OSMANLI
İMPARATORLUĞU VE ANAYASAL GELİŞMELER
1-Osmanlı
İmparatorluğu döneminde ilk anayasal gelişme, 1808 tarihli ''Sened-i
İttifak''tır. 2. Mahmut döneminde, Alemdar Mustafa Paşa'nın önderliğinde
merkezi hükümetle ayanlar arasında imzalanmıştır. Anayasal nitelikte olmayan
bir belgedir.
2-Osmanlı
döneminde anayasal gelişmelerin ikincisi, 1839 tarihli Tanzimat Fermanı'dır.
Abdülmecit döneminde yapılmıştır.
3-Anayasal
gelişmelerin 3.sü 1856 tarihli ''Islahat Fermanı''dır. Abdülaziz döneminde
yapılmıştır.
Bunlar
hukuk devletine geçişin ilk adımlarıdır.
1876
ANAYASASI
1-Osmanlı
İmparatorluğu'nun ilk ve tek anayasasıdır.
2-İki
meclisli bir anayasadır.
3-Heyeti
Ayan üyelerini Padişah seçer.
4-Meclisi
feshetme yetkisi Padişaha aittir.
5–1908
yılında 2.Meşrutiyet'in ilanıyla yeniden anayasa ilan edilmiştir. 1909'da da bu
anayasa da değişikliğe uğramıştır.
1921
ANAYASASI (TEŞKİLAT-I ESASİYE)
1-Yasama,
yürütme ve yargı güçleri TBMM'de toplanmıştır. (Güçler birliği)
2-Milli
egemenlik ilkesinin kabul edildiği ilk anayasadır.
3-Türk
tarihinin en kısa süreli anayasasıdır.
4-TBMM
Başkanı aynı zamanda Devlet Başkanı'dır.
5-İlk ve
tek yumuşak (kolay değiştirilebilir) anayasadır.
6-Kuvvetler
birliği ilkesini benimsemiştir.
1923
DEĞİŞİKLİKLERİ
1-Devletin
şeklinin Cumhuriyet olduğu açıkça belirtilmiştir.
2-Devletin
dininin İslam, resmi dilinin Türkçe olduğu belirtilmiştir.
3-Cumhurbaşkanı,
TBMM tarafından ve Başbakan, Cumhurbaşkanı tarafından atanacaktır.
1924
ANAYASASI
1-Kısa,
sabit, sağlam yapılı ve kendi içinde tutarlı bir anayasadır.
2-Devlet
şeklinin Cumhuriyet olduğu belirtilmiştir.
3-Meclis
üstünlüğü benimsenmiştir.
4-Güçler
birliği ilkesi benimsenmiştir.
5-Meclis
hükümeti sistemi ile parlamenter hükümeti sistemi arasında karma bir hükümet
benimsenmiştir.
6-1928 de
devletin dini İslam dır ibaresi kaldırılmıştır.
7-1937'de
Atatürk ilkeleri anayasaya girmiş ve laiklik ilkesi benimsenmiştir.
1961
ANAYASASI
1-İki
meclisli parlamento ( millet meclisi ve Cumhuriyet Senatosu) sistemini kabul
etmiştir.
2-Hukuk
devleti ilkesi benimsenmiştir.
3-Sosyal
Devlet anlayışı benimsenmiştir.
4-Seçimlerin;
serbest, eşit, gizli, tek dereceli genel oy ilkelerine göre yapılacağı
belirtilmiştir.
5-Çoğunlukçu
demokrasi anlayışından çoğulcu demokrasi anlayışına geçildi.
6-Temel
hak ve hürriyetlerle ilgili geniş düzenlemelere yer verilmiştir. Temel hak ve
hürriyetlerin hangi hallerde sınırlandırılacağı belirtilmiştir.
7.
Üniversitelere TRT'ye özerk statü tanındı.
8. Anayasa
mahkemesi kuruldu
9. DPT
Kuruldu
10. Milli
Birlik komitesi kuruldu
1982
ANAYASASI
1982 Anayasasının nitelikleri:
1-Atatürk
milliyetçiliği
2-Demokratik
devlet
3-Laik
devlet
4-Sosyal
devlet
5-Hukuk
devleti
6-İnsan
haklarına saygılı
—Yürütme
organı güçlendirildi
—Kuvvetler
ayrılığı ilkesi benimsendi
—Ayrıntılı
düzenleme var
—Mecliste
karar almak kolay
—Katılımcı
demokrasi var
—Diyanet
işleri başkanlığı kuruldu
T.
C. ANAYASASI
Kuvvetler
Ayrımı: Devlet organları arasında üstünlük anlamına gelmeyip; devlet yetki ve
görevlerinin kullanılmasından ibaret olması ve bununla sınırlı medeni işbölümü-işbirliğinin
bulunması; üstünlüğün ancak Anayasa ve kanunlarda bulunmasıdır.
— 1982
Anayasasında 177 madde bulunmaktadır.
— 16
geçici madde vardır. Toplam 193 madde 7 kısımdan oluşmaktadır.
—
Başlangıç kısmı anayasa metnine dâhildir.
1. KISIM
Genel Esaslar
M.1-Devletin Şekli:
Türkiye
Devleti bir cumhuriyettir.
M.2-Cumhuriyetin Nitelikleri:
Türkiye
Cumhuriyeti; Atatürk milliyetçiliğine bağlı, demokratik, laik ve sosyal bir
hukuk Devletidir.
M.3-Devletin Bütünlüğü, Resmi
Dili, Bayrağı, Milli Marşı ve Başkenti:
Türkiye
Devleti, ülkesi ve milletiyle bölünmez bir bütündür.
Bayrağı,
şekli kanunda belirtilen, beyaz ay yıldızlı al bayraktır.
Milli
marşı, ''İstiklal Marşı'dır.
Başkenti
Ankara'dır.
1982
ANAYASASINDAKİ DEĞİŞTİRİLEMEYECEK HÜKÜMLER
1-Milli
marşı İstiklal Marşı'dır.
2-Başkenti
Ankara'dır.
3-Bayrağı
ay yıldızlı bayraktır.
4-Türkiye;
devleti ve milletiyle bölünmez bir bütündür.
5-Dili
Türkçedir.
6-Türkiye
devleti bir cumhuriyettir.
M.6.Egemenlik:
Egemenlik
kayıtsız şartsız milletindir. Türk milleti egemenliğini yetkili organ eliyle
kullanır.
M.7-Yasama:
Yasama
yetkisi, Türk milleti adına TBMM'nindir. Bu yetki devredilemez.
M.8-Yürütme:
Yürütme
yetkisi ve görevi, Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kurulu'na aittir.
M.9-Yargı:
Yargı
yetkisi, Türk Milleti adına bağımsız mahkemelerce kullanılır.
M.11-Anayasanın Bağlayıcılığı ve
Üstünlüğü:
Anayasa
hükümleri yasama yürütme yargı organlarını idari makamları ve diğer kuruluş ve
kişileri bağlar. Kanunlar Anayasaya aykırı olamazlar.
Temel
hak ve hürriyetlerin nitelikleri:
1.Dokunulmaz
2.Devredilmez
3.Vazgeçilmez
M.13-Temel Hak ve Hürriyetlerin
Sınırlanması:
—Temel hak
ve hürriyetler, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünün, milli
egemenliğin, milli güvenliğin, kamu düzeninin, genel asayişin, genel ahlak ve
sağlığın korunması amacıyla anayasanın sözüne ve ruhuna uygun olarak ancak
KANUNLA sınırlandırılabilir.
—Temel hak
ve hürriyetlerle ilgili sınırlama demokratik toplum düzeninin gereklerine
aykırı olamaz öngörüldüğü amaç dışı kullanılamaz
— Suç ve
ceza geçmişe yürütülemez suçluluğu mahkeme kararıyla saptanana dek kimse suçlu
sayılmaz
—Yabancıların
temel hak ve özgürlükleri milletlerarası hukuka uygun kanunla sınırlanabilir.
—Temel hak
ve hürriyetlerin kullanılmasının durdurulması:
1-Savaş Bu
durumlarda temel hak ve
2-Seferberlik
hürriyetlerin kullanılması kısmen.
3-Sıkıyönetim
veya tamamen durdurulabilir
4-Olağanüstü
hal
Ancak bu
dört durumda bile:
1-Kişinin
yasam hakkına maddi ve manevi varlığının bütününe dokunulamaz.
