gibi toplu yerlerde denetim yapmaktı.

Ayrıca, kayıp kişileri araştırmak, herhangi bir

iş için karakola gelen kadınlara yardımcı olmak

da onun görevleri içine giriyordu. Çok

geçmeden Los Angeles Emniyet Müdürlüğü

bir yönerge çıkardı. Buna göre, hiçbir genç

kız, erkek bir polis memuru tarafından sorguya

çekilemeyecekti. Bu görev, yalnızca kadınca

sıcaklıkları ve yakınlıkları ile genç

kardeşlerinin güvenlerini kazanabilecek olan

kadın polislerce yerine getirilecekti.

Bu yasanın çıkmasına olan katkısı bir yana,

Bayan Wells, kadın polislere olan gereksinimin

kabul edilmesi için gerçekten çok

yararlı oldu. Onun bu çabalan sonucu, 1916

yılında, ABD'deki kadın polislerin sayısı 17'yi

buldu.

DEVRİYE GEZEN

İLK KADIN POLİSLER

Komiser Sir Nevil Macready'nin yönetiminde,'

23 Aralık 1918 günü yayınlanan bir yönetmelikle

görevlerine başladılar. 100 polis adayı

önce 1919 yılının Şubat ayma kadar Bayan

F. Stanley'in kumandasında Peel Polis Akademisi'nde

eğitim gördüler. 100 kişilik bu birlik,

Kadın Polis Gücü'nden tamamen

bağımsızdı. Zira Sir Nevil, Kadın Polis Gücü'

nü hiç sevmiyor ve onlardan "erkeksi kadınların

üniforma giydikleri militan bir örgüt"

olarak söz ediyordu.

Sir Nevil, yeni kurduğu devriye birliğinin

gerekçesini de şöyle açıklıyordu: "Parklarda

güneşlenen hanımefendilerin ve beyefendilerin

arasında ızbandut gibi erkek polislerin devriye

gezmesi hiç de hoş olmuyor. Bu görevin

kadın memurlarca yapılması çok daha iyi."

İLK POLİTEN

1933 yılının Mart ayıda, İngiltere'nin Cheshire

kentindeki ICI laboratuvarlarında R.O. Gibson

tarafından elde edildi. Gibson, etilen ile

benzaldehidi, 170 santigrat derecede tepkimeye

soktu ve elde ettiği sonucu defterine şöyle

yazdı: "Sonuçta, tepkime kabının iç çeperini

kaplayan beyaz bir madde kalıyor." Politenin

ilk kullanımı ise, yalıtım amacıyla oldu.

1939 yılının Temmuz ayında Telegraph Construction

and Maintenanca Co. adlı şirket, bir

mil uzunluğundaki sualtı kablosunu politen

ipi ile kapladı ve Wight Adası ile Britanya

Adası arasına yerleştirdi.

İLK POP GRUBU

Vokal ve enstrümantal türde ilk vokal grubu,

"The Bluecaps"tır. ABD'nin Nashville kentinde

beş genç tarafından kurulan grupta, Dic-

197

http://groups.google.com/group/merakediyorum

kie Harrel davul, Jack Neal basgitar, Willie

Williams ritm gitar çalıyorlardı. Clif Gallup

vokalde eşlik ederken, Gene Vinvent de grubun

solistliğini yapıyordu. 1956 Haziran'ında

Capitol Plakçılık tarafından çıkarılan ilk

plaklarının bir yüzünde, "Be-Bop-a-Lula" adlı

parçalan, öteki yüzünde de "Woman Love"

adlı şarkı vardı. Birinci şarkı, Amerikan listelerini

altüst ederken, Woman Love, BBC tarafından

yasaklandı. Grubun doldurduğu

"Blujean Bob" adlı ilk uzunçalar da, aynı yıl

piyasaya çıktı. The Bluecaps, 1959 yılında

dağıldı.

İLK "EN SEVİLEN PLAKLAR"

LİSTESİ

Plak satışlarını temel alarak hazırlanan ilk liste,

4 Ocak 1936 günü, New York'ta, The Billboard

tarafından yayınlandı. Üç büyük

plakçılık şirketinin en çok satan plakları, üç

ayrı liste halinde verilmişti. 30 Aralık 1935 günü

biten haftanın sonuçlarına göre, üç listenin

ilk sıralarında şu şarkılar vardı: Joe Venuti

ve Orkestrası'nın seslendirdiği "Stop, Look

and Listen" (Colombia), Ozzia Nelson ve Orkestrası'nın

seslendirdiği "Quicker Than You

Can Say" (Brunswick), Tommy Dosey ve Orkestrası'nın

seslendirdiği "The Music Goes

Round" (RCA-Victor).

Tüm plak şirketlerinin yapıtları arasında

seçilen "İlk on" listelerinin birincisi, 14 Kasım

1952 günü İngiltere'de New Musical Express

gazetesinde yayınlandı. Liste, şu

şekildeydi:

1. "Here in My Heart", Al Martino

2. "You Belong to My Heart", Jo Stafford

3. "Somewhere Along the Way", Nat King

Cole

4. "Isle of Innisfree", Bing Crosby.

5. "Feet Up", Guy Mitchell

6. "Helf As Much". Rosemary Clooney

7. "High Noon", Frankie Laine

"Forget Me Not", Vera Lynn

8. "Sugar Bush", Doris Day ve Frankie Laine

9. "Homing Waltz", Vera Lynn

10. "Auf Wiedersehen", Vera Lynn.

İLK OTOMATİK POSTA

DAMGASI MAKİNESİ

Norveçli mucit Karl Uchermann tarafından

gerçekleştirildi. 1903 yılında Oslo'daki Krag

Maskinfabrik tesislerinde üretime başlandı.

Norveç Posta İdaresi tarafından yetki verilmiş

198

1890 'lı yıllarda Paris 'te, köpekler için bir güzellik salonu açan

Madam Ledouble, mesleğim yeterince duyurabilmek için kendisine

özel bir de "kartvizit" bastırmıştı.

kişilerce kullanılan bu makineler, gönderilen

kolinin değerini, gönderildiği postanenin adını

ve postalanış tarihini basıyordu. 15 Haziran

1903 günü hizmete giren aygıtların kullanımı,

1905 yılının Ocak ayına kadar sürdü.

Bu tür araçları sürekli olarak kullanan ilk

ülke ise, Yeni Zelanda'dır. Bu ülkede, Posta

İdaresi, aldığı bir kararla 1904 yılından itibaren

Ernest Moss tarafından patenti alınarak

üretilen otomatik damgalama makinelerinin

kullanımını başlattı.

İLK POSTA PULU

1653 yılında Paris'te hizmet veren Françoise

Velayer'e ait Petite Post'ta kullanıldı. "Billets

de Prot Paye" adı verilen bu pullar, gerçekten

bilet şeklindeydi ve postaya verilen

maddenin üzerine yapıştırılıyordu. Günümüze

kadar ulaşabilen bir örneği olmamakla birlikte,

üzerinde ödenen posta ücretinin yazılı

olduğu biliniyor. O dönemde, genellikle posta

ücreti alıcılar tarafından ödendiğinden,

"önceden ödeme" anlamına gelen pul kullanma

yöntemi pek yaygın değildi.

Posta ücretinin önceden ödendiğini simgeleyen

pulların İngiltere'de kullanılmasına 1 Nisan

1680 günü Londra'da başlandı.

O gün, William Dockwra, kendisi tarafından

çalıştırılan London Penny Post'ta, pulların

tanıtımını yaptı. Üçgen şeklindeki bu

pulların üzerinde, "ücreti önceden

ödenmiştir" kaydı vardı. Dockwra'nın el yapımı

pullarından 10 adedi, günümüze kadar

ulaşmıştır.

http://groups.google.com/group/merakediyorum

İLK KÖPEK GÜZELLİK SALONU

İngiltere'de, The Dogs' Toilet Club adı altında

Londra'nın New Bond Caddesi'nde, 1896

yılında açıldı. Dükkânın sahibi, bu girişimi

Paris'te aynı konuda birkaç yıl önce faaliyete

geçen Bayan Ledouble'den esinlenmişti.

Londra'daki güzellik salonunda, hayvanların

derilerinin tahriş edilmemesi için, banyo sırasında

sabun yerine yumurta sarısı kullanılıyordu.

Ayak tırnaklarına yapılan pedikür dışında,

isteyen "müşterilerin" dişleri de parlatılıyordu.

İLK YAPIŞKAN PULLAR

İskoçya'nın Dundee kentinde, 1834 yılının

Ağustos ayında James Chalmers tarafından

kendi matbaasında bastırıldı. Chalmers'in

amacı, posta pullarının tek tip haline getirilebileceğini

kanıtlamaktı. Önceleri hiç ilgi çekmedi.

Ancak, Rowland Hills tarafından

yapılan posta reformu önerisini tartışmak üzere

4 Aralık 1837 günü toplanan Parlamento

Seçim Komitesi'ne bastığı pullardan birkaç örnek

göndermeyi başardı. Hills tarafından hazırlanan

Posta Reformu tasarısında, pulların,

zarfların üzerine basılması öneriliyordu.