2.- Kimse
din, vicdan, düşünce ve kanaatlerini açıklamaya zorlanamaz.
TEMEL
HAK VE HÜRRİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI
KİŞİNİN HAK VE ÖDEVLERİ:
1-Kişinin
maddi ve manevi varlığının dokunulmazlığı
2-Zorla
çalıştırma yasağı
3-Kişi
hürriyeti ve güvenliği
4-Özel
hayatın gizliliği
5-Konut
dokunulmazlığı
6-Haberleşme
hürriyeti
7-Yerleşme
ve seyahat hürriyeti
8-Din ve
vicdan hürriyeti
9-Düşünce
ve kanaat hürriyeti
10-Düşünceyi
açıklama ve yayma hürriyeti
11-Bilim
ve sanat hürriyeti
12-Basın
hürriyeti, Süreli ve süresiz yayın hakkı, Basın araçlarının korunması, Kamu
tüzel kişilerinin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlarından yararlanma
hakkı
13-Düzeltme
ve cevap hakkı
14-Dernek
kurma hürriyeti, toplantı ve gösteri yürüyüşü düzenleme hakkı
15-Mülkiyet
hakkı
16-Hak
arama hürriyeti, Kanuni hâkim güvencesi, Suç ve cezalara ilişkin düzenleme,
İspat hakkı
17-Temel
hak ve hürriyetlerin korunması
—Zorla
çalıştırılma yasağında hiç kimse zorla çalıştırılamaz. Ancak hükümlülük,
tutukluluk ve olağanüstü hallerde vatandaşlık ödevinden kaynaklanan çalışmalar
istisnadır.
—Herkes
kişi hürriyeti ve güvenliğine sahiptir Hâkim kararı olmadan yakalama, ancak
suçüstü ve gecikmesinde sakınca bulunan hallerde yapılır.
—Yakalanan
ve tutuklanan kişi 48 saatte, toplu olarak işlenen suçlarda 4 gün içerisinde
hâkim karşısına çıkarılır.
—Tıbbı
zorunluluklar ve kanunda yazılı haller dışında kısının vücut bütünlüğüne
dokunulamaz rızası olmadan bilimsel tıbbı deneylere tabı tutulamaz.
—Özel
hayatın gizliliği: konut dokunulmazlığı, haberleşme hürriyeti, basın hürriyeti,
süreli ve süresiz yayın hakkı, dernek kurma hürriyeti hakları milli güvenlik,
kamu düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlakın
korunması veya başkalarının hak ve özgürlüklerinin korunması sebepleriyle hâkim
kararıyla sınırlandırılabilir
M.20.Hakım kararı olmadan
kimsenin ustu özel kâğıdı, eşyası aranamaz.
M.23.Vatandaşın yurt dışına çıkma
hürriyeti vatandaşlık ödevi, ceza soruşturması veya kovuşturması sebebiyle
sınırlandırılabilir.
M.26.Düşüncenin açıklanması ve
yayınlanmasında kanunda yasaklanmış bir dil kullanılamaz
M.32.Düzeltme cevap verme yayını
yapılmazsa hakım 7 gün içinde düzeltme yayınının gerekip gerekmediğine karar
verir.
Dernekler
kanunun öngördüğü hallerde hakım kararıyla kapatılır.
M.34 Herkes önceden izin almadan
silahsız ve saldırısız toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkına sahiptir.
M.35.Mülkiyet hakkı ancak kamu
yararı amacıyla kanunla sınırlandırılır.
SOSYAL
VE EKONOMİK HAKLAR
1-Ailenin
korunması
2-Eğitim
ve öğrenim hakkı
3-Kıyılardan
yararlanma hakkı
4-Kamulaştırma
5-Devletleştirme
6-Özelleştirme
7-Çalışma
ve sözleşme hürriyeti
8-Çalışma
hakkı ve ödevi
9-Dinlenme
hakkı
10-Sendika
kurma hakkı
11-Toplu
iş sözleşmesi hakkı
12-Grev ve
lokavt hakkı
13-Ücrette
adaletin sağlanması
14-Sağlık
hizmetleri ve çevrenin korunması
15-Konut
hakkı
16-Gençliğin
korunması ve sporun geliştirilmesi
17-Sosyal
güvenlik hakkı
18-Tarih
kültür ve tabiat varlıklarının korunması
19-Sanatın
ve sanatçının korunması
20-Devletin
iktisadi ve sosyal ödevlerinin sınırları
M.46 kamulaştırma:
Devlet ve
kamu tüzel kişileri kamu yararı nedeniyle karşılıklarını peşin ödemek şartıyla
özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını
kamulaştırabilir.
1.Tarım
reformunda
2.Büyük
enerji sulama projelerinde.
3.İskân
projeleri
4.Yeni
orman alanlarının açılması
5.Kıyıların
korunması ve turizm de taksitle ödeme 5 yıl içinde yapılır en yüksek faizle
ödenir.
Çiftçiye
ait arazı kamulaştırması peşin ödenir
M.51-İşçi ve ıs verenler birden
fazla sendikaya üye olamaz
—Isçı
sendika ve üst kuruluşlarında yönetici olmak için işçi olarak 10 yıl bir fiil
çalışmak gerekir.
—Grev ve
lokavtta uyuşmazlık yüksek hakem kurulunca çözülür uyuşmazlığın her sefasında
başvurulur, kararları kesindir, bozulamaz. Sıyası amaçlı grev ve lokavt
yapılamaz
—Çalışanlar
ve işverenler önceden izin almaksızın sendika kurabilir, üye olabilir,
üyelikten çekilebilir. Sendika kurma hakkı milli güvenlik kamu düzeni, suç
işlenmesinin önlenmesi, genel sağlık ve genel ahlak nedenleriyle kanunla
sınırlandırılabilir.
M.52-İşçiler ve işverenler
karşılıklı olarak ekonomik ve sosyal durumlarda çalışma şartlarını düzenlemek
amacıyla toplu iş sözleşmesi yapma hakkına sahiptir. Aynı iş yerinde aynı dönem için birden fazla
toplu iş sözleşmesi yapılamaz
M.65- Devlet iktisadi ve sosyal
ödevlerini mali kaynaklarını yeterliliği ölçüsünde yerine getirir.
SOSYAL GUVENLIK BAKIMINDAN DEVLET
TARAFINDAN KORUNMASI GEREKENLER
1.Harp ve
vazife şehitlerinin dul ve yetimleri
2.Malul ve
gaziler
3.Sakatlar
4.Yaslılar
5.Korunmaya
muhtaç çocuklar
SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER:
1-Türk
vatandaşlığı
2-Seçme ve
seçilme ve siyasi faaliyetlerde bulunma
3-Siyasi
parti kurma, partilere girme ve partiden ayrılma hakkı
4-Kamu
hizmetine girme hakkı
5-Vatan
hizmeti
6-Vergi
ödeme
7-Dilekçe
hakkı
Türk
anadan veya Türk babadan doğan herkes Türk’tür.
Vatandaşlıktan
çıkarılma kararına karşı yargı yolu kapatılamaz.
M.67.SECIMLERIN YAPILMA SEKLI
Seçimler ve halk oylaması:
1.Serbest.
2.Eşit.
3.Gizli.
4.Tek
dereceli.
5.Genel oy
6.Acık
sayım ve döküm esasına göre.
—Yargı
yönetim ve denetimindedir. İtirazlar YSK (YUKSEK SECIM KURULUNA) yapılır.
—18 yaşını
dolduran her Türk vatandaşı seçme ve halk oylamasına katılma hakkına sahiptir.
—Seçim
kanunlarında yapılan değişiklikler yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 1 yıl
içinde yapılan seçimlerde uygulanmaz.
Oy
kullanamayacak kişiler:
1-Silâhaltında
bulunan erbaş ve erler
2-Askeri
öğrenciler
3-Taksirli
suçlar hariç olmak üzere hükümlüler oy kullanamaz.
Ancak
tutuklular oy kullanabilir.
M.68-SIYASI PARTIYE UYELIK
Sıyası
partiye üye olabilmek için 18 yasını doldurmuş olmak gerekir. Siyasi partiler
önceden izin almaksızın kurulurlar.