Çok geçmeden, bir mucit olarak

Chalmers' ve onun geliştirdiği pul sistemini

destekleyenlerle, Rowland Hills'in, pul baskılı

zarf buluşunu destekleyenler arasında yoğun

tartışma başladı. Ancak, bu tartışma,

hiçbir zaman iki taraftan birini tam olarak tatmin

edecek bir çözüme ulaşamadı.

YANLARI TIRTILLI İLK PUL

1854 yılının Şubat ayında çıkarılan "Penny

Red" pulunun kenarları, bugünkü örneklerinde

olduğu gibi tırtıllı idi. Bu fikrin sahibi olan

Henry Archer, ilk perfore (tırtıl yapma) makinesini

1847 yılında yapmıştı. Ama ilk denemelerinde

istediği sonucu alamadı. Çalışmalarına

devam etti ve bir yıl sonra iki pul arasında

düzenli delikler açabilen bir araç yapmayı

başardı.

1 Ocak 1850 yılında, Avustralya'da, New South Wales Postanesi

tarafından çıkarıldı. 1, 2 ve 3 penilik fiyatlar taşıyan

bu pulların üzerinde, "Sidney'den görüntüler" vardı.

İLK RESİMLİ POSTA PULU

Üzerine herhangi bir kişinin portresi yerine çeşitli

resimler basılan ilk posta pulları, üç ayrı

fiyattan satışa çıkarılan "Sidney Görüntüleri"

adlı seridir. Avustralya'da, New Southwaies

Posta İdaresi tarafından 1 Ocak 1850 günü

kullanımı başlatıldı.

İLK OTOMATİK PUL MAKİNESİ

Para atıldığı zaman belirli bir miktarda pul veren

otomatik pul makinelerinin ilki, Londra'

da Stamp Distribution Syndicate tarafından

geliştirildi ve 1891 yılının Mayıs ayında hizmete

sokuldu. Kentin çeşitli yerlerine konan

bu ilk posta pulu makinelerinde, bir peni atıldığı

zaman 64 sayfalık bir bloknot düşüyordu.

Pullar, bloknotun en arka sayfasına

iliştirilmişti. Bloknot'un içinde birkaç tane

tam sayfa ilan ile 1891 yılının takvimi vardı.

Yapım masrafları, içindeki ilanların geliri ile

fazlasıyla karşılandığından, bloknotlar, ücretsiz

olarak dağıtılıyordu. Pulların üzerindeki

Kraliçe Victoria resminin boyun kısmına pul

199

http://groups.google.com/group/merakediyorum

makinelerini yapan kuruluşun adının ilk harfleri

olan SDS rumuzu basılmıştı.

ambalajlayarak bütçelerine oldukça önemli

katkılarda bulunuyordu.

İLK UÇAK PULU İLK HAZIRLIK OKULU

İtalyan Posta İdaresi tarafından, 1917 yılında

bastırıldı. Bu 200 bin posta pulunun üzerinde,

"Esperimento Posta Aerea-Maggio

1917-Torino-Roma, Roma-Torino" sözcükleri

yazılıydı. Zira, ilk uçak postası servisi o yılın

Mayıs ayında deneme niteliğinde Roma ile Torino

kentleri arasında başlatılmıştı.

İLK POSTA KARTI

Telif hakkı 1861 yılında Philadelphia'da John

P. Charlton tarafından alındı. Charlton, daha

sonra bu hakkını hemşerisi Hyman 1.

Lipman'a devretti.Lipman'ınözel kenar süsü

ile bastırdığı posta katları, ABD Posta İdaresi'nin

posta kartını kendi tekeline aldığı 1873

yılma kadar satıldı.

Posta ücreti önceden ödenerek alman ilk

posta pulları ise 1 Ekim 1869 gününden itibaren

Avusturya Posta İdaresi tarafından Dr.

Emmanuel Herrmann'ın önerisi üzerine satışa

sunuldu. Saman renkli kartların üzerinde

posta ücretinin fiyata dahil olduğunu gösteren

pullar vardı. İlk iki ay içinde, 2 milyon 930

bin adet satılarak hak ettiği ilgiyi gördü.

İLK ANMA PULU

2 fenik değerindeki yeşil ve kızıl renkli pullar,

Alman Atıcılık Yarışması'nın 25. yıldönümü

nedeniyle 1887 yılının Temmuz ayında

Frankfurt-an-Main Privat-Brief-Verkher Posta

idaresi tarafından çıkarıldı.

İLK CİPS PATATES

1853 yılında.New York'taki Moon Lake House

Oteli'nin Kızılderili aşçısı George Crum tarafından

hazırlandı. Bir akşam, otelin restoranına

yemeğe gelen müşterilerden biri, Crum'

dan, "Fransızların ünlü patates tavasından

daha ince bir patates yemeği" istedi.

George Crum'un yaptığı cips, öylesine tutuldu

ki, kısa zaman içinde Moon Lake House'un,

özel yemeği haline geldi. Birkaç yıl

sonra, paketlenmiş cips satışı, ülkenin her yerinde

salgın haline geldi. Pek çok dargelirli

Amerikan ailesi, patatesleri evlerinde kızartıp

200

Öğrencileri, genel okullara hazırlayan ilk özel

hazırlık okulu, "Temple Grov", 1810 yılında

Rahip Dr. Pearson tarafından kuruldu.

Okulun Vikont Paalmerstone'a ait olan binası,

Mortlake ile Riclomnd Park arasındaki 80

dönümlük arazi üzerinde yer alıyordu. Okul

yöneticilerinin tanımlamasıyla, "Temple Grove'da

seminer yapan genç beyefendiler" okula

7 yaşını doldurduktan sonra geliyorlar ve 14

yaşında ayrılıyorlardı. Mezunların çoğu,

Eton'a gidiyordu.

1818 yılında kurulan bir illüstrasyondan

anlaşıldığına göre, öğrenciler, yuvarlak bir

şapka, uzun kuyruklu ceket ve beyaz pantolon

giyiyorlardı. Eğitimin temel amacı ise,

okul başöğretmeninin tabiriyle, öğrencilere

kendilerini kaba alt tabakadan ayırarak pırıl

pırıl bir beyefendi yapacak özellikleri kazandıracak

günlük çalışmalar yaptırmaktı. Bu çalışmalardan

beklenen sonucu alabilmek için

de, gerek sınıf içinde, gerekse ders dışı saatlerde,

çok sıkı bir disiplin uygulanması gerektiğine

inanılıyordu. 1830'lu yıllarda, bu

okulun yaşantısı hakkında bir fikir edinmek

için Norfolk'un ünlü ailelerinden birinin oğlu

olan H.J. Coke'un, "gizli" anı defterine

bir göz atalım:

"Günümüze, kocaman birer kaşık sülfür

ve şeker pekmezi ile başlıyorduk. Bir saat süren

ilk dersten sonra, kahvaltıya iniyor ve bir

şişe süt içiyorduk. Bu süt öylesine berraktı ki,

ona aramızda mavi gökyüzü adını takmıştık.

Yanında da bir dilim yağlı ekmek veriliyordu.

Evet, gerçekten de zaman zaman biraz yağ

oluyordu ekmek diliminin üstünde. Akşam yemeklerinde

ise bol bol pirinç vardı. Temizliğe

gelince, orada kaldığım iki yıl içinde, bir kez

olsun banyo yapmadım. Cumartesi geceleri,

hademeler yatakhanelerimize gelir, ayaklarımızı

yıkarlardı. Bir leğen dolusu suyun çevresine

on ikimizi birden oturturlar, ayaklarımızı

leğenin içine soktururlardı. Sonra da çıkarmamızı

söylerler ve sonraki grubu çağırırlardı.

Su hiç değişmediğinden, en sona kalan

arkadaşlarımız, ayaklarını sokarken gözlerini

de kapatırlardı pisliği görmemek için,"

TAŞINABİLİR İLK BASILI KİTAP

1409 yılında Kore'de basılan "Sun-tzu-shichia-

chu" adlı yapıt, taşınabilir ilk basılı kihttp://

groups.google.com/group/merakediyorum

1451-1456yıllan arasında Almanya'nın Mainz kentinde Gutenberg

tarafından basılan bu "Incir'in, her sayfasında 42

satır bulunuyordu. Renkli süslemeler, kitap basıldıktan sonra

elle yapıldı.

BASILAN İLK İNCİL

Gutenberg tarafından Almanya'nın Mainz

kentinde, 1451 ile 1456 yılları arasında basıldığına

inanılan ilk "İnci"in 48 nüshası, günümüze

kadar ulaşabilmiştir. Her sayfasında

42 satır bulunan bu İndilerden biri, halen

Fransa'da "Ulusal Kitaplıkladır. 643 sayfalık

bu yapıtın sonuna, elyazmasıyla şu not düşülmüş:

''Bu kitap, St. Stepnen Müşterek Kilisesi

Piskopos Vekiii tarafından,Efendinıiz'in 1456

yılında, Meryem Anamızın semaya çıkışı orucunda

(15 Ağustos) tertip edildi, ciltlendi Ye

saklandı. Tanrı'ya şükürler olsun. Haleluyah."

tap sayılır. "Konfiçyüs'ün Sohbetleri" adlı kitabın

bir kısmında, 1317 yılında, kalanının da

1324 yılında basıldığı yolunda bazı iddialar

-varsa da, bunlar henüz kesinlikle kanıtlanabilmiş

değildir.