SİYASI PARTİYE ÜYE OLAMAYACAK
KİŞİLER
1.Hakım ve
savcılar.
2 Sayıştay
dâhil olmak üzere yüksek yargı organları mensupları
3 Kamu
kurum ve kuruluşlarında çalışan memurlar
4 Isçı
olmayan diğer kamu görevlileri
5.TSK
mensupları
6 Yüksek
öğretim öncesi öğrenciler.
M.69.SIYASI PARTILERIN UYACAKLARI
ESASLAR.
1 Sıyası
partiler ticari faaliyetlerde bulunamazlar.
2 Sıyası
partilerin malı denetimini Anayasa mahkemesi yapar.
3.Sıyası
partilerin kapatılması Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısının açacağı dava üzerine
Anayasa Mahkemesi tarafından kesin karara bağlanır.
—Siyasi
partilerin tüzük ve programları devletin bağımsızlığına, ülkesi ve milletiyle
bölünmez bütünlüğüne, insan haklarına, eşitlik ve hukuk devleti ilkelerine millet
egemenliğine ve laik cumhuriyet ilkelerine aykırı olamaz. Aykırı olması hali
temelli kapatma sebebidir. Anayasa mah. dava konusu fiillerin ağılığına göre
siyasi partinin devlet yardımından tamamen veya kısmen yoksun bırakılmasına
karar verebilir.
4.Temelli
kapatılan bir parti bir başka adla acılamaz
5 Sıyası
partinin kapatılmasına sebep olanlar 5 yıl sureyle bir baksa partinin kurucu
üyesi olamazlar. Anayasa mahkemesinin temelli kapatmaya ilişkin kesin kararının
resmi gazetede yayınlanmasıyla sure başlar.
6Yabancı
devlet kuruluşları, gerçek veya tüzel kişilerden maddi yardım alamazlar.
NOT:
Siyasi partinin kapatılmasında Anayasa mahkemesinin 3/5 oyu şart koşulmuştur.
—Mal
Bildirimi: Kamu hizmetine girenlerin mal bildiriminde bulunmaları kanunla
düzenlenir. Yasama ve yürütme organlarında görev alanlar bundan istisna
edilemez.
—Vatan
hizmeti her Türkün hakkı ve ödevidir
—Vergi
ödevi:-Herkes mali gücüne göre vergi ödemekle yükümlüdür.
—Vergi
yükünün adaletli ve dengeli dağılımı gerekir
—Vergi,
resim, harç ve benzeri mali yükümlülükler kanunla konulur, değiştirilir veya
kaldırılır.
—Vergi,
resim, harç veya benzeri yükümlülüklerin muaflık, istisnalar ve indirim
oranlarında değişiklik yapmak yetkisi Bakanlar Kuruluna verilebilir.
—Dilekçe
Hakkı: Vatandaşlar ve karşılık esası gözetilmek kaydıyla yabancılar
kendileriyle veya kamuyla ilgili şikâyetlerini yetkili makamlara veya TBMM ne
bildirebilirler.
.TBMM Genel oyla seçilen 550 milletvekilinden oluşur
MILLET VEKILI SECILME
YETERLILIKLERI:
1–30
yaşını doldurmuş olmak.
2-En az
ilkokul mezunu olmak
3-Askerlik
hizmetini yapmış olmak
4-Kamu
hizmetinden yasaklanmamış olmak
5-Taksirli
suçlar hariç 1 yıldan fazla hapis yatmamış olmak
6-Yüz
kızartıcı suç islememek
7-Devlet
sırrını açığa vurmamış olmak
8-İdeolojik
ve anarşik suçlara katılmamak
9-Kısıtlı
olmamak
M.77.SECIMLER
—Seçimler
5 yılda bir yapılır
—Meclis
veya gerekli şartların oluşması halinde Cumhurbaşkanı bu süre dolmadan
seçimlerin yenilenmesine karar verebilir
—Yenilenmesine
karar verilen meclisin yetkileri yeni meclisin seçilmesine kadar sürer.
—TBMM
SEÇİMLERİNİN GERİYE BIRAKILMASI: Savaş nedeniyle seçimler TBMM tarafından 1 yıl
ertelenebilir.(GERİYE BIRAKILIR)
ARA SEÇİM:
—TBMM
üyeliklerinde boşalma olması halinde ara seçime gidilir.
—Her seçim
döneminde 1 kez yapılabilir.
—Genel
seçimler yapıldıktan sonra 30 ay geçmeden ara secime gidilemez
—Boşalan
üyeliklerin sayısı üye tam sayısının % 5 ını bulduğunda ara seçime 3 ay içinde
gidilir.
—Genel
secime 1 yıl kala ara seçime gidilmez.
—Seçimlerin
genel yönetim ve denetimi Yüksek Seçim Kuruluna aittir. YSK 7 asıl 4 yedek
üyeden oluşur.6sı Yargıtay, 5 i Danıştay dan seçilir.
—Milletvekilleri
bütün milleti temsil eder.
Üyelikle Bağdaşmayan İşler:
1.Devlet
ve kamu tüzel kişilerinde ve bunlara bağlı kuruluşların doğrudan veya dolaylı
katıldığı teşebbüs ve ortaklıkların,
2.Kamu
yararına çalışan derneklerin ve devletten yardım alan vakıfların kamu meslek
kuruluşları, sendika ve bunların üst kuruluşları ve teşebbüslerinde yönetim ve
denetim kurullarında görev alamazlar, vekil olamazlar.
3.TBMM
üyeleri yürütme organının teklif inha atama veya onamasına bağlı resmi veya
özel bir işte görevlendirilemezler. Bir üyenin belli bir konuda 6 ayı aşmamak
üzere Bakanlar Kurulunca geçici bir görevi kabul etmesi meclis kararına
bağlıdır.
Yasama Sorumsuzluğu ve
Dokunulmazlığı:
Yasama sorumsuzluğu:
TBMM
üyeleri meclis çalışmalarındaki oy ve sözlerinden, Mecliste ileri sürdükleri
düşüncelerden; o oturumdaki başkanlık divanının teklifi üzerine meclisçe başka
karar alınmadıkça bunları meclis dışında tekrarlamak ve açıklamaktan sorumlu
tutulamazlar. Yasama sorumsuzluğu en kısa tanımıyla milletvekillerinin söz
hürriyetini korur.
Hayat boyu
sürecek olan sorumsuzluk milletvekilini cezai takibatlara karşı mutlak olarak
korur.
Sorumsuzluğun
meclis veya başka bir organ tarafından kaldırılması söz konusu değildir.
Yasama Dokunulmazlığı:
Seçimden
önce veya sonra bir suç işlediği ileri sürülen bir milletvekili meclis kararı
olmadıkça tutulamaz, tutuklanamaz, sorguya çekilemez ve yargılanamaz.
Ağır
cezayı gerektiren suçüstü hali ve seçimden önce soruşturmasına başlamak
kaydıyla anayasanın 14 üncü maddesindeki durumlar bu hükmün dışındadır.
Seçimden
önce veya sonra milletvekiline verilmiş bir ceza hükmünün uygulanması üyeliğin
sona ermesine bırakılır.
Dokunulmazlığı
kaldırılan üye tekrar seçilirse başka bir işleme gerek olmadan dokunulmazlığını
elde eder.
TBMM
siyasi parti guruplarından yasama dokunulmazlığı ile ilgili görüşme yapılamaz.
Dokunulmazlığı
kaldırılan bir milletvekilinin hangi fiilden yargılanacaksa onunla sınırlı
olarak hakkında kovuşturma yapılabilir.
Sorumsuzluk
mutlak, dokunulmazlık nispidir.
Sorumsuzluk
devamlı dokunulmazlık geçicidir.
Milletvekilliğinin Sona ermesi:
1.Seçimlerin
sona ermesi.
2.Ölüm.
3.Milletvekilinin
cumhurbaşkanı seçilmesi
4.Milletvekilinin
yerel yönetim organlarına seçilmesi.,
Milletvekilliliğinin Düşmesi:
1.Milletvekilinin
istifa etmesi(TBMM Başkanlık Divanının tespiti ile Meclis Genel Kurulunca
kararlaştırılır)
2. Kesin
hüküm giyme veya kısıtlanma haline düşmesi. Kesin mahkeme kararının genel
kurula bildirilmesi.
3.