Bu türde Avrupa'da basılan ilk kitap ise,

2 yapraklı "Donatus Latin Grammar" adlı

dilbilgisi kitabıdır. Her sayfasında 27 satır bulunan

bu kitabın 1451 yılında basıldığını kanıtlayan

birçok unsur vardır.

Avrupa'da basılan ve baskı tarihi kesin

olarak bilinen en eski kitap ise, "Eyn Manung

der Christenheit Widder Die Durken" adlı eserdir.

"Hıristiyanlık Âleminin Türklere Yakarışı"

nı konu alan bu kitap, Gutenberg

tarafından 1454 yılında Mainz'da basıldı. Halen

elde bulunan tek nüshasında, yalnızca altı

sayfa ile bir takvim vardır.

201

http://groups.google.com/group/merakediyorum

SAVAŞ ESİRLERİ İÇİN İLK KAMP

Fransız savaş esirlerini yerleştirmek üzere,

Huntingdonshire yakınlarında "Norman

Cross Depot" adıyla 7 Nisan 1797 günü açıldı.

O güne değin, savaş tutsakları, sivil hapishanelerde,

kalelerde ya da yüzer zindanlarda

202

tutulurlardı. Ancak, 1796 yılının sonlarında İngiltere'ye

getirilen savaş tutsaklarının sayısı o

denli arttı ki, özel bir yerleştirme alanının kurulması

zorunluluk haline geldi. 160 dönümlük

kamp, 8 bin tutsağı yerleştirmek amacıyla,

500 görevli tarafından dört aydan kısa bir süre

içinde gece-gündüz hiç durmamacasına çalışılarak

bitirildi.

Tutsaklar, ikişer katlı 16 ahşap barakaya

http://groups.google.com/group/merakediyorum

BASILAN İLK KİTAP

Günümüze kadar ulaşanlar içinde yapılan bir

değerlendirmeye göre, tarihin basılan ilk kitabı,

Buda'nın öğretilerini içeren "Diamond

Sutra"dır. Buda'nın ağzından, müridi Subhuti'ye

söylenen sözleri ve öğütleri aktarır. Tamamı

yedi sayfa olan bu kitabın altı sayfası

metin bölümüdür. Bir sayfasında ise Buda ile

müritlerini gösteren bir, 'tablo (illustrasyon)

vardır. Sayfaların ebadı 30x75 cm'dir. Ağaçtan

yapılan bir kalıpla basılan metin bölümünün

sonunda şöyle bir not vardır:

"11 Mayıs 868'de, çok saygıdeğer ebeveynlerinin

anılarını yad etmek için ücretsiz

olarak dağıtılmak üzere Wang Chieh tarafından

basılmıştır."

Yine ahşap kalıpla basılan illüstrasyonda,

Buda'nın çevresinde erkek ve kadın müritlerini

görürüz. Ayrıca, iki tane de gülümseyen

tombul kedi vardır.

Kitap, 1900 yılında Taoist bir rahip tarafından

Türkistan'da Tunhuang yöresinde Bin

Buda Mağaraları'nda bir duvarın dibinde yığılı

olarak 1300 elyazması belge arasında

bulundu.

"Diamond Sutra" adlı kitap, 868 yılında Çin'de basıldı. Yedi

sayfalık kitabın bir sayfasında, Buda'yı erkek ve kadın muritierinin

arasında gösteren bir de illüstrasyon vardı.

yerleştirildi. Her dört barakanın çevresine bir

tahta perde gerildi. Dört barakanın tam ortasına

sekizgen biçiminde bir gözetleme kulesi

yapıldı. Barakaların tümü rahatlıkla görülebilen

sekizgenin her köşesine silahlı birer muhafız

dikildi. Kampa getirilen ilk tutsaklar,

"Reunion" ve "Revolutionnaire" adlı savaş

gemilerinden alman 300 kişiydi. Onları, öteki

Fransız gemilerinden gelen tutsaklar izledi.

Aynı yılın Kasım ayında da Camperdown Muharebesi'nde

ele geçirilen Hollandalılar kampa

getirildiler.

Çok sık görülen kaçma girişimlerinin pek

azı başarıyla sonuçlanabiliyordu. Yakalanan

kaçaklar ise"Kara Delik"adı verilen bir hücreye

atılıyorlar ve günlerce orada bırakılıyorlardı.

Buradan sağ çıkabilme şansı da, ancak

kamptan kaçmayı başarabilme şansı kadardı.

203

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Tutsaklara her gün bira, et, ekmek ve tuz,

günaşırı da sebze veriliyordu. Haftada bir kez

de yağ ve peynir yeme şansına sahiptiler. Yağ

ve peynir, kampın kenarında kurulan pazardan,

mahkûmlar tarafından satın alınıyordu.

Kamp yöneticilerinin seçtiği birkaç tutsak, nöbetçiler

nezaretinde dışarı çıkıp arkadaşlarının

siparişlerini aldıktan sonra geri dönüyorlardı.

El sanatlarının dışında, kumar (1. ve 2.

Dünya savaşları sırasında kurulan esir kamp

larında da çok yaygındı), sportif faaliyetler ve

amatör tiyatroculuk, kamp sakinlerini oyalayan

başlıca unsurlardı. Kampın 1809 yılında çizilen

bir planına bakılırsa, özel bir tiyatro binası

bile vardı.

İLK ÖZEL DEDEKTİFLİK BÜROSU

"Bureaudes Renseignments au Service des Interes

Prives" adıyla 1833 yılında, Paris'te eski

emniyet görevlilerinden Eugene François

Vidocq (bkz. İlk dedektif) tarafından kuruldu.

Önceleri iyi giden işler, Vidocq'un müşterilerinden

birine saldırıp, 50 frank manevi,

60 frank da maddi tazminat ödemeye mahkûm

edilmesiyle bozuldu. Birkaç yıl sonra büro,

hükümetin yoğun baskısı üzerine kapatıldı.

İLK GENEL TUVALET

Erkekler için ilk genel tuvalet, Londra'da Fleet

Caddesi 95 numarada 2 Şubat 1852 günü hizmete

girdi. Dokuz gün sonra da Bedford Caddesi

51 numarada hanımlar için bir genel

tuvalet açıldı. "Society of Arts" adlı kuruluş

tarafından açılan tuvaletlerin fikir babaları ise,

Trafalgar Alanı'ndaki Nelson Anıtı'ın da yaptıran

Sir Samuel Morton Peto ile Noel kartlarının

bulucusu ve bir önceki yıl yapılan

Büyük Sergi'nin düzenleyicilerinden Sir Henry

Cole idi. Crystal Palace'da yapılan tuvaletlerin

ne denli önemli bir gereksinimi karşıladığını

görünce, Londra'nın en işlek caddelerine

de bu tür tuvaletler yaptırmaya karar yerdiler.

Kuşkusuz, Sir Cole ve Sir Peto, bir toplum

hizmetinin yanı sıra, kârlı bir yatırımın

da sevincim yaşıyorlardı. Zira, Crystal Palace'daki

genel tuvaletlerin 23 haftalık hasılatının

1790 sterlin olduğunu öğrenmek, onları

bu yönde bir girişim yapmaya iten en önemli

etkenlerden biri olmuştu. Peto, inşaatla bizzat

ilgilendi. En kaliteli malzemeleri seçerek,

gerçekten çok güzel görünümlü iki tuvalet yapıldı.

Bir "genel miidür"ün emrindeki iki per-

204

sonel, tuvaletlerin bakım sorumluluğunu üstlendi.

Çok geçmeden, Londra'nın orta sınıf

halkı, o güne değin büyük saygı besledikleri,

hatta biraz da korkarak baktıkları burjuvazinin

de kendilerinden farksız olduğunu anladılar.

Zira, girdikleri tuvalette, çok ünlü bir

soyluyla yanyana aynı işi yapabiliyorlardı.

Tabii, bu durum her iki kesimin de tuvaletlerden

uzak kalmasına neden oldu. Orta

sınıf halk, büyüklerle karşı karşıya gelerek,

onlara saygısızlık etmekten çekiniyor, burjuvalar

da aşağı sınıftan insanlarla en uygunsuz

yerlerde karşılaşıp onların düzeyine inmek

istemiyordu. Bunun üzerine tuvaletler,

uzun süre "işsiz" kaldı. 1852 yılının Şubat ayı

boyunca, erkekler tuvaletinin yalnızca 58 müşterisi

olmuştu. Hanımlar tuvaleti ise gerçekten

daha şanssızdı. Ay sonuna değin, topu

topu 24 hanımefendiye hizmet verebilmişti.

Üstelik bu dönemde "The Times" gazetesinde,

tuvaletleri tanıtmak üzere üç kez ilan çıkmış,

ayrıca 50 bin broşür dağıtılmıştı.