Milletvekilliği ile bağdaşmayan bir görev veya hizmeti sürdürmek(Genel Kurulda
gizli oyla karar verilir)
4.Meclis
çalışmalarına özürsüz ve izinsiz olarak bir ay içerisinde toplam 5 bileşim günü
katılmamak. Meclis Başkanlık Divanının tespiti üzerine Genel Kurul üye tam
sayısının salt çoğunluğu ile karar verir.
5.Partisinin
temelli kapatılmasına sebep olan, milletvekili Anayasa Mahkemesinin temelli
kapatılmasına ilişkin kesin kararını resmi gazetede yayınlandıktan itibaren
düşer.
Üyeliğin
düşmesine kural olarak meclis genel kurulu gizli oyla karar verir.
—Milletvekilliği
düşen vekil 7 gün içerisinde Anayasa mahkemesine başvurur. Anayasa mahkemesi 15
gün içinde karar verir.
Ödenek ve yolluklar:
Ödeneğin
aylık tutarı en yüksek devlet memurunun almakta olduğu miktarın; yollukta
ödenek miktarının yarısını aşamaz.
Ödenek ve
yollukların en çok 3 aylığı önceden ödenir.
M.87 TBMM NIN GOREVLERI
1 Kanun
koymak değiştirmek ve kaldırmak.
2 Bakanlar
Kurulu ve bakanları denetlemek başbakan dahildir.
3 Bakanlar
kuruluna belli konularda kanun hükmünde kararname çıkarma yatkısı vermek
4 Bütçe ve
kasın hesap kanunlarını görüşüp karara bağlamak.
5 Para
basılmasına ve savaş ilanına karar vermek
6
Milletler arası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak.
7 Genel ve
özel af ilanına karar vermek.(Üye tamsayısının 3/5 çoğunluğu ile karar
verilir.)
8
Kesinleşen ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek
M.88.KANUN TEKLIFI VE
GORUSULMESI:
Yasama
işlemleri kanunlar ve parlamento kararları olmak üzere ikiye ayrılır.
Kanunları
yapma yetkisi:
1.Bakanlar
Kurulu… Kanun tasarısı
2.Milletvekilleri…
Kanun teklifi yaparlar.
TBMM DE ŞEKLİ KANUN NİTELİĞİNDEKİ
İŞLEMLER:
1.Bütçe ve
kesin hesap kanunlarını kabul etmek
2.Para
basılmasına karar vermek.
3.Genel ve
özel af ilan etmek
4.Ölüm
cezalarının yerine getirilmesi.
5.Uluslararası
anlaşmaları onamak.
TBMM DE PARLAMENTO KARARLARI
NİTELİĞİNDEKİ İŞLEMLER:
1.İç tüzük
yapma ve değiştirme.
2.Yasama
dokunulmazlığının kabul edilmesi
3.Meclis
üyeliğinin düşürülmesi.
4.Başkan
ve başkanlık divanını seçmek.
5.Gensoru,
güven oylaması ve meclis araştırmasını soruşturmak.
6.Savaş
ilanına ve silahlı kuvvetlerin kullanılmasına karar vermek.
7.OHAL ve
sıkıyönetimi onaylamak
Kanunların
hepsi cumhurbaşkanı tarafından onaylanırken parlamento kararlarında böyle bir
imzaya gerek yoktur.
—Cumhurbaşkanı
TBMM'ce kabul edilen kanunları 15 gün içinde yayınlar yayınlamasını kısmen veya
tamamen uygun bulmadığı kanunları TBMM ye geri gönderir.
—TBMM geri
gönderilen kanunu aynen kabul ederse cumhurbaşkanınca yayınlanır.
—Meclis
geri gönderilen kanunda değişiklik yaparsa cumhurbaşkanı değiştirilen kanunu
tekrar meclise geri gönderebilir.
—Cumhurbaşkanınca
kısmen uygun bulmama durumunda TBMM sadece uygun bulmadığı maddeleri
görüşebilir.
Milletlerarası anlaşmaları uygun
bulma:
Usulüne
göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası anlaşmalar kanun hükmündedir.
Anayasaya
aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
1961 ve
1982 Anayasaları milletlerarası anlaşmaları yapma yetkisini yürütme organına,
onaylama yetkisini cumhurbaşkanına vermiştir.
Ancak
cumhurbaşkanın onaylaması TBMM nin onaylamayı bir kanuna uygun bulması gerekir.
Milletlerarası
bir anlaşmaya dayanan uygulama anlaşmaları ile kanunun verdiği bir yetkiye
dayanılarak yapılan ekonomik, ticari, teknik ve idari anlaşmaların TBMM
tarafından uygun bulunması koşulu aranmamaktadır. Ancak bu anlaşmalar
yayımlanmadan yürürlüğe konulamaz.
Türk
kanunlarında değişiklik getiren milletlerarası antlaşmaların mutlaka TBMM ce
uygun bulunması gerekir. Ekonomik ticari ve teknik ilişkileri düzenleyen ve
süresi 1 yılı aşmayan antlaşmalar devlet maliyesine yük getirmemek, kişi
hallerine ve Türklerin yabancı memleketteki mülkiyet haklarına dokunmamak
şartıyla yayınlanmayla yürürlüğe konar bu takdirde bu antlaşmalar TBMM ye
sunulur.
KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME CIKARMA
YETKİSİ:
Yetki Bakımından:
KHK
çıkarma yetkisi Bakanlar Kuruluna aittir.
O.hal ve
sıkıyönetim KHK lerinde yetki ise cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan bakanlar
kuruluna aittir.
Yetki kanunu bakımından:
Bakanlar
Kurulu kendiliğinden KHK çıkaramaz. TBMM nin bir yetki kanunu çıkarması
gerekir. Ancak o.hal ve sıkıyönetim dönemlerinde yetki kanununa gerek olmadan
KHK çıkartılabilir.
Yetki Kanunun içeriği:
1.Konusu
2.Amacı
3.Kapsamı
4.İlkeleri
5.Süresi
açıkça belirtilmelidir.
6.Birden
fazla KHK çıkarılabilip çıkarılamayacağı belirtilmelidir.
KHK lerin çıkarma yetkisinin sona
ermesi:
1.Yetki
kanunun belirlediği sürenin dolması.
2.Yeni bir
kanunla yetki kanununun yürürlükten kalkması
3.Yetki
kanununda belirlenen sayıda KHK çıkarılması
Ancak
Bakanlar kurulunun istifası, Bakanlar kurulunun Gensoru ile düşürülmesi, Yasama
döneminin bitmesi durumlarında yetki sona ermez.
Konu bakımından:
KHK lerde
temel haklar, kişi hakları ve ödevleri ve siyasi hak ve ödevler düzenlenemez.
KHK ile bakanlar kuruluna bütçe değişiklik yetkisi verilemez.
O.hal ve
sıkıyönetim bunun istisnalarıdır.
Denetim bakımından:
KHK
yargısal denetimi Anayasa mahkemesi tarafından yapılır.
Ohal ve
sıkıyönetim KHK hakkında Anayasaya aykırılık iddiasıyla Anayasa mahkemesine
dava açılamaz.
Şekil ve usul bakımından:
KHK resmi
gazetede yayınlandıkları gün yürürlüğe girerler.
Ancak
yürürlük tarihi daha sonraki bir tarihte gösterilebilir. Kararnameler RG de
yayınlandıkları gün TBMM ye sunulurlar sunulmazsa aynı gün yürürlükten
kalkarlar. TBMM tarafından reddedilen KHK ise ret kararının RG de yayınlandığı
tarihte yayından kalkarlar.
Savaş hali ilanı ve silahlı
kuvvetlerin kullanılmasına izin verme:
M.92.Savaş hali ilanına ve TSK
nın yabancı ülkelere gönderilmesine ve yabancı devlet silahlı kuvvetlerinin
Türkiye'de bulunmasına TBMM karar verir.
TBMM
tatilde veya ara vermede iken ülkenin ani silahlı saldırıya uğraması durumunda
TSK nin kullanılmasına Cumhurbaşkanı da karar verir.
M.93.TOPLANMA VE TATIL
TBMM her
yıl 1 EKIMDE toplanır
Ara verme
veya tatil sırasında
1.Doğrudan
doğruya cumhurbaşkanınca
2.Bakanlar
kurulunun istemi üzerine Cumhurbaşkanınca
3.Meclis
Başkanı da doğrudan doğruya veya Milletvekillerinin 1/5 istemi üzerine meclisi
toplar.
M.94.BASKANLIK DIVANI
_Siyasi
parti gurupları başkanlık için aday gösteremezler.
_Meclis
başkanı başkan vekilleri katıp üyeler ve idare amirlerinden oluşur
_Başkanlık
divanı için bir yasama döneminde 2 defa secim yapılır: ilki 2 yıl ikincisi 3
yıl grev yapar.
_TBMM
meclis başkan adayları meclis üyeleri içerisinden seçilir ilk iki oylamada üye
tam sayısının 2/3 ve üçüncü oylamada üye tam sayısının salt çoğunluğu aranır.
Bu durum sağlanamazsa en çok oy alan iki aday için 4. oylama yapılır bu
oylamada en fazla oy alan üye başkan seçilir.
_Sıyası
parti gurubu minimum 20 milletvekilinden oluşur.
Toplantı
ve karar yeter sayısı:
_TBMM üye
tam sayısının en az 1/3 ile toplanır toplantıya katılanlar salt çoğunlukla
karar verir ancak karar yeter sayısı üye tam sayısının ¼ nun 1 fazlasından az
olamaz..
M.98. TBMM DE BILGI EDINME VE
DENETLEME YOLLARI:
1.SORU.
Bakanlar kurulu adına sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere başbakan
veya bakanlardan bilgi istemekten ibarettir.15 Gün sonra gündeme alınır.
2.MECLIS
ARASTIRMASI. Belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden
ibarettir 3 ay da sonuçlanır
3 GENEL
GORUSME. Toplumu ve devlet faaliyetlerini ilgilendiren belli bir konunun TBMM
genel kurulunda görüşülmesidir. Hükümet, siyasi parti grupları en az 20
milletvekili tarafından bir önerge ile istenir.
4.GENSORU.
Bir sıyası parti adına veya 20 milletvekilinin istemi üzerine açılır. Hükümetin
veya bir bakanın siyasal sorumluluğu araştırılır.
Bakanlar
kurulunun veya bakanlığın düşürülmesi üye tam sayısının salt çoğunluğu ile
olur. Oylamada güvensizlik oyları sayılır.
5 MECLIS
SORUSTURMASI.
_Başbakan
veya bakanların görevleri ile ilgili cezai sorumluluklarının araştırılmasını
sağlamaktır.
_Üye
tamsayısının 1/10 nün vereceği önerge ile soruşturma açılması istenebilir.
_Meclis bu
istemi en geç bir ay içerisinde görüşür.Bu görüşme sonunda gerekli görülürse
Başbakan veya bakanlar yüce divana sevk edilir.
_Yüce
divana sevk kararı ancak üye tam sayısının salt çoğunluğunun gizli oyu ile alınır
.
_Bakan
Yüce Divana sevk edilirse bakanlıktan düşer.
_Başbakan
Yüce Divana sevk edilirse hükümet istifa etmiş sayılır.
YÜRÜTME
M.101-Cumhurbaşkanı
Seçilebilme Koşulları
1–40
yaşını doldurmuş olmak.
2-Yüksek
öğrenim yapmış olmak
3-Türk
vatandaşı olmak
4-Cumhurbaşkanı
Meclisin kendi üyeleri veya bu niteliklere ve milletvekili seçilme yeterliğine
sahip Türk vatandaşları arasından 7 yıl için seçilir.
5-Bir
kimse iki defa Cumhurbaşkanı seçilemez.
6-Cumhurbaşkanlığı'na
TBMM üyeleri dışında aday gösterilebilmesi, Meclis üye tamsayısının en az beşte
birinin yazılı önerisiyle mümkündür.
Cumhurbaşkanı seçimi:
—Cumhurbaşkanının
seçilmesi, TBMM üye tamsayısının 2/3 çoğunluğuyla ve gizli oyla seçilir.
__Cumhurbaşkanının
görev süresi dolmadan 30 gün önce, dolduktan 10 gün sonra seçime başlanır.
Seçim 1 ayda tamamlanır. Oylamalar 3'er gün arayla yapılır.
1.TUR +
2.TUR: Üye tamsayısının 2/3 çoğunluğuyla
3.TUR: Üye
tamsayısının salt çoğunluğuyla. (276)
4.TUR: 3.
turda en çok oyu olan iki aday bu tura kalır.
Salt çoğunlukla
Cumhurbaşkanı seçilir. Seçilemezse, TBMM seçimleri yeniler.
M.104-CUMHURBAŞKANININ GÖREV VE
YETKİLERİ:
a)Yasamayla ilgili Yetkileri
1-Yasama
yılının ilk günü TBMM'de açılış konuşmasını yapar.
2-TBMM'yi
gerektiğinde toplantıya çağırır.
3-Kanunları
yayınlar.
4-Kanunları
tekrar görüşülmek üzere TBMM'ne yollar.
5-Anayasa
değişikliğine ilişkin kanunları gerek gördüğünde halkoyuna sunar.
6-Kanunların,
KHK, TBMM iç tüzüğünün iptali için Anayasa mahkemesi'ne iptal davası açar.
7-TBMM'de
seçimlerin yenilenmesine karar vermek.
b )Yürütmeyle İlgili Yetkileri
1-Başbakanı
atamak ve istifasını kabul etmek.
2-Başbakanın
teklifi üzerine bakanları atamak ve istifalarını kabul etmek.
3-Gerek
görürse Bakanlar kurulu'na başkanlık etmek.
4-Yabancı
devletlere Türk temsilciliğini göndermek ve onlarınkini kabul etmek.
5-Milletlerarası
analaşmaları onaylamak ve yayınlamak.
6-TBMM
adına TSK Başkomutanlığı'nı temsil etmek.
7-TSK'nin
kullanılmasına karar vermek.
8-MGK'yı
toplantıya çağırmak.
9-Genelkurmay
Başkanı'nı atamak.
10-Kararnameleri
imzalamak.
11-Sürekli
hasta sakat ve kocama sebebiyle cezaları kaldırmak.
12-Devlet
Denetleme Kurulu üyelerini atamak.
13-YÖK
üyeleri ve rektörleri atamak.
c)Yargı ile ilgili Yetkileri
1-Anayasa
Mahkemesi üyelerini seçmek
2-Danıştay'ın
üyelerinin ¼'ünü seçmek.
3-Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısını seçmek
4-Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısı vekilini seçmek
5-Hâkim ve
Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek
6-AYİM ve
Askeri Yargıtay üyelerini seçmek.
M.105-CUMHURBAŞKANININ SORUMLULUK
VE SORUMSUZLUK HALİ
Cumhurbaşkanının
resen imzaladığı kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi'ne itiraz
edilemez.
Cumhurbaşkanı,
vatana hıyanetten dolayı TBMM üyelerinin 1/3'ünün teklifi üzerine üye
tamsayısının 3/4'ünün vereceği kararla suçlandırılır.
M.106-CUMHURBAŞKANLIĞINA VEKİLLİK
ETME
Cumhurbaşkanının
hastalık, yurt dışına çıkma, geçici olarak görevden alınma, ölüm, çekilme
durumlarında TBMM Başkanı ona vekillik eder ve ona ait yetkileri kullanır.
CUMHURBAŞKANI TEŞKİLATI:
1.Cumhurbaşkanlığı genel
sekreterliği:
Kuruluşu,
teşkilat ve çalışma esasları, personel atama işlemleri Cumhurbaşkanlığı
kararnamesiyle düzenlenir. Bu kararname yargı denetimi dışındadır.
2.Devlet Denetleme Kurumu:
İdarenin
hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin sağlanması
amacıyla kurulmuştur. Cumhurbaşkanının isteği üzerine:
1-Tüm kamu
kurum ve kuruluşlarında sermayenin yarısından fazlasına sahip kuruluşlarda.
2-Kamu
Kurumu niteliği olan meslek kuruluşlarında.
3-İşçi-işveren
meslek kuruluşlarında
4-Kamuya
yararlı dernek ve vakıflarda inceleme araştırma ve denetleme yapar.
Not: TSK
ve yargı organları denetim dışıdır.
Üyeleri
Cumhurbaşkanınızca seçilir.
M.109-BAKANLAR KURULU
Başbakan,
Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından atanır.