Bu başarısızlığa karşın, Londralı mühendislerden

William Haywood da, ilk yeraltı

umumi tuvaletini yaptırdı. Bu tuvaletin bir

özelliği de, hanımlarla beylere ait tuvaletlerin

yan yana iki bina şeklinde olmasıydı. Haywood,

erkekler tuvaletinin ilk müşterisi olarak bir

penilik ücreti ödedi. Bu ücret, 1971 yılına dek

Londra'daki hemen tüm umumi tuvaletler için

geçerli oldu ve belki de en istikrarlı hizmet fiyatı

olarak rekor kırdı.

Ne var ki, 19. yüzyıl Londra'sında, insanlar,

sokaklardaki tuvaletlere gitmeye çekiniyorlardı.

Bu yüzden evlerinden olabildiğince

az uzaklaşıyorlar ya da zorunlu gereksinimlerini

karşılayabilmek için ellerinden geldiğince

dişlerini sıkıyorlardı. Gerçi Crystal Palace'ın

tuvaleti iş yapıyordu ama, ne de olsa, orası kapalı

bir yerdi.

İLK HALK KİTAPLIĞI

İngiltere'de, 1608 yılında Norwich'de açıldı.

Kitaplar, Jerrom Goodwyn adlı birinin evindeki

üç odaya yerleştirildi. O dönemdeki katedral

kitaplıklarında olduğu gibi, Norwich

Halk Kitaplığı'nda da kitaplar genellikle dinsel

içerikliydi. Kitaplığa gelenlerin çoğu da din

adamlarıydı. 1772 ciltten oluşan Norwich

Halk Kitaplığı, aynı zamanda kamunun kullanımına

açılan en eski kitap koleksiyonudur.

İLK KAMUOYU YOKLAMASI

1824 yılı ABD başkanlık seçimleri nedeniyle,

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Wilmington kenti seçmenleri arasında yapıldı.

532 seçmen arasında yapılan soruşturmanın

soruçları, Harrisburg Pennsylvanian

gazetesinin 24 Temmuz 1824 tarihli sayısında

yayınlandı. Sonuçlara bakılırsa, Andrew Jackson'ın,

John Quincy Adams ve öteki iki aday

karşısında çok rahat bir zafer elde etmesi bekleniyordu.

İki şıklı herhangi bir konuda seçmenlerin

kararını öğrenmek amacına yönelik ilk kamuoyu

yoklaması, 18-28 Mart 1907 tarihleri arasında

Chicago Journal tarafından yapıldı.

Gazete, Chicago halkına, o güne değin özel

sektör tarafından yürütülen tramvay ulaşımının

belediyeye devredilip edilmemesi hakkında

ne düşündüklerini soruyordu.

Kamuoyu yoklaması, Chicagoluların yüzde

59'unun tramvay ulaşımının belediye tarafından

gerçekleştirilmesinden yana olduğunu

ortaya koydu. Konuyla ilgili olarak yapılan

resmi referandumda ise, aynı yönde oy kullananların

oram yüzde 55 olarak saptandı. Chicago

Journal, yaptığı kamuoyu araştırmasında,

yalnızca yüzde 4'lük bir yanılgıya uğramıştı.

Günümüzde en geçerli yöntem olan

"örnekleme" yöntemiyle kamuoyu yoklamasının

mucitleri, Amerikan Kamoyu Enstitüsü'nden

Dr. George Gallup, Furtune Survey'

den Elme Roper ve Crossley Poll'dan Archibald

Crossley'dir. Her üçü de, bu yöntemi

1935 yılından itibaren kulanmaya başladılar.

Ancak, Roper, Temmuz ayında otomobil sahipleri

arasında yaptığı bir soruşturma ile diğer

ikisinin önüne geçerek, örnekleme yöntemini

kullanan ilk araştırmacı oldu. Roper,

araba sahiplerine, şu soruyu soruyordu:

"Otombil sizce bir lüks mü, yoksa gereksinim

mi?" Erkeklerin yüzde 75.5'i bu soruya

"gereksinim" yanıtını verdiler.

Örnekleme yöntemi, her yaş, cinsiyet, sınıf

ve özel ilgi grubundan seçtiği temsilciler

arasında soruşturma yaptığından, hata oranı

en az olan yöntemdir.

İLK KÂĞIT

Kâğıdın bulunmasından önce insanlar, yazıları

taş levhalar, balçık kalıpları ve tahta üzerine

yazıyorlardı. Hatta, ağaç yaprakları bile,

gerektiğinde yazı yazılabilecek bir düzey olarak

kullanılabiliyordu.