Bakanlar,
TBMM üyeleri veya milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından
Başbakanca seçilir ve Cumhurbaşkanı tarafından atanır.
Göreve başlama ve güvenoyu:
Bakanlar
Kurulunun programı, kuruluşundan 1 hafta içinde TBMM'de okunur ve güvenoyuna
başlanır. Güvenoyu için görüşmeler programın okunmasından 2 tam gün geçtikten
sonra başlar görüşmelerin bitiminden 1 tam gün sonra oylama yapılır.
Görev
sırasında güvenoyu:
Başbakan
gerekli görürse Bakanlar Kurulunda görüştükten sonra, TBMM den güven
isteyebilir.
Güven
istemi TBMM ne bildirilmesinden bir tam gün geçmedikçe görüşülemez ve
görüşmelerin bitiminden bir tam gün geçmedikçe oya konulamaz.
Güven
istemi üye tam sayısının salt çoğunluğu ile reddedilebilir.
Görev ve
siyasi sorumluluk:
Bakanlar
kurulu siyasetin yürütülmesinden birlikte sorumludurlar. Her bakan başbakana
karşı sorumlu olup ayrıca kendi yetkisi içindeki işlerden ve emri altındaki
işlerden sorumludur.
Bakanlıkların
kurulması:
Bakanlıkların
kurulması kaldırılması görev ve yetkileri kanunla düzenlenir bir bakan birden
fazla bakana vekillik edemez.
Herhangi
bir sebeple boşalan bir bakanlığa 15 gün içerisinde yeni bir bakan atanır.
M.114-SEÇİMLERDE GEÇİCİ BAKANLAR
KURULU
TBMM genel
seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma Bakanları çekilir.
Seçimin
başlangıç tarihinden 3 gün önce ve erken seçim halinde bu karardan itibaren 5
gün içinde, bu bakanlıklara TBMM içinden veya dışarıdan bağımsızlar Başbakanca
atanır.
Seçimlerin
yenilenmesine karar verildiğinde Bakanlar Kurulu çekilir Cumhurbaşkanı geçici
Bakanlar Kurulunu kurmak üzere Başbakan atar.
Geçici
Bakanlar Kurulu için güvenoyuna başvurulmaz.
Geçici
Bakanlar Kurulu seçim süresince ve yeni meclis toplanıncaya kadar görevde
kalır.
M.115-TÜZÜKLER
Bakanlar
Kurulu, kanun uygulamasını göstermek, emrettiği işleri belirtmek üzere, kanuna
aykırı olmamak ve Danıştay'ın incelemesinden geçirilmek şartıyla çıkarılır.
Cumhurbaşkanınca
imzalanır ve kanunlar gibi yayınlanır.
Tüzükler
aksine bir hüküm bulunmadıkça resmi gazetede yayınlandıktan 45 gün sonra
yürürlüğe girerler.
M.116-TBMM SEÇİMLERİNİN
CUMHURBAŞKANINCA YENİLENMESİ
Bakanlar kurulunun:
1-Güvenoyu
alamaması
2-Güvensizlik
oyu ile düşürülmesi hallerinde 45 gün içinde yeni Bakanlar Kurulu kurulamadığı
takdirde veya kurulduğu halde güvenoyu alamazsa Cumhurbaşkanı TBMM Meclis
başkanına danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verir.
Başbakanın
istifa etmesi üzerine 45 gün içinde veya yeni seçilen Meclis Başkanlık Divanı
seçiminden sonra yine 45 gün içinde Bakanlar Kurulu kurulamaması hallerinde
Cumhurbaşkanı Meclis başkanına danışarak seçimlerin yenilenmesine karar verir.
M.117-BAŞKOMUTANLIK VE
GENELKURMAY BAŞKANLIĞI
TBMM'nin
manevi varlığından ayrılamaz; Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur.
Milli
güvenliğin sağlanmasından, silahlı kuvvetlerin yurt savunmasına
hazırlanmasından TBMM'ye karşı Bakanlar Kurulu sorumludur.
Genelkurmay
Başkanı, silahlı kuvvetlerin komutanı olup, savaşta başkomutanlık görevini
Cumhurbaşkanı adına yapar. Bakanlar Kurulu'nun teklifi üzerine Cumhurbaşkanınca
atanır.
Genelkurmay
Başkanı görev ve yetkilerinden dolayı Başbakana karşı sorumludur.
M.118-MİLLİ GÜVENLİK KURULU
1-Cumhurbaşkanı
2-Başbakan
3-Genelkurmay
Başkanı
4-Milli
Savunma Bakanı
5-İçişleri
Bakanı
6-Dışişleri
Bakanı
7-Adalet
Bakanı
8-Kuvvet
Komutanları (Kara,Deniz ,Hava ve Jandarma komutanları)
9-Başbakan
Yardımcılarından oluşur.
Gündemi;
Başbakan ya da Genelkurmay Başkanı'nın önerileriyle Cumhurbaşkanı belirler.
Cumhurbaşkanı
olmadığı zaman Başbakan toplar.
M.119-OLAĞANÜSTÜ HALLER:
1.Tabii
afet
2.Tehlikeli
salgın hastalıklar
3.Ağır
ekonomik bunalımlar
4.Şiddet
olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması hallerinde
ilan edilir.
İlk üç
durumda Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu 6 ayı geçmemek
üzere O.HAL ilan edebilir. Dördüncü durumda ise Cumhurbaşkanı başkanlığında
toplanan Bakanlar Kurulu MGK da görüşünü alarak 6 ayı geçmemek üzere O.HAL ilan
edebilir
O.HAL
kararı verilmesi durumunda karar RG de yayınlanır TBMM onayına sunulur.
Bakanlar
Kurulu'nun istemi üzerine Meclis 4 ay uzatabilir veya OHAL kaldırılabilir.
SIKIYÖNETİM, SEFERBERLİK VE SAVAŞ
HALİ:
1-Hür
demokratik düzene veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik
2-Olağanüstü
hal ilanını gerektiren hallerden daha ağır şiddet hareketlerinin yaygınlaşması
3-Savaş
hali, ayaklanma olması
4-Vatan
veya cumhuriyete karşı kuvvetli bir eylemin baş göstermesi
5-Ülkenin
ve milletin bölünmez bütünlüğünü tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin
yaygınlaşması sebepleriyle Cumhurbaşkanlığı başkanlığında toplanan Bakanlar
Kurulu, MGK nun da görüşünü alarak süresi altı ayı geçmemek üzere Sıkıyönetim
ilan edebilir.
—Bu karar
derhal RG de yayımlanır ve aynı gün TBMM onayına sunulur. TBMM gerekli gördüğü
takdirde sıkıyönetim süresini kısaltabilir, uzatabilir veya kaldırabilir.
—Sıkıyönetim
TBMM kararı ile her defasında 4 ayı aşmamak üzere uzatılabilir. Savaş
hallerinde bu süre aranmaz.
—Sıkıyönetim
hallerinde;
1-Kolluk
görev ve yetkileri askeri makamlara geçer
2-Temel
hak ve hürriyetlerde kısıtlanma daha fazla olmakta
3-Bazı
suçların yargılanması sıkıyönetim askeri mahkemesinde yapılabilmektedir.
—Sıkıyönetim
komutanları Genelkurmay Başkanlığına bağlı olarak görev yaparlar.
İDARENİN ESASLARI:
İdare,
kuruluş ve görevleri ile bir bütündür ve kanunla düzenlenir. İdarenin kuruluş
ve görevleri merkezden yönetim ve yerinden yönetim esaslarına dayanır. Kamu
tüzel kişiliği ancak kanunla veya kanunun açıkça dayandığı yetkiye dayanılarak
kurulur.
İdarenin
her türlü eylem ve işlemlerine karşı yargı yolu açıktır. Ancak Cumhurbaşkanının
tek başına yapacağı işlemler ile yüksek askeri şura kararları yargı denetimi
dışındadır.
Yargı
yetkisi, idari eylem ve işlemlerin hukuka uygunluğunun denetimi ile sınırlıdır.
Yerindelik denetimi yapılamaz.
İdari
işlemin uygulanması halinde
1.Telafisi
güç veya imkânsız zararların doğması ve
2.İdari
işlemin açıkça hukuka aykırı olması şartlarının birlikte gerçekleşmesi
durumunda yürütmenin durdurulmasına karar verilebilir.
Merkezi
idare kuruluşu coğrafya durumuna, ekonomik şartlara ve kamu hizmetlerinin
gereklerine göre illere illerde diğer kademeli bölümlere ayrılır. İllerin
idaresi yetki genişliği esaslarına dayanır.
Mahalli
idareler il, belediye veya köy halkının mahalli müşterek ihtiyaçlarını
karşılamak üzere kuruluş esasları kanunla belirtilen kamu tüzel kişileridir.
Mahalli
idarelerin seçimleri 5 yılda bir yapılır.
Mahalli
idarelerin seçilmiş organlarının organlık sıfatını kazanmaları veya
kaybetmeleri konusundaki denetim yargı yoluyla olur ancak görevleri ile ilgili
bir suç sebebiyle hakkında soruşturma veya kovuşturma olursa içişleri bakanı
geçici bir tedbir olarak görevden uzaklaştırabilir.
Görev ve
sorumlulukları disiplin kavuşturmasında güvence:
Memurlar
ve diğer kamu görevlileriyle kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve
bunların üst kuruluşları mensuplarına savunma hakkı tanınmadıkça disiplin
cezası verilemez.
Uyarma ve
kınama cezaları hariç disiplin kararları yargı denetimi dışına bırakılamaz
Memurlar
ve diğer kamu görevlilerinin yetkilerini kullanırken işledikleri kusurlardan
doğan tazminat davaları ancak idare aleyhine açılır. İdare ilgili kişiye daha
sonra rücu eder.
M.124-YÖNETMELİKLER
Başbakanlık,
Bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren
kanunların, tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere bunlara aykırı olmamak
şartıyla çıkarılırlar.
Hangi
yönetmeliklerin resmi gazetede yayınlanacağı kanunla belirtilir. Aksine hüküm
yoksa yönetmelikler yayımlandığı gün yürürlüğe girerler.
M.130-YÜKSEKÖĞRETİM KURUMLARI:
Yükseköğretim
kurumları devlet tarafından kanunla kurulur. Kazanç anlamına yönelik olmamak
şartıyla vakıflar tarafından Yükseköğretim kurumları kurulabilir üniversiteler
ve bunlara bağlı birimler devletim gözetime ve denetime altındadır.
Rektörler
Cumhurbaşkanınca; dekanlar YÖK tarafından atanır.
TSK ve
Emniyet teşkilatına bağlı Yükseköğretim kurumları özel yükümlere tabidir.
KAMU KURUM NİTELİĞİNDEKİ MESLEK
KURULUŞLARI:
Belli bir
mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak mesleki
faaliyetlerini kolaylaştırmak ve geliştirmek, meslek mensuplarının birbirleri
ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlük ve güveni hâkim kılmak, meslek
disiplinini sağlamak maksadıyla kanunla kurulan kamu tüzel kişileridir.
Kuruluş
amaçları dışında faaliyette bulunamazlar.
Bu
kuruluşlar üzerinde devletin idari ve mali denetimine ilişkin kurallar kanunla
düzenlenir.
Amaçları
dışında faaliyet gösteren meslek kuruluşlarına Cumhuriyet Savcısının istemi
üzerine mahkeme kararıyla son verilir.
Organlarının
seçimlerinde siyasi partiler aday gösteremezler
M.137.KANUNSUZ EMİR:
Kamu hizmetlerinde çalışan bir
kimse üstünden aldığı bir emri yönetmelik, tüzük, kanun veya Anayasa
hükümlerine aykırı görürse yerine getirmez bu aykırılığı emri verene bildirir.
Ancak üstü emrinde ısrar ederse ve yazı ile yenilerse emri yerine getirir bu
durumda emri yerine getiren sorumlu olmaz.
Konusu suç
olan bir emir hiçbir suretle yerine getirmez. Yerine yetiren kimse
sorumluluktan kurtulamaz.
MAHKEMELERİN BAĞIMSIZLIĞI:
—Hâkimler görevlerinde
bağımsızdırlar.
—Hiçbir
organ, makam, merci veya kişi yargı yetkisinin kullanılmasında mahkemelere ve
hâkimlere emir ve talimat veremez.
—Görülmekte
olan bir dava hakkında Yasama Meclisinde görüşme yapılamaz.
—Yasama ve
yürütme organları ile idare mahkeme kararlarına uymak zorundadır.
M.140-HÂKİMLİK VE SAVCILIK
TEMİNATI VE MESLEĞİ:
— Hâkimler
ve savcılar azlolunamaz.
—Kendileri
istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan önce emekliliğe ayrılamaz
—Bir
mahkemenin veya kadronun kaldırılması nedeniyle aylık ödenek ve diğer özlük
haklarından yoksun bırakılamaz.
—Hâkimlik
ve savcılık meslek içi eğitim ve diğer özlük işeri mahkemelerin bağımsızlığı ve
hâkimlik teminatı esaslarına göre kanunla düzenlenir.
—Hâkimler
ve savcılar idari görevleri yönünden Adalet Bakanlığına bağlıdırlar.
Hâkimler
ve savcılar istemedikçe 65 yaşına kadar emekli edilemezler.
—Mahkemelerin
kuruluşu görev ve yetkileri işleyişi ve yargılama usulleri kanunla düzenlenir.
—Hâkim ve
savcıların denetimi Adalet Bakanlığı izni ile adalet müfettişleri tarafından
yapılır.
M.145-ASKERİ YARGI
Asker
kişilerin askeri suçlarıyla, bunların asker kişiler aleyhine veya askeri
mahallerde, askeri hizmet ve görevlerle ilgili olarak işledikleri suçlara ait
davalara bakarlar.
Savaş ve
sıkıyönetim hallerinde hangi suçlar ve hangi kişiler bakımından yetkili
oldukları kanunla düzenlenir.
YÜKSEK MAHKEMELER:
1.Anayasa
mahkemesi.
2.Yargıtay.
3.Danıştay.
4.Askeri
Yargıtay.
5.Askeri
Yüksek İdare Mahkemesi
6.Uyuşmazlık
Mahkemesi.
ANAYASA MAHKEMESİNİN KURULUŞU
11 asıl ve
4 yedek üyeden oluşur.
1-Üyeleri
Yargıtay, Danıştay, Askeri Yargıtay, AYİM, Sayıştay Başkanı veya üyesi
olmalıdır.
2–40
yaşını doldurmuş yükseköğretim görmüş ve kamu hizmetinde 15 yıl çalışmış
olmalıdır.
a)Yüksek
öğrenim kurumlarının; hukuk, iktisat, siyasal bilimler dallarında öğrenim
görmeli
b )Rektör,
dekan, Müsteşar, Müsteşar Yardımcısı, General, Amiral, Büyükelçi, Bölge Valisi
veya Vali olmalıdır.
c)Mesleğinde
avukat, olarak bilfiil çalışmalıdır.
Göreve
seçilip de kabul etmeyenler 1 ayda tekrar seçilir.
65 Yaşını
doldurunca emekliliğe ayrılırlar.
Başkan ve
Başkan Vekilinin Seçimi
Asıl
üyeler arasından gizli oyla ve üye tam sayısının salt çoğunlukla 4 yıl için
seçilir.
Anayasa Mahkemesinin Görevleri
1-Kanunların,
KHK lerin ve TBMM İçtüzüğünü şekil ve esas bakımından denetler. Anayasa
değişikliklerini ise sadece şekil bakımından denetler.
O.HAL,
Sıkıyönetim ve savaş hallerinde çıkarılan KHK şekil ve esas bakımından
Anayasaya aykırılığı iddiasıyla Anayasaya dava açılamaz.
Şekil
bakımından denetleme Cumhurbaşkanlığınca veya TBMM üyelerinin 1/5tarafından
istenebilir. Kanunun yayınlandığı tarihten itibaren 10 gün geçtikten sonra
şekil bozukluğuna bağlı iptal davası açılamaz.
2-Yüce
Divan sıfatıyla yargılar.(Cumhurbaşkanı,BK üyeleri ,Anayasa mah.,Yargıtay
Danıştay,Askeri Yargıtay,AYİM,HSYK Başkan ve üyelerini Başsavcılarını)yüce
divan kararları kesindir.
3-Siyasi
partilerin kapanmasına bakar.