M.Ö. 3500 yıllarında Mısırlılar, papirüs

kamışlarından bir tür kâğıt elde etmeyi başardılar

.Kamışların içindeki yumuşak tabaka, ince

şeritler halinde kesiliyor, birbirinin üstüne

çaprazlama olarak yerleştiriliyordu. Daha

sonra bunlar çiğnenerek düz bir tabaka haline

getiriliyordu.

M.Ö. 13. yüzyılda, deriden yapılan parşömenler

de ilk kez Mısır'da kullanıldı. Parşömen

elde etmek için, hayvanın derisi, kireç

içerisinde güzelce temizlendikten sonra, tahta

bir çerçeve içinde iyice gerilerek kurutuluyordu.

Daha sonra da, yazı yazmaya elverişli

düz bir zemin elde edinceye kadar bıçakla kazınıyordu.

Gerçi parşömenin ömrü, papirüse göre daha

uzundu ama, fazla miktarda üretimi hayli

zordu. Yine de yavaş yavaş Avrupa'ya yayıldı

ve 1500 yılına kadar, özellikle dinsel yazılar

için kullanıldı.

Kâğıt, M.Ö. 2. yüzyılda Çin'de yapıldı.

M.S. 7. yüzyıla kadar Çinliler, kâğıt yapımında

kullandıkları formülü büyük bir gizlilik

içinde sakladılar. Ancak, bu formül önce Japonların,

sonra da Arapların eline geçti. Endülüs

Emevilerinin 711 yılında İspanya'yı işgal

etmeleri üzerine Avrupa'ya geçti.

En eski kâğıt, yapımında tahta, saman ve

bez kullanılmasına karşın "bez parşömen"

olarak adlandırılıyordu. Her üç madde de iyice

dövülerek ezildikten sonra su ile karıştırılıyor,

sonra da tabakalar halinde sıkıştırılarak

kurutuluyordu.

İLK HALKLA İLİŞKİLER UZMANI

Gazetelerde ekonomi muhabirliği yapan Ivy

Ledbetter Lee, konunun önemini kavradıktan

sonra gazeteciliği bıraktı ve 1903 yılında New

York'ta bir büro açarak, kendisini "Halkla

ilişkiler uzmanı" ilan etti. İlk müşterileri arasında

bir grup politikacı, bir sirk, bir grup

banker ve hiç sevilmeyen bir isim olan Thomas

Fortune Ryan da vardı.

İLK RADAR

Alman Donanması Sinyal Araştırmaları Bölümü

Şefi Dr. Rudolph Kühnold tarafından

1933 yılının yazında ve sonbaharında geliştirildi.

Üzerinde, 600 megasaykıl frekanslı 700

W gücünde bir yansıtıcı, bir alıcı ve disk reflektörleri

vardı. Radarın ilk denemeleri, 20

Mart 1934 günü, Kiel Limanı'nda yapıldı.

Kühnold, 600 metre uzakta demirli Hesse adlı

gemiden gönderilen eko sinyallerini almayı

başardı. Bunun üzerine, Lübeck yakınlarındaki

Pelzerhaken Bahriye Araştırma Merkezi'nde,

bir radar deneme istasyonu kuruldu.

205

http://groups.google.com/group/merakediyorum

Burada, 1934 yılının Ekim ayında, donanmanın

yüksek rütbeli subaylarının önünde yapılan

bir denemede, 7 mil uzaktaki bir gemiden

gönderilen sinyaller alındı. Aynı deneme sırasında

büyük bir rastlantı sonucu, bölgeden

geçmekte olan bir deniz uçağından da sinyaller

alındı ve bu "radarla saptanan ilk uçak"

oldu. Bu başarı üzerine Alman Hükümeti, radarla

ilgili çalışmaların sürdürülmesi için 70

bin marklık ödenek ayırdı.

1935 yılının Ocak ayından itibaren, İngiltere'de

de Sir Robert Watson-Watt, radarla

ilgili çalışmalarına başladı. Çok geçmeden,

uçakların yerlerinin radyo dalgaları aracılığıyla

saptanabileceğini kanıtladı.

Radarla ilgili çalışmalar, İngilizler ve Almanlar

tarafından olduğu kadar, Fransızlar,

Japonlar ve Amerikalılar tarafından da birbirine

paralel olarak sürdürüldü. Bugün kullanılan

en son sistem gelişmiş radarların

temelinde, bütün bu uluslar tarafından atılan

harçlar vardır ve bu nedenle, hiçbir ulus, radarı

yalnızca kendisinin geliştirdiğini iddia

edemez.