4-Üst
düzey devlet yöneticilerini ve yüksek yargı organı mensuplarını Yüce Divan'da
yargılar.
5-Siyasi
partilerin mali denetimini yapar.
İptal Davası Açmaya Yetkili
Olanlar:
İptal
davası kanunlar, KHK ve TBMM içtüzükleri hakkında açılır.
1-Cumhurbaşkanı
2-İktidar
ve ana muhalefet partisi meclis grupları
3-TBMM üye
tamsayısının 1/5'i
—TBMM’den
kanunların şekil bozukluğu iddiasıyla dava açılamaz.
—Milletlerarası
anlaşmaların aleyhine Anayasa Mahkemesine başvurulamaz.
—Dava açma
süresi kanunlar, KHK ve TBMM içtüzüğü RG de yayınlanmasından başlayarak 60
gündür.
—Anayasa
Mahkemesi kararları kesindir.
—İptal
davaları geriye yürümez.
Başkan ve Üyelerin Giremeyeceği
Davalar
1-Kendilerine
ait ya da kendilerini ilgilendiren davalar
2-Aralarında
evlilik bağı kalkmış olsa bile eşinin kan ve sıhriyet yönünden usul ve fürunun
4. dereceye kadar olanların davaları
3-Hâkim,
savcı ve hakem sıfatıyla baktığı ve bilirkişilik ile tanıklık yaptığı davalar.
4-İstişare
mütalaa ve kanaat beyan etmiş olduğu davalar
M.154-YARGITAY
Adliye
mahkemeleri tarafından verilen ve kanunun başka bir adli yargı merciine
bırakmadığı karar ve
hükümleri
son inceleme merciidir. Kanunla gösterilen belli davaların ilk ve son derece
mahkemesidir. Yargıtay üyeleri, birinci sınıfa ayrılmış adli hâkim ve savcılar
arasından Hâkim ve Savcılar Yüksek Kurulunca seçilirler.
Yargıtay
Cumhuriyet Başsavcısı ve vekili 5 aday arasından Cumhurbaşkanınca 4 yıl için
seçilir.
M.155-DANIŞTAY
İdari
mahkemelerce verilen ve kanunun başka bir idari yargı merciine bırakmadığı
kararlara karşı son inceleme merciidir.
Danıştay
davaları görmek Başbakan ve Bakanlar Kurulunca gönderilen kanun tasarıları,
kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında 2 ay
içinde düşüncelerini bildirmekle ve tüzük tasarılarını incelemek, idari
uyuşmazlıkları çözmekle görevlidir.
Danıştay
üyeleri Cumhurbaşkanınca seçilir.
M.156-ASKERİ YARGITAY
Askeri
mahkemelerce verilen kararlara karşı son inceleme merciidir.
3 aday
gösterilir. Cumhurbaşkanı üyelerini seçer.
M.157-ASKERİ YÜKSEK İDARE
MAHKEMESİ
Askeri
olmayan makamlarca tesis edilmiş olsa bile asker kişileri ilgilendiren, askeri
hizmete ilişkin idari işlem ve eylemden doğan uyuşmazlıkların ilk ve son derece
mahkemesidir.
Askeri
hakim sınıfından olmayan üyelerin görev süreleri 4 yılı geçemez.
Askerlik
yükümlülüklerinden doğan uyuşmazlılarda ilgilinin asker kişi olması şartı
aranmaz.
M.158-UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ
Adli,
idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını
kesin olarak çözer.
Diğer
mahkemeler ile Anayasa Mahkemesi arasındaki görev uyuşmazlıklarında Anayasa
Mahkemesinin kararı esas alınır.
Bu
mahkemenin başkanlığı Anayasa mahkemesince seçilir.
M.159-HÂKİM VE SAVCILAR YÜKSEK
KURULU
Hâkimler
ve Savcılar Yüksek Kurulu mahkemelerin bağımsızlığı ve hâkimlik teminatı
esaslarına göre kurulur ve görev yaparlar
Kurulun
Başkanı Adalet Bakanıdır.
Kurulun
kararlarına karşı yargı yolu kapalıdır.
M.160-SAYIŞTAY
Genel ve
katma bütçeli idarelerin bütün gelir ve giderleri ile mallarını TBMM adına
denetler sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlar ve kanunlarla
verilen inceleme ve denetleme işlemlerini yapmakla görevlidir.
Sayıştay'ın
kesin hükümlerine karşı ilgililer yazılı bildirimden itibaren 15 gün içinde bir
kereye mahsus olmak üzere karar düzeltme yoluna gidilebilir. Bu kararlara karşı
idari yargı yoluna başvurulamaz.
Vergi ve
benzeri mali yükümlülüklerde Danıştay ve Sayıştay uyuşamazsa, Danıştay'ın
kararı esastır.
M.161-BÜTÇENİN HAZIRLANMASI VE
UYGULANMASI
Devletin
ve KİT dışındaki kamu tüzel kişilerinin harcamalarını yıllık bütçelerle
yapılır.
Bütçe
Kanununa bütçe dışı hükümler konamaz.
Bakanlar
Kurulu genel ve katma bütçe tasarıları ile milli bütçe tahminlerini gösteren
raporu, mali yılbaşından 75 gün önce TBMM'ne sunar. Bütçe raporu Bütçe Komisyonunda
(40 kişi) incelenir. Bütçe komisyonunca 55 içinde kabul edilip TBMM de
görüşülür ve mali yılbaşına kadar karar bağlanır.
TBMM
üyeleri bütçe kanun tasarılarının Genel Kurulda görüşülmesi sırasında gider
artırıcı ve gelir azaltıcı önerilerde bulunulamaz.
Bakanlar
Kuruluna KHK ile bütçede değişiklik yapma yetkisi verilemez.
M.164-KESİN HESAP
Kesin
hesap kanun tasarıları kanunda daha kısa bir süre kabul edilmemişse, ilgili
oldukları mali yılın sonundan başlayarak en geç 7 ay sonra Bakanlar Kurulunca
TBMM'ne sunulur.
Sayıştay
genel uygunluk bildirimini kesin hesap kanun tasarısının verilmesinden
başlayarak en geç 75 gün içinde TBMM ne sunar.
Genel
Kurul kesin hesap kanun tasarısını yeni yıl bütçe kanunu tasarısıyla beraber
görüşerek karar bağlar
Sermayesinin
yarıdan fazlası doğrudan doğruya veya dolaylı olarak Devlete ait olan kamu
kuruluş ve ortaklarında denetim görevi TBMM ne aittir Sayıştay'ca yapılmaz.
ANAYASANIN DEĞİŞTİRİLMESİ
Anayasanın
değiştirilmesi TBMM üye tamsayısının en az 1/3 tarafından yazıyla teklif
edilebilir.
Genel
kurulda iki kez görüşülür. Kabulü TBMM üye tam sayısının 3/5 'ü yani 330 oyla
kabul edilir.
Cumhurbaşkanı
Anayasa değişikliklerine ilişkin kanunları bir daha görüşülmek üzere TBMM ne
gönderebilir. Meclis geri gönderilen kanunu üye tam sayısının 2/3 ile aynen
kabul ederse Cumhurbaşkanı bunu halkoyuna sunabilir.
Meclisçe
üye tamsayısının 3/5 ile veya 2/3 az oyla kabul edilen anayasa değişiklikleri
Cumhurbaşkanı tarafından Meclise iade edilmediği zaman halkoyuna sunulmak üzere
RG de yayımlanır.
Doğrudan
veya Cumhurbaşkanının iadesi üzerine Meclis üye tamsayısının 2/3 ile kabul
edilen Anayasa değişikliğine ilişkin kanun veya maddeleri Cumhurbaşkanı
tarafından halkoyuna sunulabilir. Bunlar RG de yayımlanır.
Halkoyuna
sunulan kanun değişikliklerin yürürlüğe girmesi için halkoylamasında kullanılan
geçerli oyların yarısından çoğunun kabul olması gerekir.
SAVAŞ HALİ
Bakanlar
Kurulu ister. TBMM karar verir, Cumhurbaşkanı onaylar.
DEMOKRASİNİN 4 TEMEL ŞARTI
1.
Cumhuriyet
2. Serbest
seçim
3.
Vatandaşların temel haklarının tanınması
4. Serbest
örgütlenme
0 yorum:
Yorum Gönder